یک محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه شنیدن سخن مردم و روحیه انعطاف پذیری را از جمله ویژگی‌های پیامبر(ص) عنوان کرد و گفت: یک رهبر جامعه اسلامی نباید فرمانی بدون حساب و کتاب دهد بلکه باید به حرف‌های مردم گوش دهد. پیامبر دارای روحیه انعطاف پذیر بودند به همین دلیل در تشکیل حکومت اسلامی موفق شدند.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد ابراهیمی در گفت‌گو با خبرنگار شفقنا(پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه)،‌ با وجود برخورداری انسان‌ها از عقل، وجود پیامبر(ص) را ضروری عنوان و اظهار کرد: انسان‌ در صورتی که از عقل خود استفاده مطلوبی داشته باشد بسیاری از مشکلات اجتماعی را که مانع سعادت اوست می‌تواند از سر راه خود بردارد، اما به دو علت بشریت نیازمند وجود اولیاء و انبیاء الهی است.

او ادامه داد: امام علی(ع) در نهج البلاغه درمورد فلسفه بعثت پیغمبران و تعدد رسل می‌فرماید: "ليستادوهم ميثاق فطرته و يذكروهم منسي نعمته" یعنی انسان‌ها فطرتاً خداجو و خدا پرست هستند، اما در مصداق خداوند اشتباه می‌کنند و احیانا بت را به جای خدا مورد عبادت قرار می‌دهند. بنابراین انسان‌ها در شناسایی خداوند و وحدتی که خداوند انسان را به خاطر آن خلق کرده و اینکه سعادت انسان به معنای واقعی چیست و چه اقتضایی دارد، نیاز به مساله‌ای برتر از عقل دارد.

این محقق، پژوهشگر درباره اولین دلیل ضرورت وجود پیامبر در جامعه گفت: به طور کلی ضرورت وجود پیامبران به دو جهت است، یکی اینکه عقل انسان هر چند نعمت بزرگی است، اما استعداد درک همه مصالح و مفاسد را ندارد. همه عقل‌ها به بسیاری از مسائلی که برای سعادت بشر مطلوب است، نمی‌رسند و به همین جهت انسان‌ها در اینکه کمال مطلوب بشریت چیست، اختلاف نظر فراوانی دارند و به گفته استاد مطهری هیچ فیلسوفی نیامده است که درباره فلسفه خلقت بشر، هدف نهایی و سعادت بشر نظر واحدی ابراز داشته باشد و در واقع این اختلاف نظر فلاسفه بر این است که از نظر عقلی نمی‌توانند بدون کمک وحی به واقعیت‌ها دسترسی پیدا کنند.

او تعارض منافع در جامعه بشری انسان‌ها را دلیل دوم ضرورت وجود پیامبر دانست و افزود: تعارض منافع در جامعه بشری، انسان‌ها را به درگیری با هم وا می‌دارد و به همین جهت انسان‌ها به مصلحی الهی نیازمند هستند که این درگیری‌ها را کم کند و عملاً با تشکیل دولت حق، جامعه بشری را به مسیر سعادت برسانند.

حجت الاسلام ابراهیمی، استفاده مطلوب انسان‌ها از نعمت‌های خداوند را نیاز دیگر جامعه برای وجود پیامبر عنوان و تصریح کرد: نکته دیگر مساله "يذكروهم منسي نعمته" است. خداوند به انسان‌ها نعمت‌های فراوانی داده که هرکدام از آنها راهی به سوی تکامل است و انسان‌ها باید از آن نعمت‌ها استفاده مطلوب ببرند، اما انسان‌ها در تشخیص چگونگی حسن بهره‌مندی از آن نعمت‌ها باز دچار اختلاف نظر فراوان هستند. شاهد این معنا تحولات و تغییراتی است که به مرور زمان در قوانین جامعه به وجود آمده است. قانون جوامع بشری به مرور زمان و دائم در حال تحول است و بخش عمده این تحول، معلول این است که در تشخیص آنچه که هماهنگ با کمال نهایی‌ انسان‌هاست، دچار اختلاف هستند. بنابراین باز نیاز دارند به اینکه پیامبران الهی بیایند تا فرامینی را که بدون تعارض است با شرایط بهتر و زحمت کمتر به بشریت عرضه کنند تا فرد و جامعه در مسیر هدایت و سعادت قرار گیرد و با خدای خود آشناتر شوند.

او مقایسه حاکم یک جامعه با امامان و پیغمبر را غیرممکن دانست و افزود: نباید حاکم یک جامعه با پیامبر قابل مقایسه شود چرا که امام و پیغمبر منتخب خداوند هستند. قرآن کریم در مورد اعتراض مشرکان در مورد پیامبری پیامبران می‌فرماید "الله أعلم حیث یجعل رسالته" خداوند بهتر می‌داند که پیامبری خودش را از چه فردی قرار دهد. یعنی فرد منتخب خدا امتیازاتی ویژه دارد که جز خود خداوند در صلاحیت او نمی‌تواند، اظهار نظر کند، لذا انسان‌ها پیامبر و امام را آن گونه که هستند نمی‌توانند بشناسند به همین جهت گفته‌ می‌شود، پیغمبر ائمه را خوب می‌شناخت و ائمه نیز پیغمبر را خوب می‌شناختند نه افراد دیگر.

این استاد حوزه و دانشگاه در مورد ویژگی‌ها و معیارهای حاکم یک جامعه گفت: مجریان مردم، رییس جمهور یا رهبر هستند. شخصیت رییس جمهور از پیچیدگی خاصی برخوردار نیست و تفاوت زیادی با آحاد ملت ندارد و مردم مستقیم او را انتخاب می‌کنند و زمانی که نصف به اضافه یک به او رای دادند، نماینده قانونی و شرعی مردم می‌شود، اما در مورد رهبر ویژگی‌هایی به عنوان شرایط رهبری مطرح است که شیعه و اهل سنت بر آن اتفاق نظر دارند. یکی از این ویژگی‌ها این است که رهبر باید مجتهد فقیه باشد و برخی به اشتباه تصور می کنند "ولایت فقیه" اندیشه شیعه است در صورتی که یک اندیشه اسلامی است از این رو تمام فرق اسلامی شرط اول حاکم اسلامی را فقیه و مجتهد بودن می‌دانند.

حجت الاسلام ابراهیمی، به معیار و ویژگی‌ دوم رهبر یک جامعه اشاره کرد و افزود: حاکم باید از نظر مسوولیتی که برعهده می‌گیرد به تعبیر امام علی(ع) در نهج البلاغه لایق‌ترین باشد. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه می‌فرماید: "إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ فِيهِ" یعنی سزاوارترین و مناسب‌ترین فرد برای حاکمیت و رهبری جامعه اسلامی آن کسی است که از همه مردم لایق‌تر است و توانایی بیشتری برای اداره جامعه دارد.

او گفت: عادل‌ترین فرد ویژگی سوم حاکم یک جامعه اسلامی است. در واقع او باید از همه بیشتر به حکم خدا، قرآن و سنت آشناتر است.

شرط رهبری اعلمیت و فقاهت در حد اعلاست

او انتخاب رهبر را وظیفه گروهی که مجتهد شناس هستند، دانست و تصریح کرد: رهبر در حقیقت فردی از افراد ملت است. اما تشخیص اینکه چه کسی عالم‌ترین، لایق‌ترین و عادل‌ترین است، مربوط به جمعی است که مجتهد شناس هستند و شرایط را بهتر می‌توانند در وجود شخصی تشخیص دهند؛ آنها به نمایندگی از مردم از میان فقها و مجتهدین؛ لایق‌ترین، عالم‌ترین و عادل‌ترین فرد را از مجموع انسان‌ها شناسایی و به جامعه عرضه می‌کنند.

او در مورد تفاوت‌های میان رهبر یک جامعه و پیامبر اظهار کرد: پیامبر از سوی خداوند انتخاب می‌شود بنابراین دارای معیارهای مطرحی است که افراد دیگر دارای آنها نیستند. پیامبر معصوم است، اما حاکم  اسلامی معصوم نیست. پیامبر با روح القدوس ارتباط دارد و وحی در اختیارش است، اما رهبر مانند همه مجتهدین باید کتاب بخواند و مسائل را تحلیل و تفسیر کند. رهبر یا حاکم نماینده مردم است در حالیکه پیامبر نماینده و خلیفه خدا در روز زمین است. بنابراین به هیچ عنوان نباید حاکم را با پیامبر مقایسه کنیم.

حجت الاسلام ابراهیمی به بیان وظایف مردم یک جامعه نیز پرداخت و اظهار کرد: مردم در یک جامعه مردم سالاری دو اقدام را انجام می‌دهند؛ یکی قانون و دیگر اینکه مجری قانون را تعیین می‌کنند. در تمام جهان قانون قانون اساسی و غیر اساسی دو مرحله‌ای است. مردم نمایندگان خود را برای تدوین قوانین انتخاب می‌کنند و نمایندگان مردم در مجلس برای تدوین و تصویب قانون حضور پیدا می‌کنند، این مساله نشان می‌دهد که مردم سالاری از ویژگی‌های وجود چنین جامعه‌ای است.

او در پاسخ به اینکه پیامبر در جامعه باید چه ابزاری داشته باشد که مردم به پیام او گوش فرا دهند، اظهار کرد: پیامبر معیارها، توانایی‌های و امتیازات فراوانی باید داشته باشد. پیامبر اسلام خاتم النبیین و بزرگترین پیامبر الهی است و نه تنها از انسان‌های عادی بلکه نسبت به دیگر پیامبران الهی نیز باید امتیاز و برتری‌های ویژه‌ای داشته باشد.

این محقق و پژوهشگر افزود: خداوند در قرآن می‌فرماید: "انک لعلي خلق عظيم" همچنین در آیه سوره آل عمران نیز می‌فرماید: "فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ" این آیه شریفه رمز موفقیت پیامبر در جامعه و برتری ایشان در تصمیم‌گیری است و همچنین نشان دهنده تحول و نهضتی است که هیچ پیامبری به جز پیامبر اسلام نتوانست در دنیا به وجود بیاورد. در حقیقت رمز اینکه خداوند این آیین را آیین نهایی قرار داده و پیامبر توانسته برنامه‌ای بچیند که در آینده نه چندان دور، اسلام، همه بشریت را زیر پوشش خود قرار دهد در این آیه منعکس است. با ظهور حضرت مهدی(عج) این معنا در جامعه جهانی تحقق پیدا می‌کند و همه بشریت جز اسلام چیزی را برای سعادت خودشان قبول نخواهند داشت.

حجت الاسلام ابراهیمی به بیان ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) پرداخت و گفت: پیامبر اکرم(ص) صد در صد مردمی بوده است. اگر در طول تاریخ بشریت درباره رهبران جهان، انسان‌هایی که جامعه را اداره کرده‌اند، مطالعه کنید، پیامبر اسلام به عنوان اولین حاکم اسلامی از همه مردمی‌تر بوده است. بعد از پیامبر نیز امام علی(ع) مردمی‌ترین رهبر به حساب می‌آید. خداوند در قرآن کریم در مورد پیامبر می‌گوید: پیامبر به اندیشه و افکار عمومی بسیار احترام می‌گذاشت و در تصمیم‌گیری‌ها مردم را مشارکت می‌داد و از استبداد و تک روی پرهیز می‌کرد، این مساله چنان در رفتار پیامبر فاحش بود که دشمنان پیامبر آن را به عنوان نقطه ضعف پیامبر معرفی می‌کردند و به ایشان می گفتند اذن، "الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ"

او ادامه داد: منافقین پیامبر را با جمله "اذن؛ یعنی گوش" اذیت می‌کردند. آنها می‌گفتند پیامبر فقط می‌شنوند و هر چه می‌شنوند عمل می‌کند، خودش اراده و تصمیم ندارد در حقیقت منافقین صفت مردمی بودن پیامبر را نقض می‌کردند. خداوند در مورد این مساله می‌فرماید: "قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَکُمْ" پیامبر همین طور است، اذن است، اما در رهبریت جامعه اذن بودن رهبر مهم است نه دیکتاتور بودن، رهبر نباید فرمانی بدون حساب و کتاب دهد.

این استاد حوزه و دانشگاه روحیه انعطاف پذیری را رمز موفقیت پیامبر در تشکیل حکومت اسلامی دانست و افزود: خداوند در سوره آل عمران خطاب به پیامبر می‌فرماید: یکی از بزرگترین الطاف خداوند به تو این بود که تو را از نظر روحی  انعطاف پذیر قرار داده است، "وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ"  اگر تو انسان سنگین و بی عاطفه بودی و انعطاف پذیر نبودی مردم به دورت جمع نمی‌شدند، یعنی رمز تشکیل حکومت اسلامی و موفقیت پیامبر همین ویژگی‌ بود. خداوند به پیامبر می‌فرماید: قدر این نعمت را بدان و قدردانی این نعمت به این است که از خطای مردم درگذری "اسْتَغْفِرْ لَهُمْ" و برای آنان از خدا طلب آمرزش کن و "وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ" در تمام مسائل اجتماعی احکامی که خداوند دستور داده است، اجرا کن.

او تصریح کرد: پیامبر هیچ وقت حق ندارد با مردم مشورت کند که دست دزد را قطع کنیم یا نکنیم؛ زنا کار را تازیانه بزنیم یا نزنیم. قاتل را مجازات کنیم یا نکنیم؛ تصمیم‌گیری در مورد این مسائل باید براساس حکم خدا باشد. پیامبر و مردم اگر بخواهند ذره‌ای در آن دخل و تصرف کنند خدا  می‌فرماید: "لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِین‏" رگ حیاتش را قطع می‌کنیم. در حقیقت پیامبر حق تغییر احکام خدا را ندارد، اما مسائل اجتماعی، حسن اجرا، مدیریت، اقتصاد، حقوق و مسائل دیگر صد در صد مردمی است و جز از طریق خاص مردم و خاص نمایندگان مردم اقدامی صورت نمی‌گیرد. پیامبر در این مواقع در کنار مردم بود و با آنها نهایت همکاری را می‌کرد و بهترین روش را برای اجرای قوانین مردمی به کار می‌گرفت.

حجت الاسلام ابراهیمی در پاسخ به اینکه مردم چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند تا پس از شنیدن پیام پیامبر، به انحراف کشیدن نشوند، گفت: یکی از ویژگی‌های دین اسلام، جهانی بودن است. عده‌ای پیامبر اکرم(ص) را در مقایسه با دیگر پیامبران مورد داوری و بررسی قرار می‌دهند و این از اشتباهات بزرگ است چرا که همه پیامبران پیغمبر عمومی و بر ملت خاصی مبعوث بودند، دارای آیین منطقه‌ای بودند و این آیین برای ملت خاصی کارساز بود. همه این پیامبران برای آمدند آخرین پیامبر زمینه سازی می‌کردند تا او آیین جهانی را بر بشریت عرضه کند.

او اظهار کرد: در تورات مخاطبان حضرت موسی یهودی‌ها بودند. در انجیل حضرت نوح می‌فرماید: "یا قوم" بنابراین این پیامبران برنامه‌شان ویژه زمان خودشان بوده است و تنها شریعتی که با "یا ایها الناس، یا ایها الانسان" برنامه خود را آغاز کرد و خداوند وعده داده که این شریعت روزی بر همه بشریت اجرا بکند شریعت اسلام است. پیامبر اسلام برنامه جهانی داشتند و برنامه جهانی اسلام تا زمان حیات پیامبر اکرم بر بخشی از منطقه مسکونی طایفه عرب مدیریت پیدا کرد و سپس گسترش یافت. بنابراین نه شخصیت پیامبر با پیامبران دیگر قابل قیاس است و نه شریعت پیامبر اسلام از نظر میزان محتوا و جامعیت و عرضه سازی با شرایع دیگر پیامبران قابل مقایسه است.