خاتم پیامبران و نماز

نماز از نگاه بزرگان دین و ائمه اطهار علیهم السلام اهمیت ویژه ای دارد و همواره به آن سفارش شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن قدر نماز می خواند و به نماز اهمیت می داد که خداوند به او چنین وحی می کند: «ما این قرآن را بر تو نفرستادیم که این قدر خود را هنگام عبادت و نماز به زحمت اندازی».(طه:2) روایت هایی درباره اهتمام آن حضرت به نماز آمده است که برخی چنینند:

گفته اند: آن حضرت وقتی مشغول نماز می شد، از حرکت می افتاد، به گونه ای که اگر انسان در دل شب آن حضرت را در حال نماز می دید، فکر می کرد پارچه ای است که روی چیزی انداخته باشند.

همچنین، عایشه همسر آن حضرت می گوید: هنگامی که حضرت مشغول نماز نبود، در میان ما بود، با ما سخن می گفت و ما با ایشان سخن می گفتیم، ولی هنگامی که مشغول نماز و عبادت می شد، چنان با ما بیگانه می شد، مثل اینکه اصلاً ما را ندیده و نمی شناسد و ما هم او را ندیده و نمی شناسیم.

در حدیث دیگری نیز چنین آمده است: آن جناب، هنگامی که آماده نماز می شد، صورتش از خوف خدا متغیر و زرد می شد و اعضا و جوارحش می لرزید.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام درباره نماز و عبادت آن حضرت، چنین می فرماید:

مدت ده سال، هنگام نماز بر روی انگشتان پای خود می ایستاد و نماز می خواند تا جایی که ساق و قدم های مبارکشان ورم کرد و مجروح شد. گاهی برای اینکه بتواند به نماز خود ادامه دهد، سنگینی خود را به روی یک پا قرار می داد و گاهی آن پا را آزاد می کرد و سنگینی را به روی پای دیگر می انداخت. گاه بر پاشنه پا می ایستاد و گاه بر انگشتان پا.

پیام متن:

1. اهمیت ویژه نماز و بی توجهی پیامبر به دنیا هنگام نماز؛

2. تغییر رنگ چهره پیامبر و لرزش اعضا و جوارح در نماز؛

3. غافل شدن از جراحت جسمی هنگام نماز.

حضرت فاطمه علیهاالسلام و نماز

فاطمه زهرا، یگانه بانوی اسلام، یگانه دختر پیامبر اسلام و مادر ائمه اطهار، یکی از کسانی است که از همه مردم زمان خودش بیشتر به نماز اهمیت می داد. در تمام سختی ها به نماز رو می آورد. نماز فاطمه در قیامت، میزان، برای نماز زنان مسلمان است. نماز زنان مسلمان را در آنجا با نماز زهرا علیهاالسلام مقایسه می کنند. پس نماز زنان پیرو آن بانو، باید در مسیر نماز آن حضرت باشد.

همچنین، روایتی از پیامبر اسلام درباره آن بانوی بزرگ آمده است که می فرماید:

هنگامی که در محراب عبادت در مقابل پروردگارش قرار می گیرد، نور و روشنی او بر فرشتگان آسمان می تابد، همان گونه که نور ستارگان بر اهل زمین. هنگامی که مشغول نماز می شود، خداوند عالم به فرشتگان خود می فرماید: ای فرشتگان! به من نظر کنید، به سوی بزرگِ کنیزان من. ببینید که چگونه در مقابل من، از ترس من، اعضا و جوارحش از هم گسیخته می شود و با تمام توجه و حضور قلب بر عبادت من مشغول است. من شما را شاهد می گیرم که شیعیان او را در قیامت از آتش جهنم در امان قرار دادم و بدنشان را بر آن حرام کردم.

پیام متن:

1. کمک و یاری خواستن فاطمه زهرا از نماز هنگام سختی ها و مشکلات؛

2. توجه و حضور قلب فاطمه زهرا علیهاالسلام هنگام عبادت و نماز.

امام سجاد علیه السلام و نماز

یکی دیگر از اولیای خدا که به نماز بسیار اهمیت می داد، حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین علیه السلام بود.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

پدرم هنگامی که به نماز می ایستاد، رنگ مبارکش متغیر و زرد می شد. اعضای بدن شریفش از ترس خدا می لرزید. نمازش مانند نماز کسی بود که فکر می کرد این نماز، نماز آخر اوست و بعد از آن نماز، دیگر ممکن نیست که نماز بخواند؟!

همچنین، آمده است که روزی آن حضرت مشغول نماز بود که عبا از یک طرف دوشش افتاد. ایشان اعتنایی نکرد و آن را به دوش خود نینداخت تا نمازش تمام شد. بعضی از یاران آن حضرت از دلیل بی توجهی او به افتادن عبا پرسیدند. در پاسخ فرمود: «وای به حال شما، آیا می دانید در مقابل چه کسی ایستاده اید و با چه کسی سخن می گویید. همانا نماز انسان پذیرفته نیست، مگر به آنچه دل او با آن همراه باشد و به جای دیگر توجه نکند».

پیام متن:

1. اهمیت دادن ویژه امام سجاد به عبادت و نماز و سجده های طولانی ایشان؛

2. حضور قلب و توجه نکردن به وسوسه های شیطانی هنگام نماز.

نماز از دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیة اللّه خامنه ای

انسان، همیشه به نماز محتاج است و در عرصه های خطر محتاج تر. هیچ وسیله ای محکم تر و دایمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست. مبتدی ترین انسان ها، رابطه خود را با خدا به وسیله نماز آغاز می کنند. برجسته ترین اولیای خدا نیز بهشت خلوت انس خود با محبوب را در نماز می جویند. نماز، این حقیقت مقدس و گوهر درخشان را که عطیه الهی به محمد صلی الله علیه و آله وسلم است، قدر بشناسید. نماز برترین چیزی است که می تواند همه افراد جامعه مسلمانان را به تهذیب اخلاقی و تعالی روحی و معنوی برساند. سه خصوصیت عمده در نماز هست که نقش برتر آن را در تهذیب نفس و پرورش روانی انسان ها پدید می آورد: فراخوانی به ترک گناه، احیای روح پرستش، اهدای آرامش جان. حقیقت آن است که نماز با نقش عظیم تربیتی، با تأثیر شگرف در ایجاد آرامش و سکینه قلبی مؤمنان و با دمیدن روح توکل و تقوا و اخلاص در نمازگزار و نیز با ایجاد فضای تقدس و معنویت در پیرامون نمازگزار که موجب دوری او و دیگران از گناه است، بسی بیش از صرفا یک وظیفه شخصی است و در واقع نقش کلیدی در اداره فرد و جامعه دارد.

پیام متن:

1. نیاز انسان به نماز؛

2. نماز وسیله ای محکم و دایمی برای ارتباط انسان و خدا؛

3. نقش کلیدی نماز در تعالی روح و احیای روح پرستش، تقوا و اخلاص و اداره فرد و جامعه.

حق نماز و نمازگزار

هر چیزی در این عالم حقی دارد. از جمله حق اعضای بدن نسبت به انسان، حق پدر و مادر بر فرزند خود، حق حیوان بر صاحبش. همچنین، هر عبادتی بر گردن مؤمن، حقی دارد، که باید آن را ادا کند. امام زین العابدین علیه السلام در این زمینه می فرماید:

بدان که برای نماز حقی است و آن، این است که بدانی، نماز به منزله یک میهمان است که بر خداوند وارد می شود و تو به واسطه آن، در برابر خالق خود ایستاده ای. یکی از حقوق نماز، این است که نمازگزار در برابر خدای بزرگ و بی نیاز، ناچیز بودن و نیازمندی خود را احساس کند و از پروردگار بخواهد که او را در برابر گناهانی که انجام داده است از آتش غضب خود رهایی بخشد، همان گناهانی که ممکن است در دنیا و آخرت تو را به هلاکت برساند.

امام صادق علیه السلام فرموده است: «نماز و اطاعت خدای بزرگ، خدمت گزاری او در زمین است و چیزی مانند نماز، خدمت گزار خداوند نیست.» باز از آن حضرت نقل شده که:

چون خواستی به نماز ایستی، به حال کسالت و خواب آلودگی و شتاب زدگی مباش، بلکه باید با آرامش، وقار و آمادگی به سر بری. بر تو باد خشوع و خضوع برای خداوند عزوجل که آثار آن در تو هویدا و بر چهره ات ترس سایه افکنده باشد و امیدوار و ترسناک باشی. با اطمینان خاطر و در عین حال با ترس و وحشت، همچون بنده گنه کار فراری که در برابر مولای خود ایستاده باشد. پس پاهای خود را در کنار هم قرار ده و قامتت را راست نگه دار و به راست و چپ ملتفت مباش و چنین پندار که خدای را می بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی بینی، او که تو را می بیند.

پیام متن:

1. خشوع و خضوع و آرامش و وقار، یکی از حقوق نماز بر نمازگزار؛

2. اطمینان خاطر و در عین حال ترس و وحشت از عظمت پروردگار هنگام نماز.

تقسیم شدن نماز بین خدا و بنده

خداوند بزرگ به قدری مهربان و بخشنده است که دوست دارد نیمی از کارهای نیک ما را برای خود بردارد و در برابر آن، برترین پاداش ها را شامل حال بندگان خود کند. در این باره، بنا به حدیث شریف قدسی، خداوند می فرماید: «من نماز را میان خود و بنده ام تقسیم کرده ام، پس نیمی از آن، از آن من است و نیمی دیگر از آن بنده ام.» پس چون بنده خدا گفت: «بسم اللّه الرحمن الرحیم.» خدای بزرگ می فرماید: بنده من، مرا یاد کرد و چون گوید: «الحمدلِله» خداوند می فرماید: بنده من، مرا سپاس کرد و ستایش گفت و این است معنایِ «سمع اللّه لمن حمده: خدا از کسی که حمد او کرد، شنید.» و چون گوید: «الرحمن الرحیم» خداوند می فرماید: بنده من، مرا به عظمت یاد کرد و چون گوید: «مالک یوم الدین» خداوند می فرماید: بنده من، مرا به بزرگواری یاد کرد و چون گوید: «إیّاک نَعبُدُ و إیاکَ نَستعین» خداوند می فرماید: این میان من و بنده من است و چون گوید: «اهدنا الصراط المستقیم» خداوند می فرماید: این از آنِ بنده من است و بنده من هر چه از من بخواهد، به او خواهم داد و چون نماز به حسب این حدیث شریف بین حق و عبد تقسیم شده است، باید عبد تا آنجا که حق مولی است، به حق قیام کند و به ادب عبودیت که در این حدیث شریف فرموده است، قیام کند تا حق تعالی به لطایف و ربوبیت با او عمل فرماید، چنان که می فرماید: «أَوْفُوا بِعَهْدی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ؛ به عهد من وفا کنید تا به عهدتان وفا کنم». (بقره: 40)

پیام متن:

استجابت خواسته و نیاز انسان از طریق نماز.

رکوع

هنگام رکوع، سزاوار است که به یاد عظمت خداوند باشی و در خود احساس خواری کنی و کوشش کنی تا قلب، فروتن شود و بر زبان تسبیح و تحمید او را جاری کن. از امیرالمؤمنین علی علیه السلام پرسیدند: معنای کشیدن گردن به هنگام رکوع چیست؟ حضرت فرمود: «تَأویلُهُ آمَنْتُ بِکَ وَلَو ضُرِبَت عُنقیِ؛ من به خداوند ایمان آوردم هر چند که گردنم زده شود.» همچنین، از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است:

هیچ بنده ای نیست که رکوع نماید و حق رکوع را ادا کند، مگر آنکه خداوند تبارک و تعالی او را با نور درخشانش مزین می نماید و با سایه کبریایی اش بر او سایه می افکند و با لباس برگزیدگانش او را می پوشاند.

رکوع، ادب است و سجود، قرب. و کسانی به خدا نزدیک می شوند که در اظهار ادب، کوتاهی نکرده باشند. این عبارت، مضمون کلام امام صادق علیه السلام است که می فرماید: «فِی الرُّکوعِ اَدَبٌ وَ مَن لا یُحسِنُ الأَدَبَ لا یَصلُحُ لِلقُربِ؛ رکوع ادب است و کسی که ادب به جا نیاورد لیاقت قرب را ندارد».

بنابراین، باید قدر رکوع را دانست و آن را کامل به جا آورد تا در بارگاه قرب راه یافت. مولانا چه زیبا می گوید:

از خدا جوییم توفیق ادب       بی ادب محروم شد از لطف رب

بی ادب تنها نه خود را داشت بد          بلکه آتش در همه آفاق زد

پیام متن:

به جا آوردن حق رکوع به صورت تمام و کمال، سبب راه یابی به قرب الهی.

نکته ای درباره سجود

سجده، نشان فروتنی در برابر خداوند و عالی ترین درجه عبودیت است. انسان، با سجده، خود را هم رنگ هستی می کند، «وَ لِلّهِ یَسْجُدُ ما فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ.» (نحل: 49) سجده، بهترین حالتی است که در آن انسان به خدا نزدیک می شود. انجام دو سجده، رمز دوران های چهارگانه زندگی انسان است. حضرت علی علیه السلام در این زمینه می فرماید:

سجده اول، علامت آفرینش انسان از خاک است و سر برداشتن از سجده اول یعنی اینکه از خاک سر برداشتن و رمز زندگی دنیایی است. سجده دوم، رمز مردن و به خاک خفتن است و سر برداشتن از سجده دوم، رمز محشور شدن است.

مضمون آیه این است که: «شما را از خاک آفریدیم و به خاک برمی گردانیم و بار دیگر از خاک، بیرونتان می آوریم.» (طه: 55) در اهمیت و فضیلت سجده و طولانی کردن آن، روایت های زیادی نقل شده که به برخی اشاره می کنیم.

1. سجده راه رسیدن به بهشت: مردی خدمت پیامبر رسید. حضرت از او پرسید: چه می خواهی؟ در پاسخ گفت: بهشت! حضرت تأملی کرد و سپس فرمود: «یا عَبداللّه ! اَعِنّا بِطُولِ السّجُود؛ ای بنده خدا! یاری ده ما را [در رساندنت به این خواسته] از طریق سجده های طولانی».

2. آمرزش گناهان: سجده، یکی از مؤثرترین و بهترین راه های آمرزش گناهان است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در این زمینه می فرماید: «مَن سَجَدَ سجدةً حُطَّ عَنهُ بِها خَطیئَةٌ وَ رُفِعَ لَهُ بِها دَرَجَةٌ؛ هر کس یک سجده انجام دهد یک گناهش بخشیده می شود و یک درجه بر درجات او افزوده می شود».

3. سجده، مؤثرترین عامل طهارت قلب: سجده طولانی، مؤثرترین شیوه برای پاکی و طهارت درونی انسان است. معلم اخلاق و عالم وارسته مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی، در این زمینه می فرماید:

مؤثرترین عامل اصلاح قلب مداومت بر سجده طولانی است. اگرچه در هر شبانه روز یک بار باشد (و با توجه دقیق به معانی) این ذکر را بگوید: لا اِله الاّ انت سُبحانک انّی کُنتُ مِنَ الظّالِمین؛ معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی. همانا من از ستم کاران هستم.

پیام متن:

1. سجده عالی ترین درجه عبودیت؛

2. سجده رمز دوره های چهارگانه زندگی انسان؛

3. نقش سجده در راه وصول به بهشت، آمرزش گناهان و طهارت قلب.

نماز از نگاه دانشمندان غربی

بهترین راه تقویت روح، نماز است. بیشتر بزرگان، دانشمندان و روان شناسان، شفای دردها و درمان بیماری ها، نگرانی ها، ناامیدی ها را راز و نیاز با خدا و پرستش او می دانند. از جمله، روان شناس معروف، دکتر هانری لینک می گوید:

در نتیجه تحقیقات طولانی خود در اجرای آزمایش های روانی بر روی افراد، به این موضوع پی برده ام کسی که با دین سر و کار داشته باشد و به عبادت و نیایش بپردازد، آنچنان شخصیتی قوی و نیرومند پیدا می کند که هیچ گاه یک بی دین، نمی تواند چنین شخصیتی به دست آورد.

همچنین، کارلایل محقق معروف اروپایی می گوید: «دعا و نیایش، عمیق ترین سرچشمه نیرو و کمال است، ولی ما از این سرچشمه نیرو و کمال غفلت داریم.» مهاتما گاندی رهبر بزرگ هند و نجات بخش این سرزمین از استعمار انگلیس، در زمینه تأثیر نماز در غلبه بر ناامیدی ها می گوید:

دعا و نماز زندگی مرا نجات داده است. وگرنه من بدون آنها مدت ها پیش دیوانه شده بودم، من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامی های بسیار سخت داشته ام که مرا دست خوش ناامیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این ناامیدی ها چیره شوم، به خاطر دعا و نمازهایم بوده است.

دکتر ادوین فردریک باورز، استاد بیماری های اعصاب نیز در زمینه نیروی شگفت انگیز دعا و نماز در درمان بیماری های سخت روانی می گوید:

هزاران حالت و بیماری های سخت داریم که مشهورترین پزشکان ماهر نتوانسته اند کوچک ترین امیدی به درمان آن پیدا کنند، ولی همین بیماران با این همه ناامیدی که در شفای آنان بوده است، ضمن یکی از معجزات شگفت انگیز نماز و دعا، بیماری شان به طور کامل شفا یافته و سلامت و عقل خود را باز یافته اند.

پروفسور روالتر کوفمان، استاد دانشگاه بریستول انگلستان نیز درباره تأثیر نماز و نیایش چنین می گوید:

هنگام ستایش و نیایش در آدمی، چنان صمیمیت و اخلاقی ایجاد می شود که در تمام حالات معمولی ممکن نیست. سکوت تنهایی می شکند. فضای گسترده ای در پیش روی نیایش کننده گشوده می شود. احساسات و عطوفتی که در گفت وگوهای معمولی با مردم دچار شرمساری ها و رودربایستی ها می شود، در اینجا به شکل سپاس گزاری صمیمانه، گله گزاری های خودمانی و خواهش های دوستانه درمی آید. روح آدمی پر و بال گرفته، به آسمان ها پرواز کرده و اوج می گیرد.

پیام متن:

1. احراز شخصیت قوی و نیرومند در سایه نماز؛

2. درمان بیماری های روحی و روانی و غلبه بر ناامیدی ها و نگرانی ها از رهگذر نماز؛

3. نماز، عمیق ترین سرچشمه نیرو و کمال؛

4. نماز، وسیله ای برای سپاس گزاری های صمیمانه، گله گزاری های خودمانی و خواهش های دوستانه.