تقریب ادیان و مذاهب  

(گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین سید ابوالحسن نواب):

اشاره:

حجت الاسلام والمسلمين سيد ابوالحسن نواب رياست دانشگاه اديان و مذاهب در گفت وگويي اختصاصي به پرسش هاي مجله «صفير حيات» درباره هم زيستي پيروان اديان و مذاهب پاسخ داد.

 مباني ديني و شرعي وحدت بين پيروان اديان و مذاهب را بيان فرماييد.

در ابتدا بايد بگويم که ما مدعي وحدت با پيروان اديان نيستيم، بلکه درباره آنان معتقد به گفت وگو هستيم. مبناي اين سخن ما نيز قرآن کريم است؛ آن جا که مي فرمايد «تَعالَوا إِلى  «كَلِمَةٍ سَواءٍ بَينَنا وَبَينَكُم». لذا مي بينيم که خود قرآن کريم دعوت به گفت وگو کرده است، چرا که هر دو مدعي توحيد هستيم؛ بنابراين ما در پي وحدت با اديان نيستيم بلکه مي خواهيم گفت وگو کنيم اما در مورد مذاهب اسلامي، خواهان تقريب و وحدت هستيم. در اين باره هم باز، مبناي ما قرآن کريم است. قرآن کريم مي فرمايد «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُم أُمَّةً واحِدَةً وَأَنا رَبُّكُم فَاعبُدونِ». هم چنين در جاي ديگر مي فرمايد «وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا» و «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا». اين ها همه آياتي از قرآن کريم است که پيام وحدت، گفت وگو، تقريب و نزديکي افکار دارد. رواياتي هم از پيامبر اسلام(ص) درباره امت اسلامي آمده که نشان از اهميت و ارزش امت در نظر ايشان دارد؛ بنابراين هم دلايل عقلي داريم و هم دلايل قرآني، روايي و نقلي. اجماع مسلمين بر اين است که نبايد شَقّ اعضاي مسلمين کرد و مسلمين بايد متحد باشند.

  رويکرد ائمه اطهار(ع) نسبت به وحدت در جامعه بين اديان و مذاهب چگونه بوده است؟

بهتر است بگوييم عملکرد ائمه(ع) که به آن سنت مي گوييم، چگونه بوده است؛ يعني قول، فعل و تقرير معصوم(ع) را بررسي کنيم. مي بينيد که اميرالمؤمنين نام سه تن خليفه را براي سه تن از پسران خود انتخاب کردند؛ عملاً  با خلفا همکاري مي کردند و مشورت مي دادند. اين عمل ايشان است. امام صادق(ع) هم مي فرمايند در تشييع جنازه اهل سنت شرکت کنيد و پشت سر آنان نماز بخوانيد که اين کار هم چون نماز خواندن در پشت سر پيامبر است. اين قدر اظهار حمايت کرده و امر به همکاري و کمک به اهل سنت فرموده اند. اين قبيل بيانات در سخنان معصومين(ع) فراوان است. از ديگر سو، وقتي بعضي غلات سخناني مي گويند که موجب اختلاف بين امت اسلامي مي شود، امام صادق(ع) آنان را لعن و اظهار گله و شکايت مي کنند. آن قدر که ائمه(ع) از دست غلات عذاب کشيده اند، از دست هيچ کس نکشيده اند. حتي بعضاً از افرادي نام برده اند و گفته اند خداوند فلان و فلان را لعنت کند که به ما جور و جفا کردند.

 رويکرد ائمه(ع) درباره پيروان اديان چگونه بوده است؟

ائمه(ع) با جبريون، مفوضه و حتي منکرين ربوبيت ذات باريتعالي گفت وگو مي کردند. مانند مذاکره امام صادق(ع) با ابن  ابي العوجا که ملحد بود. امام رضا(ع) نيز مناظرات و گفت وگوهايي داشته اند. شاخص ترين ائمه(ع) در اين مسئله، امام رضا(ع) و امام صادق(ع) بودند. آن حضرات بعضاً شاگردان خود را براي مناظره مي فرستادند.

 مهم ترين و تأثيرگذارترين شخصيت ها و جريان هاي وحدت گرا در بين علماي اسلامي چه کساني بوده اند؟ نمونه هايي از تأثيرگذاري آنان را بيان بفرماييد.

علما، فقها و بزرگان دين از گذشته هاي دور تا الان بسيار در کتاب هاي خود از اقوال فقها و بزرگان اهل سنت استفاده کرده اند. از ابن عقيل و عماني گرفته تا شيخ مفيد، شيخ طوسي، سيد رضي و سيد مرتضي. اين ها آن قدر اقوال اهل سنت را نقل و استناد کرده اند که انسان فکر مي کند فقه اين مذهب در هم تنيده بوده است. بعضي بزرگان مثل شهيد اول در الازهر درس خوانده بودند، شاگرد سني داشتند و در طبقات روات شان از اهل سنت روايت نقل مي کردند. اخيراً نيز دانشنامه جامع احاديث شيعه و سني در بييست جلد از سوي مجمع تقريب مذاهب اسلامي منتشر شده است. اين نشان مي دهد که ما در گذشته در هم تنيده بوديم اما اخيراً مقداري فاصله گرفته ايم. مکاسب شيخ انصاري را ببينيد که چقدر به سخنان اهل سنت استناد مي کند و مؤيد مي آورد و سخنان آنان را نقل مي کند. در دوره معاصر نيز بزرگاني مانند آيت الله بروجردي، امام خميني و رهبر معظم انقلاب داعيان وحدت بوده اند. کاشف الغطا، سيد جمال الدين اسدآبادي و شيخ الشريعه نيز از داعيان وحدت در گذشته بوده اند. مرحوم شيخ الشريعه با صدور بيانيه اي از علماي ليبي دفاع کرد. سيد محمدکاظم طباطبايي نيز اعلاميه صادر کرده بودند. اين نام ها ثبت شده است. مي توانيد به کتاب «وحدت از ديرباز تا کنون» مراجعه کنيد. در اين کتاب آمده است که علماي نجف چقدر در دفاع از اهل سنت در طول تاريخ کوشا بوده اند.

 با توجه به شرايط اجتماعي،  سياسي و غيره جهان در حال حاضر انديشه ديني چه راهکاري براي هم گرايي اديان و مذاهب دارد؟

فتواي اخير احمد الطيب از راه کارهاي جديد است. همه بزرگان اسلام مدعي وحدت هستند و علي رغم همه مشکلات از اين مسئله دفاع مي کنند. اختلافي که پيش آمده متعلق به يک اقليت يعني وهابيت با پشتوانه مالي است و هنوز بنيه اکثريت جهان اسلام معتقد به وحدت است و در اين راه تلاش مي کنند. در هندوستان 190 ميليون مسلمان زندگي مي کنند که 40 ميليون نفر از اين تعداد، شيعه هستند اما همگي بدون هيچ مشکلي در کنار يکديگر زندگي مي کنند. امروز مناديان وحدت در کشورهاي مسلمان بسيار هستند. همه مسلمانان دنيا طرفدار وحدت هستند.

 موانع هم گرايي و هم فکري فرق و مذاهب اسلامي چيست؟

بخشي از اين موانع به ما شيعيان هم بازمي گردد. خودمان هم بايد وحدت را رعايت کنيم. بايد نگاه مان وحدت طلبانه باشد و به تذکرت رهبران ديني مان توجه و عمل کنيم. همين طور تذکرات مراجع که اصرار مي کنند به مقدسات اهل سنت و همسران گرامي پيامبر(ص) اهانت نکنيد. به اهل سنت نيز توصيه به وحدت مي کنيم. اين صداي نکره وهابيت امروز و آدم کشي ها در گذشته هم وجود داشته است. آن ها 120 سال پيش به کربلا حمله کردند. قبل از آن، ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب بوده اند. اين صدا همواره در جهان اسلامي بوده است و خواهد بود و نبايد ما را نگران کند. اين صدا خاموش شدني نيست. امروزه تنها پول عربستان سعودي است که هياهوي آن را زياد کرده است اما اکثريت بدنه جهان اسلام طرفدار وحدت هستند.

 ارزيابي حضرتعالي درباره تأثيرگذاري و کارآمدي تئوري وحدت اديان و مذاهب چيست؟ آيا توانسته ايم پيشرفتي کنيم؟

کنفرانس وحدت امسال متمايز از سال هاي گذشته بود. اهل سنت هم از دست وهابيت و سلفي ها دل خوشي ندارند و آن ها هم طرفدار اين هستند که به کمک شيعه از بلند شدن صداي وهابيت جلوگيري کنيم.

 آيا تفاوتي در انديشه وحدت گرايانه با توجه به تغيير شرايط بين دهه 60 و 90 وجود دارد؟

شايد امروزه به خاطر اقدامات داعش نياز به وحدت بيشتر شده است. البته اشتباهات شيعيان هم بيشتر شده است. شيعيان در دهة 60 بيشتر مسئله وحدت را رعايت مي کردند اما مدتي است جريان اهانت شيعيان انگليسي به وجود آمده و گسترش پيدا کرده است.

 چرا با همه تلاش هايي که نخبگان در راستاي وحدت انجام داده اند، اين همگرايي به جامعه اسلامي سرايت نکرده است؟ در واقع عوامل ناکامي وحدت در بين اقشار مختلف فرق و مذاهب را چه چيزي مي دانيد؟

ما تلاش مي کنيم ولي دشمن هم ساکت نيست. آيا آمريکا و انگليس به دنبال توطئه نيستند؟ آيا آمريکا به دنبال ايجاد اسلام آمريکايي نيست؟ آيا انگليس در پي شيعه انگليسي نيست؟ ما به دنبال ايجاد پادزهر هستيم و آن ها در پي ايجاد زهر هستند. قطعاً امکانات، رسانه ها، دسترسي ها و پول آن ها بسيار بيشتر از ما است؛ بنابراين آن ها با امکانات زياد خود شايد در بعضي موارد موفق تر از ما عمل کنند اما اين مسئله نبايد به هيچ وجه در ما نااميدي ايجاد کند. استعمار مشکل را شناسايي و از همان جا وارد مي شود. اين کار داخل نيست. فرق اين مسئله با گذشته اين است که استعمار تلاش اش را در دل شيعيان گسترده کرده است.

 از آن جا که حضرتعالي براي هم گرايي زحمات فراواني کشيده ايد، فعاليت عمده خود در راستاي وحدت بين اديان و مذاهب را بيان فرماييد.

من حرفي بالاتر از سخن امام و ديگر بزرگان ندارم. ببينيد مرحوم امام چقدر بر اين مسئله تأکيد کرده اند. کار من چيزي جز تأييد نداي آن بزرگواران و تأکيد بر آن ها نيست. بضاعت ما اين بوده که دانشگاه اديان و مذاهب را راه اندازي کرده ايم و به طور کلاسيک، منظم و ضابطه مند اين تفکر را در بين حوزويان و دانشگاهيان گسترش مي دهيم و در اين هدف موفق شده ايم. ما هم اکنون 800 دانشجوي دکتري داريم و همه در زمينه تقريب و گفت وگوي اديان فعال هستند. 85 درصد از اين دانشجويان، روحاني هستند. آن ها مي توانند با مسلح شدن به سلاح علم جديد و قديم و علوم حوزوي و دانشگاهي در اين صحنه به دفاع از ارزش ها بپردازند. کار ما اين بود که اين آموزش ها، روش ها و گفت وگوها را ضابطه مند کنيم و در پوشش 2000 دانشجوي فوق ليسانس و 800 دانشجوي دکتري که بيش از 70 نفر از آنان فارغ التحصيل شده اند، اين ندا را گسترش دهيم.

 اگر نکته ناگفته اي هست، بفرماييد.

من از همه کساني که مصاحبه مي کنند، گفت وگو مي کنند و در اين زمينه تلاش مي کنند، تشکر مي کنم. هر گلويي که نداي مقدس وحدت سر مي دهد، به اين نياز بشريت پاسخ گفته است. من هم به عنوان يکي از آحاد بشر به شدت به انسان و انسانيت عشق مي ورزم و از همه مجلاتي که در راه گفت وگوهاي انساني، هم زيستي مسالمت آميز، محيط زيست، صلح و آرامش و خدمت به بشريت تلاش مي کنند، قدرداني مي کنم. همه بايد در اين راه قدم بردارند. ما مدعي هيچ چيزي نيستيم. کسي نبايد منتي بر سر ديگري داشته باشد و چيزي را در انحصار خود بداند. همه بايد تلاش کنيم. رسالت روحانيت شيعه به طور اخص بسيار مهم است. ما مي توانيم يک فرقه جداافتاده باشيم و هر کاري که مي خواهيم انجام دهيم و کسي هم کاري به کار ما ندارد اما اگر منادي ام القراي جهان اسلام هستيم، بايد همه لوازم آن را داشته باشيم. اگر بخواهيم رهبر جهان اسلام باشيم، بايد رداي رهبري بر تن کنيم و به ذيّ رهبري متلبس شويم. اگر مرحوم امام فرمود که از ايران نداي وحدت بلند مي شود و از جاهاي ديگر نعره اختلاف و اگر اين ندا در گوش مان هست، بايد همه لوازم اين نداي وحدت را رعايت کنيم. لازمه اش اين است که حوزه قم بزرگواري و متانت کند و با همه همکاري کند و در را به روي همکاري با همه مذاهب باز کند و نگذارد کوچک ترين صداي اختلافي از ايران بلند شود. طلاب و فضلا هم بايد تلاش کنند که هيچ صداي اختلافي از قم بلند نشود و اگر چنين شد، با تعاليم و دستورات خود سخنان اختلافي را ساکت کنند و آنان را با استدلال قانع کنند.