سلوک مراجع عظام تقلید، مجموعه گفت‌وگوهایی است که شفقنا برای معرفی این ارکان معظم تشیع به انجام می‌رساند.

به گزارش مرجع ما به نقل از شفقنا، محمدجعفر سعیدیان فر ازسال ۱۳۴۵ و به مدت ۴ سال  دروس سطوح عالیه ازجمله  کفایه الاصول آخوند خراسانی و بیش از یک سال درس خارج را در محضر حضرت آیت الله العظمی صانعی خواند. سعیدیان فر شاگرد بسیاری از مراجع از جمله حضرات آیات منتظری، فاضل لنکرانی و شبیری زنجانی نیز بوده است.

آیت الله صانعی از سالهای گذشت به علمیت معروف بودند

حجت الاسلام و المسلمین محمدجعفر سعیدیان فر در گفت وگو با شفقنا، اظهار کرد: از زمانی که بنده به قم آمدم یعنی تقریباً سال ۴۴ یا ۴۵، حضرت آیت الله العظمی صانعی یکی از اساتید درس  سطح عالی بودند یعنی کفایه تدریس می کردند و من هم در درسشان شرکت می کردم؛ ایشان آن زمان به علمیت معروف بودند، هم تدریسشان خوب بود و هم شاگردان زیادی داشتند و بعدها یعنی در دهه ۵۰ نیز آیت الله صانعی درس خارج را شروع کردند که بنده هم یکی از شاگردان ایشان بودم البته حضور بنده در درس فقه ایشان خیلی طولانی نبود چون توسط مأمورین رژیم وقت دستگیر شدم و به زندان رفتم.

 نوآوری های آیت الله صانعی به کارآمدی فقه در این عصر کمک می کند

وی ادامه داد: با توجه به اینکه امروز مهم کارآمدی فقه است و باید به مقتضیات زمان و مکان در فقه توجه شود که مرحوم امام خمینی(ره) نیز بر روی فقه جواهری و اینکه باید به مقتضیات زمان و مکان در فقه توجه شود، بسیار اصرار داشتند و شهید مطهری هم کتابی در این باره نوشتند. آیت الله صانعی از نظر فقهی به نکاتی بسیار توجه دارند. اول اینکه از نظر علمی سطح بسیار بالایی دارند و بر فقه جواهری مسلط هستند و از جمله شاگردان حضرت امام، آیت الله العظمی بروجردی و آیت الله العظمی محقق داماد بوده اند. دوم اینکه ایشان از نظر فقهی نوآوری ها و نواندیشی هایی دارند که به کارآمدی فقه در این عصر کمک می کند.

نوآوری های فقهی آیت الله صانعی سبب کاهش دین گریزی جامعه می شود

وی به برخی از نوآوری هایی که حضرت آیت الله صانعی در فقه داشتند، اشاره و خاطرنشان کرد: نوآوری هایی که حضرت آیت الله صانعی دارند بسیار مورد توجه جوانان قرار دارد و باعث می شود که دین گریزی از جامعه کاسته شود، یکی از این نوآوری ها توجه ایشان به «کرامت انسان» در فقه است. به عبارتی ایشان احکام فقهی را بیان می کنند که با کرامت انسان تضادی نداشته باشد. این در حالی است که برخی از فتاوی و احکام فقهی خیلی هم راستا با کرامت انسانی نیست. اصل دیگری که بسیار به آن توجه دارند، «اصل عدالت» است و می گویند که باید احکام فقهی با عدالت تطبیق داده شود و عادلانه باشد. همانطور که قرآن می گوید: فلسفه فرستادن انبیاء قسط و عدل است، اگر احکام فقهی براساس عدالت نباشد، فقه هم دچار مشکل می شود و در عصر فعلی شاید کارآمد هم نباشد.

آیت الله صانعی جنسیت را در احکام فقهی دخالت نمی دهند

وی افزود: اصل دیگری که ایشان از منظر فقهی به آن معتقدند، این است که جنسیت را در احکام فقهی دخالت نمی دهند لذا در احکام و مساله زنان، احکام و فتاوی زیادی دارند البته این فتاوی همه مستند به نص قرآن و متکی بر روایات به همراه عقلانیت است و بر نقش عقل که یکی از منابع استنباط احکام است، تکیه دارند. آیت الله صانعی نوآوری های بسیاری در فتاوای جدید دارند مخصوصاً فتاوایی که این مدت داده اند و به نظر من فقه را کارآمد کردند.

یکی از کارآمدی های فقه این است که توجه به مقتضیات زمان و مکان داشته باشد

وی گفت: یکی از کارآمدی های فقه این است که توجه به مقتضیات زمان و مکان داشته باشد؛ ضمن اینکه آیت الله صانعی به این نکته توجه دارد، فتوای قدما را نیز روز آوری و استدلال های آنان را تقویت کردند و به هر حال بر این مسایل اظهارنظر کردند. به نظر من ایشان در عین توجه به قرآن و روایات، به زمان و مکان صدور روایات و همچنین سند توجه می کنند و با یک خبر واحد، فتوایی که تأثیر اجتماعی بسیاری داشته باشد را مطرح نمی کنند بلکه سعی می کنند آن خبر را با برهان و عقل بسنجند و با نظر شخصیت های گذشته و در نهایت با استنباط خودشان تکمیل و ارایه دهند.

دین برای این نیست که زندگی را بر مردم سخت کند

وی گفت:استاد بزرگ ما حضرت آیت الله منتظری مخصوصاً در اواخر عمر شریفشان  خطاب به ما تأکید داشتند که در فقه بر روی مساله کرامت وحقوق انسان بسیار کم کار شده و شما باید سعی کنید که در زمینه حق انسان در فقه بسیار کار کنید. ایشان از نظر روشِ قاعده های فقهی و اصولی به قاعده نفی حرج توجه دارند که می فرمایند: «احکام دین نباید حرجی باشد همانطور که قرآن می فرماید: وما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ؛(حج(۲۲)آیه:۷۸)دین اسلام شریعت سمحه و سهله است و دین برای این نیست که زندگی را بر مردم سخت کند بلکه برای این است که راه زندگی را به مردم نشان دهد و مردم در جهت سعادت و کمال دنیوی و اخروی حرکت کنند.

وی در مورد تأثیر تلاش های علمی حضرت آیت الله صانعی بر پویایی فقه شیعه، اظهار کرد: فتاوائی که ایشان دارند، نشان از پویایی و نوآوری فقهی ایشان است به عنوان مثال در رابطه با بلوغ دختران، روی سن تکیه کردند و سن بلوغ را ۱۳ سال می دانند، فتوای ایشان در مورد دیه که ظاهراً بناست قانون مجلس هم براساس آن تصویب شود، فتوای ایشان در ارث زنان از اموال شوهر و بسیاری از فتاوای دیگر نشان از به روز بودن آیت الله صانعی است.

وی ادامه داد: فتاوای به روز کاربردی است و این روزها در جهان فعلی ما با فتاوای سنتی گذشته شاید مشکلات زیادی به وجود آید، مثلاً در رابطه با دیه، بیمه و مسایل مختلف، جوامع مشکلات بسیاری پیدا می کردند که با این فتاوای ممکن است بسیاری از مسایل حل شود البته در صورتی که تبدیل به قانون شود.

آیت الله صانعی در رابطه با اقلیت های دینی و مذهبی وقتی اصل کرامت انسانی را مطرح می کنند

وی در مورد نگاه و رابطه حضرت آیت الله صانعی به اقلیت های دینی و مذهبی، تصریح کرد: ایشان در رابطه با اقلیت های دینی و مذهبی وقتی اصل کرامت انسانی را مطرح می کنند، می گویند انسان به نفس اینکه انسان است کرامت دارد، ومذاهب دروازه ورودحقوقی به جوامع هرمذهب و شناسنامه انسان ها هستند، ولی نمی توان هیچ انسانی را  بهانه مذهب، نژاد و سایر مسایل مورد تبعیض قرار داد لذا ایشان حتی در موضوعاتی مانند قاضی، شهادت، و…. نکات مهمی را برای اقلیت های دینی مطرح می کنند. همایش های فقهی که مدتی است با نظر ایشان درقم وتهران ومشهد برگزار شده واخیرا درباره چالشهای فقهی حقوق زنان درقم برگزار شد که اندیشمندان حوزوی ودانشگاهی زنان ومردان واهل سنت نظریات فقهی وحقوقی خود را ارائه می دهند  ومورد نقد ونظر قرار می گیرد ابتکاری است نو و تلاشی است بسیار ارجمند.

اهل سنت اقلیت دینی نیستند و برادران ما هستند

وی افزود: اهل سنت اقلیت دینی نیستند و برادران ما هستند و حتماً آیت الله صانعی تقریبی فکر می کنند؛ ما در عین حفظ مرزهای تشیع باید با اهل سنت برادر باشیم و حرکتمان در جهت تفرقه و اختلاف نباشد؛ با آشنایی که نسبت به مبانی آیت الله صانعی دارم، مطمئناً ایشان در جهت وحدت میان امت اسلام فکر و عمل می کنند.

آیت الله صانعی هیچ وقت حاضر نشدند که ظالمانه کاری انجام دهند یا در مقابل ظلمی تسلیم شوند

وی به سلوک و ویژگی های سیاسی حضرت آیت الله صانعی اشاره و اظهار کرد: آیت الله صانعی در سلوک سیاسی بیشتر دیدگاه خود را با حضرت امام خمینی(ره) تطبیق می دادند و دنباله رو ایشان بودند به عبارت دیگر تاکنون دکترین و ویژگی های سیاسی که امام داشتند را تعقیب کردند منتها یکسری دیدگاه ها هم خودشان دارند که مقداری قابل توجه است و آن اینکه در حرکت ها، پست ها و سمت هایی که عهده دار بودند، پایگاه عدالت طلبی خود را داشتند و هیچ وقت حاضر نشدند که ظالمانه کاری انجام دهند یا در مقابل ظلمی تسلیم شوند. آیت الله صانعی در صحبت هایی که گاهی دارند، سعی کردند که همان خط و مشی امام(ره) را طی کنند منتها در مسایل اخیری که در جامعه اتفاق افتاده ایشان طبعاً همه مسایل را نمی پسندند و به یکسری از مسایل که در جامعه اتفاق می افتد، منتقد هستند و انتقادات خود را نیز بیان می کنند. نکته دیگر اینکه آیت الله صانعی در عین حالی که از امام(ره) و خط و مشی ایشان دفاع می کنند از جمهوری اسلامی که براساس آراء مردم تاسیس شده نیز دفاع می کنند، ولی منتقد نابرابری ها و رانت خواری ها  هستند.

عوامل بسیاری دست به هم داده که بتواند مرجعیت را دچار تنش ها کند

وی در پاسخ به اینکه چه ویژگی هایی در عملکرد و سیاست های مرجعیت و حضرت آیت الله صانعی وجود دارد که اقتدار، ‌منزلت و محوریت مرجعیت را تضمین کند؟ گفت: مرجعیت ایران تا به حال با فراز وفرودهای بسیاری روبه رو شده، متاسفانه در حال حاضر عوامل بسیاری دست به هم داده که بتواند مرجعیت را دچار تنش ها کند؛ نشانه آن حمله به بیت فقیه عالیقدر آیت الله العظمی منتظری است.وهمچنین حمله به دفتر وبیت حضرت آیت الله صانعی است لذا قطعاً در کشور عواملی هستند که نمی خواهند مرجعیت، جایگاه استقلالی و پایگاه اجتماعی خود را داشته باشد. به نظر من یکی از فقهایی که به دنبال استقلال مرجعیت هستند، آیت الله صانعی است؛ عملکرد ایشان نشان می دهد که دنباله رو هر آنچه رسمی هست، نیستند بلکه سیاست های معتدل را آنطور که هست بیان می کنند و ادامه می دهند و قطعاً این مساله به استقلال مرجعیت کمک می کند.

در مورد آیت الله صانعی نمی توان گفت کناره گیری از سیاست، بلکه کنار راندن است

وی در پاسخ به اینکه چگونه از سلوک حضرت آیت الله صانعی می توان نتیجه گرفت که ایشان کناره گیری از سیاست را انتخاب کرده اند؟ گفت: گاهی نمی توان گفت کناره گیری، بلکه کنار راندن است چون تحولات اجتماعی اینطور نیست که ثابت بماند. متأسفانه از ابتدای انقلاب تاکنون جریان هایی در مملکت بودند که حذفی حرکت کردند و مدام سعی کردند تک گروهی وتک صدائی رادرکشور وحوزه علمیه حاکم کنند والبته در پرتو برخی از مقدسات خود را مخفی کردند و به حذف ها رو آوردند. شاید بگوییم که آیت الله صانعی و برخی از مراجع دیگر هم شامل همان حرکت حذفی شدند، البته آیت الله صانعی با پایگاه اجتماعی و صبوری که دارند و تلاش هایی که شده، هنوز در صحنه حضور دارند و کار خود را انجام می دهند، ولی به هر حال فشارهای بسیاری در رابطه با آیت الله صانعی بوده و تلاش شده که ایشان را حذف کنند. حتی حرکت های سیاسی در حوزه برای نفی مرجعیت ایشان شد که ما همان زمان در مجمع مدرسین و محققین بیانیه دادیم که مرجعیت چیزی نیست که یک گروه آن را تأیید یا رد کند، مرجعیت رابطه مقلدین با مرجع شان هست و آن را خود مردم و پایگاه اجتماعی شان تعیین می کنند.

آیت الله صانعی از نظر سیاسی همیشه به امامی معروف بودند

وی ادامه داد: آیت الله صانعی از نظر سیاسی همیشه به امامی معروف بودند. وقتی ما به قم آمدیم ایشان از فضلایی بودند که به حضرت امام(ره) بیشتر مربوط می شدند و معروف بودند که ایشان شاگرد امام هستند و خط و مشی امام را دارند. با انقلابیون هم بسیار در ارتباط بودند به عبارت دیگراکثریت نسل گذشته انقلاب آیت الله صانعی را می شناسند و با ایشان ارتباط داشتند و مورد حمایت همگان قرار می گرفتند و بعد از انقلاب هم این ارتباط و حمایت را حفظ کردند.

وقتی انتقادات به حرکت های فیزیکی و حذف های سیاسی و اجتماعی کشیده می شود، دیگر سنت حوزه نیست

وی در مورد مشی رفتاری و عملی حضرت آیت الله صانعی با مخالفان و منتقدان خود، خاطرنشان کرد: یکسری از افراد مخالفان نظری در فتاوای و دیدگاه ها هستند که هیچ اشکالی ندارد چرا که حوزه جایگاهی برای نقد و انتقاد هست لذا اصلاً ایرادی ندارد که کسی نظر آیت الله صانعی را قبول نداشته باشد یا آن نظر را نقد کند کما اینکه اشکال ندارد آیت الله صانعی نظری فقهی دهند که سایرین قبول نداشته باشند؛ اما وقتی انتقادات به حرکت های فیزیکی و حذف های سیاسی و اجتماعی کشیده می شود، این دیگر سنت حوزه نیست. آیت الله صانعی طبعاً از مخالفانی که نقد می کنند، استقبال می نمایند، ولی حرکت های فیزیکی و سیاسی که در جهت حذف می باشد قطعاً مورد تایید هیچ کسی نیست.

روحانیت باید وظیفه اصلی خود را انجام دهد و سنگر علمی و فقهی را حفظ کند در این صورت قطعاً موفقیت های بیشتری کسب خواهد کرد

وی درباره نظر آیت الله صانعی نسبت به مداخله روحانیت در امور اجرایی، گفت: قبل از انقلاب اصلاً مشخص نبود که ما زنده بمانیم چون خودِ من چندین سال زندان بودم. بنده در اوایل درس خارج آیت الله صانعی دستگیر شدم و تا سال ۵۷ زندان بودم، آن زمان مرگ و زندگی مطرح بود کسی به امور اجرایی فکر نمی کرد. وقتی انقلاب پیروز شد نظر مرحوم امام(ره) این بود که روحانیون به سنگرهای فرهنگی و تبلیغی برگردند و حضرت امام(ره) هم به قم آمدند. طبیعتاً آیت الله صانعی هم همین دیدگاه را داشت، ولی حوادثی اتفاق افتاد که روحانیت را به اجرا کشید. آیت الله صانعی هم مدتی در شورای نگهبان و قوه قضاییه بودند؛ بعد از مدتی از قوه قضائیه استعفا دادند و به قم آمدند و مشغول فعالیت های علمی شدند. طبعاً اکنون معتقدند که روحانیت باید وظیفه اصلی خود را انجام دهد و سنگر علمی و فقهی را حفظ کند در این صورت روحانیت قطعاً موفقیت های بیشتری کسب خواهد کرد تا اینکه به امور اجرایی بپردازد. من به هیچ وجه اعتقاد ندارم که دین از سیاست جداست بحث ما این است که هر کسی در جایگاه خودش قرار گیرد، یعنی بنده در جایگاه فرهنگی و فکری خودم باشم و کار با متخصصان  هر رشته ای باشد.

ساده زیستی، تواضع و شاگردپروری از ویژگی های بارز آیت الله صانعی

وی در مورد سلوک شخصی حضرت آیت الله صانعی از منظر ساده زیستی، پرهیز از تبلیغ شخصی، پرهیز از قدرت طلبی، مشورت پذیری، دقت در اظهار نظر و امثال آن، اظهار کرد: بنده از زمانی که آیت الله صانعی را شناختم یعنی آن زمان که ما طلبه و ایشان استاد ما بودند، بسیار انسان مردمی و متواضعی بودند و هستند. آیت الله صانعی زندگی ساده ای داشتند و برخوردشان با شاگردان در درس و خارج از درس بسیار خوب بود؛ آیت الله صانعی همواره اجازه می دادند که شاگردانشان رشد کنند. وقتی شاگردان سوال و اشکال می کردند، آنها را تشویق و پاسخ آنها را می دادند. آیت الله صانعی در صحبت کردن گاهی بلند و تند صحبت می کنند، ولی در مجموعه بسیار شاگرد پرور بودند و هستند.

آیت الله صانعی قبل از انقلاب با وجود اینکه شرایط مناسب نبود، منبر را ترک نمی کردند

وی ادامه داد: آیت الله صانعی بسیار به مردم توجه داشتند؛ قبل از انقلاب با وجود اینکه شرایط مناسب نبود، منبر را ترک نمی کردند و روزهای پنجشنبه و جمعه در تهران به منبر می رفتند و برای مردم صحبت می کردند. در حقیقت حضور در میان مردم، یکی از نقاط قوت آیت الله صانعی بود.

خاطره ای جالب از آیت الله صانعی 

وی به بیان خاطره ای از آیت الله صانعی پرداخت و گفت: روزی دیدم که عکس آیت الله صانعی در اتاق پدرم هست، از ایشان پرسیدم شما ایشان راازکجا می شناسید و چرا عکس ایشان را دارید گفت: ایشان بسیار با سایرین فرق دارد. گفتم: چه فرقی؟ گفت: قبل از انقلاب که به حکم ابد محکوم شده بودی و در زندان بودی، روزی من و مادرت برای ملاقات توورفتن به تهران  به شهرقم آمدیم، در صحن حرم حضرت معصومه(س) حال مادر بد شد و نمی دانستم چه کار کنم و بسیار نگران بودم، مادرت در صحن حضرت  معصومه (س) دریکی ازایوان ها  از حرکت باز مانده بود اتفاقا کلاس درس ایشان درهمان مکان برگزار می شد آقایی (آیت الله صانعی) نزدیک ما شد و گفت پدر چه شده؟ پدرم جریان را تعریف می کند و می گوید برای دیدار فرزندم که در زندان هست آمدیم و مادر حال خوبی ندارد، آیت الله صانعی نام فرزند آنها را می پرسد و وقتی اسم من را می شنود می گوید که فرزندت را می شناسم، پس از آن آیت الله صانعی درس را تعطیل اعلام می کند و وسیله ای تهیه می کند و پدر و مادرم را به منزل می برند، مادر را مداوا می کنند و چند روزی از آنها پذیرایی می نماید. این رفتار آیت الله صانعی تأثیر بسیاری بر پدر و مادر من گذاشته بود و می گفتند آن زمان با اینکه ما را نمی شناخت، اما درس را به خاطر ما تعطیل کرد. برخوردهای مردمی و اجتماعی حضرت آیت الله صانعی بسیار گرامی و ارزشمنداست.

مرجعیت آینده باید شورایی باشد و شخصی در رأس این شورا قرار گیرد

وی در مورد آینده مرجعیت در ایران، گفت: با توجه به وسعتی که فقه پیدا کرده و مسایل زیادی که وجود دارد، به نظر من مرجعیت آینده باید شورایی باشد و شخصی در رأس این شورا قرار گیرد تا بتوانند از طریق شورا پاسخگوی نیازهای فقهی و اجتماعی و بسیاری از مسایلی که وجود دارد، باشند. اما آینده مرجعیت با توجه به اینکه جریاناتی در کشور بسیار تلاش می کنند که مرجعیت را وابسته کنند، گاهی انسان نگران می شود و امیدواریم که اینطور نشود که در آینده شاهد یک مرجعیت وابسته مخصوصاً به قدرت ها و به عواملی که می خواهند کارهای خود را پیش ببرند، باشیم. امیدواریم که همیشه مراجع مستقل که اکنون هم تعدادشان زیاد است و من برای همه احترام قائل هستم، مراجع بزرگی که اکنون در حوزه های قم و نجف و سایرین حوزه ها هستند، با توجه به اینکه سنشان هم بالاست کسانی به عنوان جایگزین آنان پیدا شود که استقلال مرجعیت را حفظ کنند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: تمام سلوک و ویژگی هایی که مطرح کردم را مراجع بزرگ دیگری نیز از آن برخوردارند. من به همه مراجع احترام می گذارم و شاگرد برخی از بزرگان هم در گذشته بودم. ولی چون موضوع این گفت وگو حضرت آیت الله صانعی بود در رابطه با ایشان آنچه می دانستم بیان کردم و امیدوارم که خداوند حوزه های علمیه و مراجع بزرگ ما را حفظ کند و ما بتوانیم در آینده مرجعیت و حوزه مستقل را حفظ کنیم و این امر بتواند نقطه امیدی باشد و از دین گریزی جوانان هم جلوگیری شود.