موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
واجبات نماز
واجبات نماز یازده چیز است: (اوّل) نیت ، (دوم) قیام یعنى ایستادن ، (سوم) تكبیرة الاحرام یعنى گفتن الله اكبر در اوّل نماز ، (چهارم) ركوع ، (پنجم) سجود ، (ششم) قرائت ، (هفتم) ذكر ، (هشتم) تشهّد ، (نهم) سلام ، (دهم) ترتیب ، (یازدهم) موالات یعنى پى در پى بودن اجزاى نماز.
مسأله ۹۵۱ ـ بعضى از واجبات نماز ركن است ، یعنى اگر انسان آنها را به جا نیاورد ، عمداً باشد یا اشتباهاً ، نماز باطل مى شود ، و بعضى دیگر ركن نیست ، یعنى اگر اشتباهاً كم گردد نماز باطل نمى شود.
و ركن نماز پنج چیز است: (اوّل) نیت ، (دوم) تكبیرة الاحرام ، (سوم) قیام متّصل به ركوع ، یعنى ایستادن پیش از ركوع ، (چهارم) ركوع ، (پنجم) دو سجده از یك ركعت.
و امّا نسبت به زیادى در صورتى كه عمدى باشد مطلقاً نماز باطل مى شود ـ و بطلان نماز به زیادى عمدى تكبیرة الاحرام از جاهل قاصر محلّ اشكال است ـ و در صورتى كه از روى اشتباه باشد ، اگر زیادى در ركوع یا در دو سجده از یك ركعت باشد ، نماز باطل است وگرنه باطل نیست.
نیت
مسأله ۹۵۲ ـ انسان باید نماز را به قصد قربت ـ چنانكه در وضو گذشت و با اخلاص به جا آورد ، و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند ، یا بر زبان جارى كند ، مثل آن كه بگوید:(چهار ركعت نماز ظهر مى خوانم براى انجام فرمان خداوند) بلكه در نماز احتیاط جایز نیست به زبان بگوید.
مسأله ۹۵۳ ـ اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت كند كه چهار ركعت نماز مى خوانم و معین نكند ظهر است یا عصر ـ نه تفصیلا و نه اجمالا ـ نماز او باطل است ، و مقصود از نیت اجمالى این است كه مثلا نسبت به نماز ظهر قصد كند كه آنچه اوّل بر من واجب شده به جا مى آورم.
و نیز كسى كه مثلا قضاى نماز ظهر بر او واجب است ، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند ، باید نمازى را كه مى خواند در نیت ـ اگر چه اجمالا ـ معین كند ، مثلا نسبت به قضاى نماز ظهر ، نیت كند آنچه را كه اوّل به ذمّه من آمده به جا مى آورم.
مسأله ۹۵۴ ـ انسان باید از اوّل تا آخر نماز به نیت خود باقى باشد ، پس اگر در بین نماز به طورى غافل شود كه اگر بپرسند چه مى كنى؟ نداند چه بگوید ، نمازش باطل است.
مسأله ۹۵۵ ـ انسان باید فقط براى خداوند عالم نماز بخواند ، پس كسى كه ریا كند ، یعنى براى نشان دادن به مردم نماز بخواند ، نمازش باطل است ، خواه فقط براى مردم باشد یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
مسأله ۹۵۶ ـ اگر قسمتى از نماز را هم براى غیر خدا به جا آورد نمازش باطل است ، بلكه اگر نماز را براى خدا به جا آورد ولى براى نشان دادن به مردم در جاى مخصوصى مثل مسجد ، یا در وقت مخصوصى مثل اوّل وقت ، یا به طرز مخصوصى مثلا با جماعت نماز بخواند ، نمازش باطل است ، و بنابر احتیاط واجب اگر مستحبّاتى را كه ظرف آنها نماز است ـ مثل قنوت ـ براى غیر خدا به جا آورد ، نمازش باطل است.
تكبیرة الاحرام
مسأله ۹۵۷ ـ گفتن «اَللّهُ اَكْبَر» در اوّل هر نماز واجب و ركن است ، و باید حروف «اَللّهُ» و حروف «اَكْبَر» و دو كلمه «اَللّهُ اَكْبَر» را پشت سر هم بگوید ، و نیز باید این دو كلمه به عربى صحیح گفته شود ، و اگر به عربى غلط بگوید ، یا ترجمه آن را بگوید ، باطل است.
مسأله ۹۵۸ ـ احتیاط واجب آن است كه تكبیرة الاحرام نماز را به چیزى كه پیش از آن مى خواند ، مثلا به اقامه یا به دعایى كه پیش از تكبیر مى خواند ، نچسباند.
مسأله ۹۵۹ ـ احتیاط مستحبّ آن است كه «اَللّهُ اَكْبَر» را به چیزى كه بعد آن مى خواند ، مثلا به «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نچسباند ، و اگر خواست وصل كند ، باید «راء» «اَكْبَرُ» را پیش ـ یعنى ضمّه ـ بدهد.
مسأله ۹۶۰ ـ موقع گفتن تكبیرة الاحرام باید بدن آرام باشد ، و اگر عمداً در حالى كه بدنش حركت دارد تكبیرة الاحرام را بگوید ، باطل است.
مسأله ۹۶۱ ـ تكبیر و حمد و سوره و ذكر و دعا را باید طورى بخواند كه خودش بشنود ، و اگر به واسطه سنگینى یا كرى گوش یا سر و صداى زیاد نمى شنود ، باید طورى بگوید كه اگر مانعى نباشد بشنود.
مسأله ۹۶۲ ـ كسى كه لال است ، یا زبان او مرضى دارد كه نمى تواند «اللّهُ اَكْبَر» را درست بگوید ، باید به هر طورى كه مى تواند بگوید ، و اگر هیچ نمى تواند بگوید ، باید در قلب خود بگذراند و براى تكبیر زبانش را حركت دهد ، و به انگشت هم به آن اشاره كند.
مسأله ۹۶۳ ـ مستحبّ است قبل از تكبیرة الاحرام بگوید: «یا مُحْسِنُ قَدْ اَتاكَ الْمُسِیی وَ قَدْ اَمَرْتَ الْمُحْسِنَ اَنْ یتَجاوَزَ عَنِ الْمُسِیی ، اَنْتَ الْمُحْسِنُ وَ اَنَا الْمُسِیی فَبِحَقِّ مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد وَ تَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنِّی» یعنى اى خدایى كه احسان كننده اى ، بنده بدكردار به درگاه تو آمده و تو امر كرده اى به نیكوكار كه از بدكردار بگذرد ، تو نیكوكارى و من بدكردار ، پس به حقّ محمّد و آل محمّد رحمت خود را برمحمّد وآل محمّد بفرست ،واز زشتیهایى كه مى دانى از من سرزده بگذر.
مسأله ۹۶۴ ـ مستحبّ است موقع گفتن تكبیر اوّل نماز و تكبیرهاى بین نماز دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
مسأله ۹۶۵ ـ اگر شكّ كند كه تكبیرة الاحرام را گفته یا نه ، چنانچه مشغول خواندن چیزى از قرائت شده ، به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر مشغول نشده باید تكبیر را بگوید.
مسأله ۹۶۶ ـ اگر بعد از گفتن تكبیرة الاحرام شكّ كند كه آن را صحیح گفته یا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند ، چه مشغول خواندن چیزى شده باشد یا نه ، و احتیاط مستحبّ آن است كه نماز را تمام كند و بعد اعاده نماید.
قیام (ایستادن)
مسأله ۹۶۷ ـ قیام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام ، و قیام پیش از ركوع كه آن را قیام متّصل به ركوع مى گویند ركن است ، ولى قیام در غیر این دو مانند قیام موقع خواندن حمد و سوره ، و قیام بعد از ركوع ركن نیست ، و اگر كسى آن را از روى فراموشى ترك كند ، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۶۸ ـ واجب است پیش از گفتن تكبیرة الاحرام و بعد از آن مقدارى بایستد تا یقین كند كه تكبیر را در حال ایستادن گفته است.
مسأله ۹۶۹ ـ اگر ركوع را فراموش كند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید كه ركوع نكرده ، باید بایستد و به ركوع رود ، و اگر بدون این كه بایستد به حال خمیدگى به ركوع برگردد ، چون قیام متّصل به ركوع را به جا نیاورده ، نماز او باطل است.
مسأله ۹۷۰ ـ موقعى كه براى تكبیرة الاحرام یا قرائت ایستاده است ، باید بدن را حركت ندهد و به طرفى خم نشود ، و بنابر احتیاط واجب در حال اختیار به جایى تكیه نكند ، ولى اگر از روى ناچارى باشد ، یا در حال خم شدن براى ركوع پاها را حركت دهد ، اشكال ندارد.
مسأله ۹۷۱ ـ اگر در قیام واجب براى تكبیرة الاحرام و قرائت از روى فراموشى بدن را حركت دهد ، یا به طرفى خم شود ، یا به جایى تكیه كند ، اشكال ندارد.
مسأله ۹۷۲ ـ احتیاط واجب آن است كه در موقع ایستادن ، هر دو پا روى زمین باشد ، ولى لازم نیست سنگینى بدن روى هر دو پا باشد ، و اگر روى یك پا هم باشد اشكال ندارد.
مسأله ۹۷۳ ـ كسى كه مى تواند درست بایستد ، اگر پاها را خیلى گشاد بگذارد كه ایستادن بر آن صدق نكند ، نمازش باطل است ، و همچنین بنابر احتیاط واجب اگر به صورت ایستادن معمولى نباشد.
مسأله ۹۷۴ ـ موقعى كه انسان در نماز مشغول خواندن چیزى از اذكار واجب است ، باید بدنش آرام باشد ، و موقعى كه مى خواهد كمى جلو یا عقب رود ، یا كمى بدن را به طرف راست یا چپ حركت دهد ، باید چیزى نگوید.
مسأله ۹۷۵ ـ اگر در حال حركت بدن ذكر مستحبّى بگوید ذكر و نماز هر دو صحیح است ، ولى اذكار مستحبه نماز را اگر به قصد آنچه در نماز وارد شده بگوید ، بنابر احتیاط باید بدن آرام باشد ، اگر چه با آرام نبودن بدن نماز صحیح است ، ولى (بِحَوْلِ اللّهِ وَ قُوَّتِهِ اَقُومُ وَ اَقْعُدُ) را باید در حال برخاستن بگوید.
مسأله ۹۷۶ ـ حركت دادن دست و انگشتان در موقع قرائت و ذكرهاى واجب اشكال ندارد ، اگر چه احتیاط مستحبّ آن است كه آنها را هم حركت ندهد.
مسأله ۹۷۷ ـ اگر موقع خواندن حمد و سوره یا خواندن تسبیحات اربعه بى اختیار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود ، بنابر احتیاط مستحبّ بعد از آرام گرفتن بدن ، آنچه را در حال حركت خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۹۷۸ ـ كسى كه در بین نماز از ایستادن عاجز شود و عجزش تا آخر وقت باقى نباشد ، باید نماز را در حال قدرت ایستاده بخواند ، و در صورتى كه عجزش تا آخر وقت باقى باشد ، باید بقیه نماز را نشسته بخواند ، و همچنین اگر از نشستن هم عاجز شود ، باید خوابیده بخواند ، ولى تا بدنش آرام نگرفته باید قرائت و اذكار واجبه را نخواند ، و حكم اذكار مستحبه در این مسأله و مسائل بعد در مسأله«۹۷۵» گذشت.
مسأله ۹۷۹ ـ تا انسان مى تواند ایستاده نماز بخواند ، نباید بنشیند ، مثلا كسى كه موقع ایستادن بدنش حركت مى كند ، یا مجبور است به چیزى تكیه دهد ، یا بدنش را كج كند ، یا خم شود ، یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد به گونه اى كه در این سه صورت ایستادن صدق كند ، باید به هر طور كه مى تواند ایستاده نماز بخواند ، ولى اگر به هیچ قسم نتواند بایستد ، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
مسأله ۹۸۰ ـ تا انسان مى تواند بنشیند ، نباید خوابیده نماز بخواند ، و اگر نتواند راست بنشیند ، باید هر طور كه مى تواند بنشیند ، و اگر به هیچ قسم نمى تواند بنشیند ، باید به طورى كه در احكام قبله گذشت ، به پهلوى راست بخوابد ، و اگر نمى تواند ، به پهلوى چپ بخوابد ، و اگر آن هم ممكن نیست به پشت بخوابد به طورى كه كف پاهاى او رو به قبله باشد.
مسأله ۹۸۱ ـ كسى كه نشسته نماز مى خواند ، اگر بعد از خواندن حمد و سوره یا تسبیحات بتواند بایستد و ركوع را ایستاده به جا آورد ، باید بایستد و از حال ایستاده به ركوع رود ، و اگر نتواند باید ركوع را هم نشسته به جا آورد.
مسأله ۹۸۲ ـ كسى كه خوابیده نماز مى خواند ، اگر در بین نماز بتواند بنشیند ، باید مقدارى را كه مى تواند ، نشسته بخواند ، و نیز اگر مى تواند بایستد ، باید مقدارى را كه مى تواند ایستاده بخواند ، ولى تا بدنش آرام نگرفته ، باید قرائت و اذكار واجبه را نخواند.
مسأله ۹۸۳ ـ كسى كه نشسته نماز مى خواند ، اگر در بین نماز بتواند بایستد ، باید مقدارى را كه مى تواند ، ایستاده بخواند ، ولى تا بدنش آرام نگرفته ، باید قرائت و اذكار واجبه نماز را نخواند.
مسأله ۹۸۴ ـ كسى كه مى تواند بایستد ، اگر بترسد كه به واسطه ایستادن مریض شود ، یا ضررى به او برسد ، مى تواند نشسته نماز بخواند ، و اگر از نشستن هم بترسد ، مى تواند خوابیده نماز بخواند.
مسأله ۹۸۵ ـ اگر انسان احتمال بدهد كه تا آخر وقت مى تواند ایستاده نماز بخواند ، بهتر است نماز را تأخیر بیندازد ، پس اگر نتوانست بایستد ، در آخر وقت مطابق وظیفه اش نماز را به جا آورد ، و همچنین كسى كه در اوّل وقت به پهلو یا خوابیده مى تواند نماز بخواند بهتر است نماز را تأخیر بیندازد ، و در آخر وقت مطابق وظیفه رفتار نماید ، و در صورتى كه اوّل وقت نماز را خوانده و آخر وقت برایش قدرت بر ایستادن یا نشستن پیدا شد ، باید نماز را دوباره به صورتى كه قدرت پیدا كرده به جا آورد.
مسأله ۹۸۶ ـ مستحبّ است در حال ایستادن فقرات پشت و گردن را راست نگهدارد ، و شانه ها را پایین بیندازد ، و دستها را روى رانها بگذارد ، و انگشتها را به هم بچسباند ، و جاى سجده را نگاه كند ، و سنگینى بدن را به طور مساوى روى دو پا بیندازد ، و با خضوع و خشوع باشد ، و پاها را پس و پیش نگذارد ، و اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یك وجب فاصله دهد ، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
قرائت
مسأله ۹۸۷ ـ در ركعت اوّل و دوم نمازهاى واجب یومیه ، انسان باید اوّل حمد و بعد از آن یك سوره تمام بخواند ، و در نماز سوره والضّحى و الم نشرح ، و همچنین سوره فیل و لأیلاف ، یك سوره حساب مى شود.
مسأله ۹۸۸ ـ اگر وقت نماز تنگ باشد ، یا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند ، مثلا بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد یا درنده یا چیز دیگرى به او صدمه بزند ، نباید سوره را بخواند ، و از مریض و كسى كه در حاجتى عجله دارد سوره ساقط است ، و اگر خواند نباید به قصد جزئیت نماز بخواند ، بلكه مى تواند به قصد قرائت قرآن بخواند.
مسأله ۹۸۹ ـ اگر عمداً سوره را پیش از حمد به قصد جزئیت بخواند نمازش باطل است ، و اگر اشتباهاً بخواند و در بین آن یادش بیاید ، باید سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد ، سوره را از اوّل بخواند.
مسأله ۹۹۰ ـ اگر حمد و سوره یا یكى از آنها را فراموش كند و بعد از رسیدن به ركوع بفهمد ، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۹۱ ـ اگر پیش از آن كه براى ركوع خم شود بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده ، باید بخواند ، و اگر بفهمد سوره را نخوانده ، باید فقط سوره را بخواند ، ولى اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده ، باید اوّل حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند ، و نیز اگر خم شود و پیش از آن كه به ركوع برسد بفهمد حمد و سوره ، یا سوره تنها ، یا حمد تنها را نخوانده ، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
مسأله ۹۹۲ ـ اگر در نماز واجب یكى از چهار سوره اى را كه آیه سجده دارد و در مسأله «۳۶۱» گذشت ، عمداً بخواند ، واجب است بعد از قرائت آیه سجده سجده تلاوت را به جا آورد ، و در این صورت بنابر احتیاط واجب نماز را تمام كند و اعاده نماید ، و همچنین است اگر معصیت كرد و به جا نیاورد.
مسأله ۹۹۳ ـ اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره اى شود كه سجده واجب دارد ، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد ، باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند ، و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد ، احتیاطاً به سجده اشاره نموده و سوره را تمام كند ، و سوره دیگرى هم به قصد قربت مطلقه ـ یعنى اگر وظیفه اش سوره دیگرى است این همان باشد وگرنه به عنوان قرائت قرآن باشد ـ بخواند ، و بعد از نماز باید سجده آن را به جا آورد.
مسأله ۹۹۴ ـ اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد ، نمازش صحیح است ، و به قصد سجده تلاوت اشاره كند ، و بنابر احتیاط مستحبّ بعد از نماز به نحو متعارف هم سجده آن را به جا آورد.
مسأله ۹۹۵ ـ در نماز مستحبّى خواندن سوره لازم نیست ، اگر چه آن نماز به واسطه نذر كردن و مانند آن واجب شده باشد ، ولى در بعضى از نمازهاى مستحبّى ، مثل نماز وحشت كه سوره مخصوصى دارد ، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد ، باید همان سوره را بخواند.
مسأله ۹۹۶ ـ در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه ، مستحبّ است در ركعت اوّل بعد از حمد سوره جمعه ، و در ركعت دوم بعد از حمد سوره منافقون را بخواند ، و اگر مشغول یكى از اینها شود ، بنابر احتیاط مستحبّ نمى تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند.
مسأله ۹۹۷ ـ اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ) یا سوره (قُلْ یا أیهَا الكافِرُونَ) شود ، نمى تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند ، ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه ، اگر از روى فراموشى به جاى سوره جمعه و منافقون ، یكى از آن دو سوره را بخواند ، مى تواند آن را رها كند و سوره جمعه و منافقون را بخواند ، و احتیاط مستحبّ این است كه بعد از تجاوز نصف رها ننماید.
مسأله ۹۹۸ ـ اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً سوره (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ) یا سوره (قُلْ یا أیهَا الكافِرُونَ) را بخواند ، اگر چه به نصف آن نرسیده باشد ، بنابر احتیاط واجب نمى تواند آن را رها كند و سوره جمعه و منافقون را بخواند.
مسأله ۹۹۹ ـ اگر در نماز غیر سوره (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ) و (قُلْ یا أیهَا الكافِرُونَ) سوره دیگرى بخواند تا از نصف تجاوز نكرده مى تواند رها كند و سوره دیگر بخواند ، و بنابر احتیاط واجب بعد از تجاوز از نصف تا دو ثلث رها نكند ، و پس از اینكه به دو ثلث رسید رها كردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.
مسأله ۱۰۰۰ ـ اگر مقدارى از سوره را فراموش كند ، یا از روى ناچارى ـ مثلا به واسطه تنگى وقت ، یا جهت دیگر ـ نشود آن را تمام نماید ، مى تواند آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند اگر چه از دو ثلث گذشته باشد ، یا سوره اى را كه مى خوانده (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ) یا (قُلْ یا أیهَا الكافِرُونَ) باشد.
مسأله ۱۰۰۱ ـ بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند بخواند ، و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
مسأله ۱۰۰۲ ـ مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشاء مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتّى حرف آخر آنها را بلند بخواند.
مسأله ۱۰۰۳ ـ زن مى تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند ، و اگر نامحرم صدایش را بشنود ـ بنابر احتیاط واجب ـ آهسته بخواند ، ولى در صورتى كه شنواندن بر زن حرام باشد ـ مثل این كه قرائت را با خضوع در قول و صداى ظریف بخواند و نامحرم بشنود ـ جایز نیست بلند بخواند ، و اگر خواند نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۰۴ ـ اگر در جایى كه باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند ، یا در جایى كه باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند ، نمازش باطل است ، ولى اگر از روى فراموشى یا ندانستن مسأله باشد صحیح است ، و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده ، لازم نیست مقدارى را كه خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۰۵ ـ اگر كسى در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند كند ـ مثل این كه آنها را با فریاد بخواند ـ نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۰۶ ـ انسان باید نماز را یاد بگیرد كه صحیح به جا آورد ، و كسى كه به هیچ وجه نمى تواند صحیح آن را یاد بگیرد ، باید به هر طور كه مى تواند بخواند ، و احتیاط مستحبّ آن است كه آنچه را كه امام از مأموم تحمّل مى كند ، اگر نتواند یاد بگیرد ، نماز را به جماعت به جا آورد.
مسأله ۱۰۰۷ ـ كسى كه حمد و سوره و چیزهاى دیگر نماز را به خوبى نمى داند و مى تواند یاد بگیرد ، چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید یاد بگیرد ، و اگر وقت تنگ است ، در صورتى كه ممكن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله ۱۰۰۸ ـ مزد گرفتن براى یاد دادن مستحبات نمازجایز است و احتیاط واجب آن است كه براى یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرد.
مسأله ۱۰۰۹ ـ اگر یكى از كلمات حمد یا سوره را نداند و مقصّر باشد ، یا عمداً آن را نگوید ، یا به جاى حرفى حرف دیگر بگوید ، مثلا به جاى (ض) ، (ظ) بگوید ، یا جایى كه باید بدون زیر و زبر خوانده شود ، زیر و زبر بدهد ، یا تشدید را نگوید ، نماز او باطل است.
مسأله ۱۰۱۰ ـ اگر انسان كلمه اى را صحیح بداند ، و در نماز همان طور بخواند ، و بعد بفهمد غلط خوانده ، در صورتى كه در اعتقاد به صحّت قاصر بوده ، نمازش صحیح است ، و احتیاط مستحبّ آن است كه دوباره نماز را بخواند ، و اگر وقت گذشته قضا نماید ، و در صورتى كه مقصّر بوده باید دوباره بخواند ، و اگر وقت گذشته قضا نماید.
مسأله ۱۰۱۱ ـ اگر نداند مثلا كلمه اى به (س) است یا به (ص) باید یاد بگیرد ، و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند ، در صورتى كه قصد جزئیت داشته باشد به آنچه كه صحیح است و به غیر آن هم عرفاً ذكر غلط یا قرآن غلط گفته شود ـ مثل آن كه در ( اِهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقِیمَ ) مستقیم را یك مرتبه با (س) و یك مرتبه با (ص) بخواند ـ نمازش صحیح است ، و در صورتى كه كلام آدمى گفته شود ، نمازش باطل است ، و همچنین است اگر مثلا زیر و زبر كلمه اى را نداند ، ولى اگر در آخر كلمه اى باشد كه وقف بر آن جایز است و همیشه وقف كند یا وصل به سكون نماید ، یاد گرفتن حركت آخر آن كلمه واجب نیست ، و نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۱۲ ـ اگر در كلمه اى واو باشد و حرف قبل از واو در آن كلمه پیش داشته باشد ، و حرف بعد از واو در آن كلمه همزه باشد ، مثل كلمه (سُوْء) و همچنین اگر در كلمه اى الف باشد و حرف قبل از الف در آن كلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن كلمه همزه باشد ، مثل (جآءَ) و نیز اگر در كلمه اى یاء باشد و حرف پیش از یاء در آن كلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از یاء در آن كلمه همزه باشد مثل (جِئ) بنابر احتیاط مستحبّ این سه حرف را با مدّ ـ یعنى با كشیدن ـ بخواند.
و اگر بعد از این حروف ـ واو و الف و یاء ـ به جاى همزه حرفى باشد كه ساكن است ـ یعنى زیر و زبر و پیش ندارد ـ باید این سه حرف را مدّ بدهد ، مثلا در (وَ لاَ الضَّآلِّینَ) كه بعد از الف حرف لام ساكن است ، باید الف آن را با مدّ بخواند ، و چنانچه به دستورى كه در این صورت بیان شد رفتار نكند ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۱۳ ـ احتیاط واجب آن است كه در نماز وقف به حركت ننماید ، و معناى وقف به حركت آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمه اى را بگوید و بین آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد ، مثلا بگوید: (الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) و میم (الرَّحِیمِ) را زیر بدهد و بعد قدرى فاصله دهد و بگوید: (مالِكِ یوْمِ الدِّینِ).
و احتیاط مستحبّ آن است كه وصل به سكون ننماید ، و معناى وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمه اى را نگوید ، و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند ، مثل آن كه بگوید: (الرَّحْمنِ الرَّحِیم) و میم (الرَّحِیم) را زیر ندهد ، و بدون فاصله (مالِكِ یوْمِ الدِّینِ) را بگوید.
مسأله ۱۰۱۴ ـ در ركعت سوم و چهارم نماز مى تواند فقط یك حمد بخواند ، یا یك مرتبه تسبیحات اربعه بگوید ، یعنى یك مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَرُ) و بهتر آن است كه سه مرتبه بگوید ، و مى تواند در یك ركعت حمد و در ركعت دیگر تسبیحات بگوید ، و بهتر است در هر دو ركعت تسبیحات بخواند.
مسأله ۱۰۱۵ ـ در تنگى وقت باید تسبیحات اربعه را یك مرتبه بگوید.
مسأله ۱۰۱۶ ـ بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
مسأله ۱۰۱۷ ـ اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند ، بنابر احتیاط واجب باید ( بِسْمِ اللّهِ ) آن را هم آهسته بخواند.
مسأله ۱۰۱۸ ـ كسى كه نمى تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند ولى مى تواند حمد را درست بخواند ، باید در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
مسأله ۱۰۱۹ ـ اگر در دو ركعت اوّل نماز به خیال این كه دو ركعت آخر است تسبیحات بگوید ، چنانچه پیش از ركوع بفهمد باید حمد و سوره را بخواند ، و اگر در ركوع یا بعد از آن بفهمد ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۲۰ ـ اگر در دو ركعت آخر نماز به خیال این كه در دو ركعت اوّل است حمد بخواند ، یا در دو ركعت اوّل نماز با این كه گمان مى كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند ـ چه پیش از ركوع بفهمد و چه بعد از آن ـ نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۲۱ ـ اگر در ركعت سوم یا چهارم مى خواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد ، یا مى خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد ، باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند ، ولى اگر عادتش خواندن چیزى بوده كه به زبانش آمده ، مى تواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۲۲ ـ كسى كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند ، اگر بدون قصد ـ حتّى قصد انجام آنچه كه بر او واجب است ـ مشغول خواندن حمد شود ، باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله ۱۰۲۳ ـ در ركعت سوم و چهارم مستحبّ است بعد از تسبیحات استغفار كند ، مثلا بگوید: (اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَ اَتُوبُ اِلَیهِ) یا بگوید: «اَللّهُمَ اغْفِرْ لِى».
و اگر نمازگزار پیش از خم شدن براى ركوع ـ اگر چه مشغول گفتن استغفار یا بعد از فراغ از آن باشد ـ شكّ كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه ، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله ۱۰۲۴ ـ اگر در ركوع ركعت سوم یا چهارم شكّ كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پیش از رسیدن به حدّ ركوع شكّ كند ، لازم است برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله ۱۰۲۵ ـ هرگاه بعد از فراغ از آیه اى شكّ كند كه آیه یا كلمه اى از آن را درست گفته یا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند ، چه داخل در غیر آن شده یا نشده باشد ، و اگر قبل از فراغ از آیه شكّ كند كه كلمه اى از آیه را درست گفته یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا كند و دوباره آن كلمه و ما بعد آن را به طور صحیح بگوید ، اگر چه به تكرار ما قبل آن كلمه باشد ، و در هر دو صورت تكرار آن آیه یا كلمه و ما بعد آن براى احراز صحّت اشكال ندارد تا به حدّ وسواس نرسد ، كه در این صورت دوباره گفتن حرام است ، ولى بطلان نماز محلّ اشكال است ، و احتیاط واجب این است كه نمازش را تمام كرده و دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۲۶ ـ مستحبّ است در ركعت اوّل پیش از خواندن حمد بگوید: (اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیمِ) و در ركعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر (بِسْمِ اللّهِ) را بلند بگوید ، و حمد و سوره را شمرده بخواند ، و در آخر هر آیه وقف كند ، یعنى آن را به آیه بعد نچسباند ، و در حال خواندن حمد و سوره به معناى آیه توجه داشته باشد ، و اگر نماز را به جماعت مى خواند بعد از تمام شدن حمد امام ، و اگر فرادى مى خواند بعد از آن كه حمد خودش تمام شد بگوید: (اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ) و بعد از خواندن سوره ( قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ ) یك یا دو یا سه مرتبه (كَذلِكَ اللّهُ رَبِّی) یا سه مرتبه (كَذلِكَ اللّهُ رَبُّنا) بگوید ، و بعد از خواندن سوره كمى صبر كند ، بعد تكبیر پیش از ركوع را بگوید یا قنوت را بخواند.
مسأله ۱۰۲۷ ـ مستحبّ است در تمام نمازها در ركعت اوّل ، سوره (اِنّا اَنْزَلْناهُ) و در ركعت دوم سوره ( قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ ) را بخواند.
مسأله ۱۰۲۸ ـ مكروه است انسان در تمام نمازهاى یك شبانه روز ، سوره ( قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ ) را نخواند.
مسأله ۱۰۲۹ ـ خواندن سوره ( قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ ) به یك نفس مكروه است.
مسأله ۱۰۳۰ ـ سوره اى را كه در ركعت اوّل خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند ، ولى اگر سوره (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ) را در هر دو ركعت بخواند مكروه نیست.
ركوع
مسأله ۱۰۳۱ ـ در هر ركعت بعد از قرائت باید به اندازه اى خم شود كه سر انگشتها به زانو برسد ، و این عمل را ركوع مى گویند ، و احوط آن است كه بتواند دست را به زانو بگذارد.
مسأله ۱۰۳۲ ـ اگر به اندازه ركوع خم شود ولى سر انگشتها را به زانو نگذارد ، اشكال ندارد.
مسأله ۱۰۳۳ ـ هرگاه ركوع را به طور غیر معمول به جا آورد ، مثلا به چپ یا راست خم شود ، اگر چه دستهاى او به زانو برسد صحیح نیست.
مسأله ۱۰۳۴ ـ خم شدن باید به قصد ركوع باشد ، پس اگر به قصد كار دیگر ـ مثلا براى كشتن جانورى ـ خم شود ، نمى تواند آن را ركوع حساب كند ، بلكه باید بایستد و دوباره براى ركوع خم شود ، و به واسطه این عمل ركن زیاد نشده و نماز باطل نمى شود.
مسأله ۱۰۳۵ ـ كسى كه دست یا زانوى او با دست و زانوى دیگران فرق دارد ، مثلا دستش خیلى بلند است كه اگر كمى خم شود به زانو مى رسد ، یا زانوى او پایین تر از مردم دیگر است كه باید خیلى خم شود تا دستش به زانو برسد ، باید به اندازه متعارف خم شود.
مسأله ۱۰۳۶ ـ كسى كه نشسته ركوع مى كند ، باید به قدرى خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد ، و احوط آن است كه به قدرى خم شود كه اگر ایستاده ركوع مى كرد به همان مقدار خم مى شد.
مسأله ۱۰۳۷ ـ در حال اختیار واجب است در ركوع سه مرتبه (سُبْحانَ اللّهِ) یا یك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّی الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ) یا هر ذكرى كه به این مقدار باشد بگوید ، و احتیاط مستحبّ آن است كه تسبیح را به صورتى كه بیان شد بر ذكر دیگر مقدم بدارد ، و در تنگى وقت و در حال ناچارى گفتن یك (سُبْحانَ اللّهِ) كافیست.
مسأله ۱۰۳۸ ـ ذكر ركوع باید دنبال هم و به عربى صحیح گفته شود ، و مستحبّ است آن را ( سُبْحانَ رَبِّی الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ ) سه یا پنج یا هفت مرتبه بلكه بیشتر بگویند.
مسأله ۱۰۳۹ ـ در ركوع باید به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد ، و در ذكر مستحبّ هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى ركوع دستور داده اند بگوید ، بنابر احتیاط واجب آرام بودن بدن لازم است ، و اگر به قصد مطلق ذكر بگوید لازم نیست.
مسأله ۱۰۴۰ ـ اگر موقعى كه ذكر واجب ركوع را مى گوید بى اختیار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود ، باید بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگوید ، ولى اگر كمى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود ، یا انگشتان را حركت دهد ضررى ندارد.
مسأله ۱۰۴۱ ـ اگر پیش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گیرد عمداً ذكر ركوع را بگوید ، نمازش باطل است ، مگر این كه جاهل قاصر باشد ، كه نمازش از جهت این زیاده باطل نمى شود.
مسأله ۱۰۴۲ ـ اگر پیش از تمام شدن ذكر واجب عمداً سر از ركوع بر دارد ، نمازش باطل است ، مگر این كه جاهل قاصر باشد ، كه از این جهت نمازش باطل نمى شود ، و اگر سهواً سر بر دارد ، چنانچه پیش از آن كه از حال ركوع خارج شود یادش بیاید كه ذكر ركوع را تمام نكرده ، باید در حال آرامى بدن ذكر را بگوید ، و اگر بعد از آن كه از حال ركوع خارج شد یادش بیاید ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۴۳ ـ در موارد ضرورت جایز است به یك (سُبْحانَ اللّهِ) در ذكر ركوع اكتفا كند ، و احتیاط مستحبّ آن است كه دو (سُبْحانَ اللّهِ) دیگر را در حال برخاستن بگوید.
مسأله ۱۰۴۴ ـ اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگیرد ، نمازش صحیح است ، ولى باید پیش از آن كه از حال ركوع خارج شود ، ذكر واجب را بگوید.
مسأله ۱۰۴۵ ـ هرگاه نتواند به اندازه ركوع شرعى ـ كه در مسأله «۱۰۳۱» گذشت ـ خم شود باید به چیزى تكیه دهد و ركوع شرعى را به جا آورد ، و اگر موقعى هم كه تكیه داده نتواند ركوع شرعى را به جا آورد ، در صورتى كه متمكّن از ركوع عرفى است ، بنابر احتیاط واجب باید ركوع عرفى را به جا آورد ، و به سر هم در حال قیام اشاره به ركوع بنماید ، و اگر نتواند به اندازه ركوع عرفى هم خم شود ، یا هیچ نتواند خم شود ، بنابر احتیاط واجب موقع ركوع بنشیند و نشسته ركوع كند ، و نماز دیگرى هم بخواند و براى ركوع آن در حال ایستادن با سر اشاره نماید.
مسأله ۱۰۴۶ ـ كسى كه وظیفه اش این است كه براى ركوع با سر اشاره كند ، اگر نتواند با سر اشاره كند باید به نیت ركوع چشمها را ، هم بگذارد ، و ذكر آن را بگوید ، و به نیت برخاستن از ركوع چشمها را باز كند ، و اگر از این هم عاجز است باید در قلب خود نیت ركوع كند و ذكر آن را بگوید.
مسأله ۱۰۴۷ ـ كسى كه نمى تواند ایستاده یا نشسته ركوع كند حتّى به مقدار عرفى آن ، و فقط مى تواند در حالى كه نشسته است كمى خم شود ، باید ایستاده نماز بخواند و براى ركوع با سر اشاره نماید ، و در صورتى كه خم شدنش در حال نشستن به حدى باشد كه ركوع عرفى براى نشسته صدق كند ، احتیاط واجب این است كه نماز دیگرى هم بخواند ، و موقع ركوع آن بنشیند و به همان اندازه خم شود.
مسأله ۱۰۴۸ ـ اگر بعد از رسیدن به حدّ ركوع سر بردارد و دو مرتبه به اندازه ركوع خم شود ، نمازش باطل است ، و اگر بعد از آن كه به اندازه ركوع خم شد به قدرى خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع بر گردد ، در صورتى كه به همان حالت خمیدگى برگردد تا به حدّ ركوع برسد ، نمازش باطل نیست.
مسأله ۱۰۴۹ ـ بعد از تمام شدن ذكر ركوع باید راست بایستد ، و بعد از آن كه بدن آرام گرفت به سجده رود ، و اگر عمداً پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۵۰ ـ اگر ركوع را فراموش كند ، و پیش از آن كه به سجده برسد یادش بیاید ، باید بایستد بعد به ركوع رود ، و چنانچه به حالت خمیدگى به ركوع بر گردد ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۵۱ ـ اگر بعد از آن كه پیشانى به زمین رسید یادش بیاید كه ركوع نكرده ، باید برگردد و ركوع را بعد از ایستادن به جا آورد و نمازش صحیح است ، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو براى زیادى سجده به جا آورد ، و احتیاط مستحبّ آن است كه دوباره نماز را اعاده نماید ، و اگر در سجده دوم یادش بیاید نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۵۲ ـ مستحبّ است پیش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ایستاده تكبیر بگوید ، و در ركوع زانوها را به عقب دهد ، و پشت را صاف نگهدارد ، و گردن را بكشد و مساوى پشت نگهدارد ، و بین دو قدم را نگاه كند ، و پیش از ذكر یا بعد از آن صلوات بفرستد ، و بعد از آن كه از ركوع برخاست و راست ایستاد ، در حال آرامى بدن بگوید: (سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ).
مسأله ۱۰۵۳ ـ مستحبّ است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند ، و زانوها را به عقب ندهند.
سجود
مسأله ۱۰۵۴ ـ نمازگزار باید در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحبّ ، بعد از ركوع دو سجده كند ، یعنى پیشانى را به قصد خضوع به زمین بگذارد ، و در سجده نماز واجب است كه كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
مسأله ۱۰۵۵ ـ دو سجده روى هم یك ركن است ، و اگر كسى در نماز واجب عمداً یا از روى فراموشى در یك ركعت هر دو را ترك كند ، یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۵۶ ـ اگر عمداً یك سجده كم یا زیاد كند ، نمازش باطل مى شود ، و اگر سهواً یك سجده كم یا زیاد كند حكم آن خواهد آمد.
مسأله ۱۰۵۷ ـ اگر پیشانى را عمداً یا سهواً به زمین نگذارد ، سجده نكرده است اگر چه جاهاى دیگر به زمین برسد ، ولى اگر پیشانى را به زمین بگذارد و سهواً جاهاى دیگر را به زمین نرساند ، یا سهواً ذكر نگوید ، سجده صحیح است.
مسأله ۱۰۵۸ ـ در حال اختیار واجب است در سجده سه مرتبه (سُبْحانَ اللّهِ) یا یك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّی الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ) یا هر ذكرى كه به این مقدار باشد بگوید ، و احتیاط مستحبّ آن است كه تسبیح را بر مطلق ذكر مقدّم بدارد ، و باید این كلمات دنبال هم و به عربى صحیح گفته شود ، و مستحبّ است (سُبْحانَ رَبِّی الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ) را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.
مسأله ۱۰۵۹ ـ در سجود باید به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد ، و همچنین ـ بنابر احتیاط واجب ـ در موقع گفتن ذكر مستحبّ ، در صورتى كه آن را به قصد ذكر در سجده بگوید.
مسأله ۱۰۶۰ ـ اگر پیش از آن كه پیشانى به زمین برسد و بدن آرام بگیرد ، عمداً ذكر سجده را بگوید ، یا پیش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بر دارد ، نماز باطل است ، مگر این كه جاهل قاصر باشد ، كه در این صورت در هر دو فرض ، نماز صحیح است.
مسأله ۱۰۶۱ ـ اگر پیش از آن كه پیشانى به زمین برسد سهواً ذكر سجده را بگوید و پیش از آن كه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده است ، باید دوباره در حال آرام بودن بدن ذكر را بگوید.
مسأله ۱۰۶۲ ـ اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت بفهمد پیش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر بر داشته ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۶۳ ـ اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گوید ، یكى از هفت عضو را عمداً از زمین بر دارد ، در صورتى كه جاهل قاصر نباشد نماز باطل مى شود ، ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نیست ، اگر غیر پیشانى جاهاى دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد ، اشكال ندارد.
مسأله ۱۰۶۴ ـ اگر پیش از تمام شدن ذكر سجده سهواً پیشانى را از زمین بر دارد ، نمى تواند دوباره به زمین بگذارد ، و باید آن را یك سجده حساب كند ، ولى اگر جاهاى دیگر را سهواً از زمین بر دارد ، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذكر را بگوید.
مسأله ۱۰۶۵ ـ بعد از تمام شدن ذكر سجده اوّل باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
مسأله ۱۰۶۶ ـ جاى پیشانى نمازگزار باید از جاى سر انگشتان پاى او بلندتر یا پست تر از چهار انگشت بسته نباشد ، و بنابر احتیاط واجب از جاى زانوهاى او هم بلندتر یا پست تر از این مقدار نباشد.
مسأله ۱۰۶۷ ـ در زمین سراشیب كه شیب آن درست معلوم نیست ، اگر جاى پیشانى از جاى سر انگشتهاى پاى او و زانوهایش بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد ، بنابر احتیاط نماز او باطل است.
مسأله ۱۰۶۸ ـ اگر پیشانى را اشتباهاً بر چیزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است ، چنانچه بلندى آن به قدرى است كه نمى گویند در حال سجده است ، باید سر را بردارد و بر چیزى كه بلند نیست یا بلندیش به اندازه چهار انگشت بسته یا كمتر است بگذارد ، و اگر بلندى آن به قدرى است كه مى گویند در حال سجده است ، باید پیشانى را از روى آن بر روى چیزى كه بلندیش به اندازه چهار انگشت بسته یا كمتر است بكشد ، و اگر كشیدن پیشانى ممكن نیست ، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۶۹ ـ باید بین پیشانى و آنچه بر آن سجده مى كند ، چیزى فاصله نباشد ، پس اگر مُهر به قدرى چرك باشد كه پیشانى به خود مهر نرسد ، سجده باطل است ، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغییر كرده باشد اشكال ندارد.
مسأله ۱۰۷۰ ـ در سجده باید دو كف دست را به زمین بگذارد ، و در حال ناچارى باید پشت دست را بر زمین بگذارد ، و اگر پشت دست هم ممكن نباشد ـ بنابر احتیاط واجب ـ مچ دست را به زمین بگذارد ، و چنانچه آن را هم نتواند ، تا آرنج هر جا را كه مى تواند به زمین بگذارد ، و اگر آن هم ممكن نیست بازو را بگذارد.
مسأله ۱۰۷۱ ـ در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد ، هر چند احتیاط مستحبّ این است كه سر دو انگشت بزرگ را به زمین بگذارد ، و اگر انگشتهاى دیگر پا ، یا روى پا را به زمین بگذارد ، یا به واسطه بلند بودن ناخن ، شست به زمین نرسد نماز باطل است ، و كسى كه به واسطه ندانستن مسأله نمازهاى خود را این طور خوانده ، اگر مقصّر است باید دوباره بخواند ، و اگر قاصر است نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۷۲ ـ كسى كه مقدارى از شست پایش بریده ، باید بقیه آن را به زمین بگذارد ، و اگر چیزى از آن نمانده یا اگر مانده خیلى كوتاه است ، احتیاط واجب آن است كه بقیه انگشتان را به زمین بگذارد ، و اگر هیچ انگشت ندارد ، باید هر مقدار كه از پا باقى مانده به زمین بگذارد.
مسأله ۱۰۷۳ ـ اگر به طور غیر معمول سجده كند ، مثلا سینه و شكم را به زمین بچسباند ، یا پاها را دراز كند ، اگر چه هفت عضوى كه بیان شد به زمین برسد ، بنابر احتیاط واجب نماز را دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۷۴ ـ مهر یا چیز دیگرى كه بر آن سجده مى كند باید پاك باشد ، ولى اگر مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد ، یا یك طرف مهر نجس باشد و پیشانى را به طرف پاك آن بگذارد ، اشكال ندارد.
مسأله ۱۰۷۵ ـ اگر در پیشانى دمل و مانند آن باشد ، چنانچه ممكن است باید با جاى سالم پیشانى سجده كند ، و اگر ممكن نیست باید آنچه را كه سجده بر آن صحیح است گود كند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر آن بگذارد ، و احتیاط مستحبّ آن است كه آن گودال در زمین باشد.
مسأله ۱۰۷۶ ـ اگر دمل یا زخم تمام پیشانى را فرا گرفته باشد ، بنابر احتیاط واجب به یكى از دو طرف پیشانى و چانه ـ اگر چه به تكرار نماز باشد ـ سجده كند ، و اگر ممكن نیست فقط به چانه ، و اگر به چانه هم ممكن نیست باید براى سجده اشاره كند.
مسأله ۱۰۷۷ ـ كسى كه نمى تواند پیشانى را به زمین برساند باید به قدرى كه مى تواند خم شود ، و مهر یا چیز دیگرى را كه سجده بر آن صحیح است روى چیز بلندى گذاشته و طورى پیشانى را بر آن بگذارد كه بگویند سجده كرده است، ولى باید كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
مسأله ۱۰۷۸ ـ اگر چیز بلندى نباشد كه مهر یا چیز دیگرى كه سجده بر آن صحیح است روى آن بگذارد ، لازم است كه مهر یا چیز دیگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نماید ، و در صورتى كه خودش نتواند ، دیگرى بلند كند و او بر آن سجده نماید.
مسأله ۱۰۷۹ ـ كسى كه هیچ نمى تواند سجده نماید ، باید براى سجده با سر اشاره كند ، و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید ، و اگر با چشمها هم نمى تواند اشاره كند ، باید در قلب نیت سجده كند و ذكر آن را بگوید.
مسأله ۱۰۸۰ ـ اگر پیشانى بى اختیار از جاى سجده بلند شود ، چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جاى سجده برسد ، و این یك سجده حساب مى شود ، چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه ، و اگر نتواند سر را نگه دارد و بى اختیار دوباره به جاى سجده برسد ، روى هم یك سجده حساب شدن محلّ اشكال است ، اگر چه یك سجده یقیناً آورده شده ، پس اگر ذكر نگفته باشد ، بنابر احتیاط واجب به قصد آنچه به او امر دارد ـ اعمّ از واجب و مستحبّ ـ ذكر بگوید.
مسأله ۱۰۸۱ ـ جایى كه انسان باید تقیه كند ، مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید ، و لازم نیست براى نماز به جاى دیگر برود ، ولى اگر بتواند بر حصیر یا چیز دیگرى كه سجده بر آن صحیح مى باشد طورى سجده كند كه به زحمت نیفتد ، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.
مسأله ۱۰۸۲ ـ اگر روى تشك پر یا چیز دیگرى كه استقرار بر آن حاصل نمى شود سجده كند باطل است.
مسأله ۱۰۸۳ ـ اگر انسان ناچار شود كه در زمین گل نماز بخواند ، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او حرجى نیست ، باید سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد ، و اگر حرجى باشد در حالى كه ایستاده براى سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ایستاده بخواند ، و نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۸۴ ـ در ركعت اوّل و ركعت سومى كه تشهّد ندارد ـ مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشاء ـ بنابر احتیاط مستحبّ بعد از سجده دوم قدرى بى حركت بنشیند و بعد برخیزد.
چیزهایى كه سجده بر آنها صحیح است
مسأله ۱۰۸۵ ـ سجده باید بر زمین و چیزهاى غیر خوراكى و پوشاكى كه از زمین مى روید ـ مانند چوب و برگ درخت ـ باشد و سجده بر چیزهاى خوراكى و پوشاكى ، مانند گندم و جو و پنبه ، و چیزهایى كه زمین و روییدنى از زمین بر آنها صدق نمى كند ، مانند طلا و نقره و قیر و زفت و امثال اینها صحیح نیست ، و همچنین است بنابر احتیاط واجب سجده بر سنگهاى گرانبها مانند زمرّد و فیروزه.
مسأله ۱۰۸۶ ـ سجده بر برگ مَوْ تا وقتى كه معمولا خوردنى است جایز نیست.
مسأله ۱۰۸۷ ـ سجده بر چیزهایى كه از زمین مى روید و خوراك حیوان است ، مثل علف و كاه صحیح است.
مسأله ۱۰۸۸ ـ سجده بر گُلهایى كه خوراكى نیستند صحیح است ، و امّا دواهاى خوراكى كه از زمین مى روید چنانچه خود آنها خوردنى باشد سجده بر آنها صحیح نیست ، و بنابر احتیاط مستحبّ بر دواهایى كه مى جوشانند یا دَمْ مى كنند و از آب آنها استفاده مى كنند ، سجده نكند.
مسأله ۱۰۸۹ ـ سجده بر گیاهى كه خوردن آن در بعضى از جاها معمول است و در جاهاى دیگر معمول نیست ، و نیز سجده بر میوه نارس صحیح نیست.
مسأله ۱۰۹۰ ـ سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحیح است ، و احتیاط مستحبّ آن است كه در حال اختیار به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند اینها سجده نكند.
مسأله ۱۰۹۱ ـ اگر كاغذ را از چیزى كه سجده بر آن صحیح است ـ مثلا از كاه ـ ساخته باشند ، مى شود بر آن سجده كرد ، ولى سجده بر كاغذى كه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد محلّ اشكال است.
مسأله ۱۰۹۲ ـ براى سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سید الشهداء (علیه السلام) مى باشد ، بعد از آن خاك ، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گیاه است.
مسأله ۱۰۹۳ ـ اگر چیزى كه سجده بر آن صحیح است ندارد ، یا اگر دارد به واسطه سرما یا گرماى زیاد و مانند اینها نمى تواند بر آن سجده كند ، باید به لباسش سجده كند به شرط آن كه از حریر و ابریشم نباشد ، و احوط این است كه لباسى كه از پنبه و كتان است بر غیر آن مانند لباسى كه از پشم و كرك است مقدّم بدارد.
و اگر لباس میسر نشد ـ بنابر احتیاط واجب ـ بر فیروزه و عقیق و امثال اینها و بر كاغذى كه از پنبه ساخته اند سجده كند ، و اگر آن هم فراهم نشد ، بر كاغذى كه از ابریشم و حریر ساخته اند سجده كند ، و اگر آن هم میسّر نشد ، بر هر چیز دیگرى كه در حال اختیار سجده بر آن جایز نیست سجده نماید ، ولى احتیاط مستحبّ آن است كه تا سجده بر پشت دست ممكن است ، بر غیر آن از چیزهایى كه سجده بر آنها جایز نیست سجده نكند ، و اگر پشت دست هم میسّر نشد ، تا پنبه و كتان و قیر و زفت فراهم مى شود ، بر چیز دیگر سجده نكند.
مسأله ۱۰۹۴ ـ سجده بر گل و خاك سستى كه پیشانى روى آن آرام نمى گیرد باطل است.
مسأله ۱۰۹۵ ـ اگر در سجده اوّل مهر به پیشانى بچسبد ، باید براى سجده دوّم مهر را بر دارد.
مسأله ۱۰۹۶ ـ اگر در بین نماز چیزى كه بر آن سجده مى كند گم شود ، و چیزى كه سجده بر آن صحیح است نداشته باشد، چنانچه وقتوسعت دارد بایدنماز را بشكند، و اگر وقت تنگ است باید به ترتیبى كه در مسأله«۱۰۹۳» گذشت ، عمل نماید.
مسأله ۱۰۹۷ ـ هرگاه در حال سجده بفهمد پیشانى را بر چیزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است ، چنانچه وقت نماز وسعت دارد و ممكن است بر چیزى كه سجده بر آن صحیح است سجده نماید پیشانى را از روى آن بر داشته و بر چیزى كه سجده بر آن صحیح است سجده نماید ، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو به جا آورد ، و اگر ممكن نیست نماز را از سر گیرد ، و چنانچه وقت تنگ است به ترتیبى كه در مسأله «۱۰۹۳» گذشت عمل نماید.
مسأله ۱۰۹۸ ـ اگر بعد از سجده بفهمد پیشانى را روى چیزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است ، باید بر چیزى كه سجده بر آن صحیح است سجده نماید ، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو به جا آورد ، و اگر این كار در دو سجده از یك ركعت اتّفاق افتاد نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۹۹ ـ سجده كردن براى غیر خداوند متعال حرام مى باشد ، و بعضى از مردم كه مقابل قبر امامان (علیهم السلام) پیشانى را بر زمین مى گذارند ، اگر براى شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد ، وگرنه حرام است.
مستحبات و مكروهات سجده
مسأله ۱۱۰۰ ـ در سجده چند چیز مستحبّ است:
۱ ـ كسى كه ایستاده نماز مى خواند بعد از آن كه سر از ركوع برداشت و كاملا ایستاد ، و كسى كه نشسته نماز مى خواند بعد از آن كه كاملا نشست ، براى رفتن به سجده تكبیر بگوید.
۲ ـ موقعى كه مى خواهد به سجده برود ، مرد اوّل دستها را ، و زن اوّل زانوها را به زمین بگذارد.
۳ ـ بینى را به مُهر یا چیزى كه سجده بر آن صحیح است بگذارد
۴ ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد به طورى كه سر آنها رو به قبله باشد.
۵ ـ در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد ، و این دعا را بخواند:
«یا خَیرَ الْمَسْؤُلِینَ وَ یا خَیرَ الْمُعْطِینَ اُرْزُقْنِی وَ ارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِكَ الْواسعِ فَاِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ».
(یعنى اى بهترین كسى كه از او سؤال مى كنند ، و اى بهترین عطا كنندگان ، از فضل فراگیر خودت به من و عیال من روزى بده ، پس به درستى كه تو داراى فضل بزرگى)
۶ ـ بعد از سجده بر ران چپ بنشیند ، و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد.
۷ ـ بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبیر بگوید.
۸ ـ بعد از سجده اوّل بدنش كه آرام گرفت «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ» بگوید.
۹ ـ سجده را طول بدهد ، و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.
۱۰ ـ براى رفتن به سجده دوم ، در حال آرامى بدن «اَللّهُ اَكْبَرُ» بگوید.
۱۱ ـ در سجده ها صلوات بفرستد.
۱۲ ـ در موقع بلند شدن ، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.
۱۳ ـ مردها آرنجها و شكم را به زمین نچسبانند ، و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند ، و زنها آرنجها و شكم را بر زمین بگذارند ، و اعضاى بدن را به یكدیگر بچسبانند.
و مستحبات دیگر سجده در كتابهاى مفصّل ذكر شده است.
مسأله ۱۱۰۱ ـ قرآن خواندن در سجده مكروه است ، و نیز مكروه است براى بر طرف كردن گرد و غبار ، جاى سجده را فوت كند ، و اگر در اثر فوت كردن حرفى از دهان عمداً بیرون آید ، حكم آن در مبطلات نماز (ششم) ذكر شده است.
و غیر از اینها مكروهات دیگرى هم در كتابهاى مفصّل ذكر شده است.
سجده واجب قرآن
مسأله ۱۱۰۲ ـ در هر یك از چهار سوره ( والنجم ) و ( اقرأ ) ( الم تنزیل ) ( حم سجده ـ فصلت ـ ) یك آیه سجده است كه اگر انسان بخواند یا گوش دهد ، بعد از تمام شدن آن آیه باید فوراً سجده كند ، و اگر فراموش كرد هر وقت یادش آمد باید سجده نماید ، مگر در حال نماز باشد ، كه در این صورت باید به دستورى كه در مسأله «۹۹۲ و ۹۹۳ و ۹۹۴» گذشت عمل كند ، و امّا اگر بدون اختیار آیه سجده را بشنود ، احتیاط مستحبّ این است كه سجده كند.
مسأله ۱۱۰۳ ـ اگر انسان موقعى كه آیه سجده را گوش مى دهد خودش نیز بخواند باید دو سجده كند.
مسأله ۱۱۰۴ ـ در غیر نماز ، اگر در حال سجده آیه سجده را بخواند یا گوش دهد ، باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
مسأله ۱۱۰۵ ـ اگر انسان از بچّه غیر ممیز كه خوب و بد را نمى فهمد ، یا از كسى كه قصد خواندن قرآن ندارد ، یا مثلا از گرامافون یا نوار ضبط صوت آیه سجده را استماع كند ، سجده واجب نیست ، ولى اگر شخصى در ایستگاه رادیو آیه سجده را به قصد این كه از قرآن است بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد ، سجده واجب است.
مسأله ۱۱۰۶ ـ در سجده واجب قرآن باید جاى انسان غصبى نباشد ، و بنابر احتیاط واجب جاى پیشانى او از جاى سر انگشتانش بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد ، و لازم نیست با وضو یا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند و بدن و جاى پیشانى او پاك باشد ، و نیز چیزهایى كه در لباس نمازگزار شرط مى باشد در لباس او شرط نیست.
مسأله ۱۱۰۷ ـ در سجده واجب قرآن باید پیشانى را بر چیزى كه سجده بر آن صحیح است گذاشته ، و بنابر احتیاط واجب جاهاى دیگر بدن را كه در سجده نماز ذكر شد بر زمین بگذارد.
مسأله ۱۱۰۸ ـ هرگاه در سجده واجب قرآن پیشانى را به قصد سجده بر زمین بگذارد ، اگر چه ذكر نگوید كافیست ، و گفتن ذكر مستحبّ است ، و بهتر این است كه بگوید: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ حَقّاً حَقّاً لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ اِیماناً وَ تَصدِیقاً ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ عُبُودِیةً و رِقّاً ، سَجَدْتُ لَكَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لا مُسْتَنْكِفاً وَ لا مُسْتَكْبِراً بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرٌ».
تشهّد
مسأله ۱۱۰۹ ـ در ركعت دوم تمام نمازهاى واجب و مستحبّ ، و ركعت سوم نماز مغرب ، و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشاء باید انسان بعد از سجده دوم تشهّد بخواند ، یعنى بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیكَ لَهُ ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد» و احتیاط واجب آن است كه به غیر كیفیت ذكر شده نگوید ، و در نماز وتر هم تشهّد لازم است ، و در نمازهاى واجب باید بعد از سجده دوم بنشیند ، و در حال آرام بودن بدن تشهّد را بخواند ، ولى نشستن و آرام بودن بدن در نمازهاى مستحبّ واجب نیست.
مسأله ۱۱۱۰ ـ كلمات تشهّد باید به عربى صحیح و به طورى كه معمول است پشت سر هم گفته شود.
مسأله ۱۱۱۱ ـ اگر تشهّد را فراموش كند و بایستد و پیش از ركوع یادش بیاید كه تشهّد را نخوانده ، باید بنشیند و تشهّد را بخواند و دوباره بایستد ، و آنچه باید در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند.
و بنابر احتیاط مستحبّ بعد از نماز ، براى ایستادن بى جا دو سجده سهو به جا آورد ، و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید ، باید نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز ـ بنابر احتیاط مستحبّ ـ تشهّد را قضا كند ، و باید براى تشهّد فراموش شده دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله ۱۱۱۲ ـ مستحبّ است در حال تشهّد بر ران چپ بنشیند ، و روى پاى راست را به كف پاى چپ بگذارد ، و پیش از تشهّد بگوید: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ» یا بگوید:
«بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ خَیرُ الاَْسْماءِ لِلّهِ» و نیز مستحبّ است دستها را بر رانها بگذارد ، و انگشتها را به یكدیگر بچسباند ، و به دامان خود نگاه كند ، و بعد از صلوات در تشهّد اوّل بگوید: «وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ».
مسأله ۱۱۱۳ ـ مستحبّ است زنها در وقت خواندن تشهّد رانها را به هم بچسبانند.
سلام نماز
مسأله ۱۱۱۴ ـ بعد از تشهّد ركعت آخر نماز مستحبّ است در حالى كه نشسته و بدن آرام است بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ اَیهَا النَبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» و بعد از آن باید بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصالِحِینَ» یا بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ» و مستحبّ است كه به جمله «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ» جمله «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» را اضافه نماید ، و در صورتى كه «اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصالِحِینَ» را اوّل بگوید مستحبّ است كه بعد از آن «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» را هم بگوید.
مسأله ۱۱۱۵ ـ اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى یادش بیاید كه صورت نماز به هم نخورده و كارى هم كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند ـ مثل پشت به قبله كردن ـ انجام نداده ، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.
مسأله ۱۱۱۶ ـ اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى یادش بیاید كه كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند ـ مثل پشت به قبله كردن ـ انجام داده باشد ، نمازش باطل است ، و اگر موقعى یادش بیاید كه صورت نماز به هم خورده است ، ولى كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند انجام نداده است ، بنابر احتیاط نمازش باطل است.
ترتیب
مسأله ۱۱۱۷ ـ اگر عمداً ترتیب نماز را به هم بزند ، نماز باطل مى شود ، مثل آن كه سوره را پیش از حمد بخواند ، مگر این كه به هم خوردن ترتیب در غیر دو ركن باشد و آن شخص هم جاهل قاصر باشد ، كه در این صورت نماز صحیح است.
مسأله ۱۱۱۸ ـ اگر ركنى از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را به جا آورد ، مثلا پیش از آن كه ركوع كند دو سجده نماید ، نماز باطل مى شود.
مسأله ۱۱۱۹ ـ اگر ركنى را فراموش كند و چیزى را كه بعد از آن است و ركن نیست به جا آورد ، مثلا پیش از آن كه دو سجده كند تشهّد بخواند ، باید ركن را به جا آورد ، و آنچه را اشتباهاً پیش از آن خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۱۱۲۰ ـ اگر چیزى را كه ركن نیست فراموش كند و ركن بعد از آن را به جا آورد ، مثلا حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۱۲۱ ـ اگر چیزى را كه ركن نیست فراموش كند و چیزى را كه بعد از آن است و آن هم ركن نیست به جا آورد ، مثلا حمد را فراموش كند و سوره را بخواند ، باید
آنچه را فراموش كرده به جا آورد ، و بعد از آن ، چیزى را كه اشتباهاً جلوتر خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۱۱۲۲ ـ اگر سجده اوّل را به خیال این كه سجده دوم است ، یا سجده دوم را به خیال این كه سجده اوّل است به جا آورد ، نماز صحیح است ، و سجده اوّل او سجده اوّل ، و سجده دوم او سجده دوم حساب مى شود.
موالات
مسأله ۱۱۲۳ ـ انسان باید نماز را با موالات بخواند ، یعنى كارهاى نماز مانند ركوع و سجود و تشهّد را پشت سر هم به جا آورد و بین آنها به اندازه اى فاصله نیندازد كه صورت نماز بهم بخورد ، و همچنین چیزهایى را كه در نماز مى خواند ، به طورى كه معمول است پشت سر هم بخواند ، و اگر به قدرى بین آنها فاصله بیندازد كه نگویند نماز مى خواند ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۱۲۴ ـ اگر در نماز عمداً بین حرفها یا كلمات به قدرى فاصله بیندازد كه صورت كلمه یا تركیب كلمات به هم بخورد ، نمازش باطل است ، مگر این كه جاهل قاصر باشد و آن فاصله به قدرى باشد كه صورت نماز از بین نرود و در تكبیرة الاحرام هم نباشد.
و اگر سهواً بین حرفها یا كلمات فاصله بیندازد ، و فاصله به قدرى نباشد كه صورت نماز از بین برود و در تكبیرة الاحرام نباشد ، چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد ، باید آن حرفها یا كلمات را دوباره به طور معمول بخواند ، و در صورتى كه چیزى بعد از آن خوانده شده لازم است تكرار نماید ، و اگر مشغول ركن بعد شده باشد نمازش صحیح است ، و اگر ركنى بعد از آن نباشد مانند تشهّد آخر ، چنانچه قبل از سلام ملتفت بشود ، باید آن قسمت و ما بعد آن را دوباره بخواند ، و اگر بعد از سلام ملتفت شود نمازش صحیح است.
و امّا اگر بین حروف یا كلمات سلام ، به قدرى فاصله انداخت كه موالات فوت شد وظیفه اش همان است كه در فراموشى سلام در مسأله «۱۱۱۵ و ۱۱۱۶» گذشت.
مسأله ۱۱۲۵ ـ طول دادن ركوع و سجود، و خواندن سوره هاى بزرگ موالات را به هم نمى زند.
قنوت
مسأله ۱۱۲۶ ـ در تمام نمازهاى واجب و مستحبّ ، بعد از قرائت و قبل از ركوع ركعت دوم مستحبّ است قنوت بخواند ، و در نماز شفع احوط آن است كه به رجاء مطلوبیت بخواند ، و در نماز وتر با آن كه یك ركعت مى باشد ، خواندن قنوت پیش از ركوع مستحبّ است.
و نماز جمعه در هر ركعت یك قنوت دارد ، و نماز آیات پنج قنوت ، و نماز عید فطر و قربان در ركعت اوّل پنج قنوت ، و در ركعت دوم چهار قنوت دارد ، و احتیاط واجب آن است كه قنوت ها در نماز عید فطر و قربان ترك نشود.
مسأله ۱۱۲۷ ـ مستحبّ است در قنوت دستها را مقابل صورت ، و كف آنها را رو به آسمان و پهلوى هم نگهدارد ، و غیر شست انگشتهاى دیگر را به هم بچسباند ، و به كف دستها نگاه كند.
مسأله ۱۱۲۸ ـ در قنوت هر چه بر زبان بیاید از دعا و مناجات و ذكر ، اگر چه یك «سُبْحانَ اللّهِ» باشد كافیست ، و بهتر است بگوید: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْحَلِیمُ الْكَرِیمُ ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ العَلِی الْعَظِیمُ ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمَواتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الاَْرَضِینَ السَّبْعِ وَ ما فِیهِنَّ وَ ما بَینَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ».
مسأله ۱۱۲۹ ـ مستحبّ است انسان قنوت را بلند بخواند ، ولى براى كسى كه نماز را به جماعت مى خواند ، اگر امام جماعت صداى او را بشنود ، بلند خواندن قنوت مكروه است.
مسأله ۱۱۳۰ ـ اگر عمداً قنوت نخواند قضا ندارد ، و اگر فراموش كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود یادش بیاید ، مستحبّ است بایستد و بخواند ، و اگر در ركوع یادش بیاید ، مستحبّ است بعد از ركوع قضا كند ، و اگر در سجده یادش بیاید ، مستحبّ است بعد از سلام آن را قضا نماید.
