موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
بسم اللّه الرحمن الرحيم
مقدمه
قال اللّه تعالى: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذى بِبَكَّةَ مُبارَكا وَهُدىً لِلْعالَمينَ فيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقَامُ إِبْراهيمَ وَمَن دَخَلَهُ كانَ ءَامِنا وَللّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللّهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمينَ» (1)
«بى گمان نخستين خانهاى كه براى مردم بنا شده، همان خانهاى است كه در مكّه است، خانهاى كه پربركت و مايه هدايت جهانيان است. در آن، نشانههايى روشن از آن جمله، مقام ابراهيم است و هركس داخل آن خانه شود در امان خواهد بود. و در امان خواهد بود. و
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ سوره آل عمران: آيه 96 و 97.
(15)
وظيفه آن دسته از مردم كه توانايى دارند اين است كه حجّ خانه او كنند و هر كس كفر ورزد (و حجّ را ترك كند) خداوند از همه جهانيان بىنياز است.»
كعبه اين بنيان مقدّس توحيد همه ساله هزاران عاشق شيفته حقّ را در آغوش پرمهر خود جاى مىدهد. هنوز نداى ابراهيم خليل الرحمان گوش جان ميليونها مسلمان حقجو را مىنوازد و آنان را از دور و نزديك براى پىبردن به منافع عظيم مادّى و معنوى كه در فريضه حجّ نهفته است به گرداگرد «كعبه» فرامىخواند. فريضهاى كه قرآن مجيد رويگردانى از آن را «كفر» خوانده است. مسلمانان در اين آزمون بزرگ و ميدان عشق و بندگى، بندهاى تعلّق و دلبستگى را مىگسلند، ديار و سرزمين و خاندان و مال و جاه و مقام را ترك مىگويند و به سرزمين وحى گام مىنهند.
حاجى در ميقات لباس تعلّق به دنيا را از تن مىكند و جامه احرام را كه لباس بندگى خداست مىپوشد، گويى با اين كار عزم آن مىكند تا گناه ومعصيت و دلبستگىهاى دنيوى را براى هميشه كنار نهد و بنده خوب خدا باشد. با احرام بستن نه تنها محرّمات احرام كه همه محرّمات الهى را براى هميشه برخود حرام مىكند، با طوافش عزم مىكند كه همواره گِرد خدا و خشنودى او بگردد. با نماز طواف، بينى شيطان را به خاك مىمالد. در سعى، درس خوف و رجا را تكرار مىكند و تلاشهاى مخلصانه هاجر و تعبّد و تسليم
(16) مناسك حج و عمره
ابراهيم عليهالسلام را به ياد مىآورد، هم او كه يگانه فرزندش را تنها براى فرمانبرى از خداوند در سرزمينى خشك و بى آب و علف رها نمود.
حاجى از «صفا» توشه صداقت و صفا برمىگيرد و از «مروه» مروّت و جوانمردى. آن گاه براى وقوف در عرفات و شروع حجّ، احرامى ديگر مىبندد و براى پىبردن به نقش معرفت و آگاهى در رسيدن به كمال انسانى در عرفات وقوف مىكند. با ديدن جبلالرّحمة در عرفات، رحمت گسترده پروردگار را به ياد مىآورد و در مشعر، جان و دلش را با ياد خداوند و شعور و تقوا حياتى نو مىبخشد.
وقتى به منى پا مىگذارد گويى همه آرزوهايش را در آن سرزمين پاك كه جايگاه پيامبران خدا و عرصه آزمون مردان بزرگى چون ابراهيم عليهالسلام است مىيابد. با سنگ زدن به جمرات، تلاش مىكند تا شيطان را براى هميشه از خود طرد كند و با تراشيدن موهايش، زيورهاى مادّى و مظاهر عالم مادّه را از خود مىزدايد. آنگاه به ابراهيم اقتدا مىكند و با قربانى كردن، نفس سركش امّاره را سرمىبرد.
حاجى دگربار بايد به مكّه بازگردد و از رحمت الهى به ميدان بندگى و اطاعت او وارد شود و به طواف و نماز و سعيى برخاسته از «معرفت» و «شعور» كه سوغات سفر به عرفات و مشعر است، بپردازد.
بارى اين فريضه ارجمند كه عقل و ادراك ما از شناخت كنه رمز و رازهاى آن عاجز است تنها داراى جنبههاى اخلاقى و تربيتى نيست. حجّ در جايگاه اصيل خود انباشته از آموزههاى اجتماعى و
مقدمه (17)
سياسى است. مسلمانان در حجّ رنگها و مرزها و آنچه بوى تعيّن و تشخّص و جدايى مىدهد را به يك سو مىنهند و به درياى وحدت متّصل مىشوند. مسلمانان در حجّ هم قدرت اسلام را در بسيج عاشقانه انسانها از هر رنگ و نژادى باور مىكنند و هم توانمندىهاى عظيم خود را. اى كاش روزى فرابرسد تا مسلمانان خود را بيش از پيش باور كنند و در اين كنگره عظيم اسلامى با تكيه بر اخوّت دينى به طرح مشكلات و معضلات جهان اسلام و حلّ و فصل آنها بپردازند.
حضور در سرزمين وحى از نگاهى ديگر احياى ياد و نام پيامبر بزرگوار اسلام و اهل بيت آن حضرت و ياران پاك او نيز هست. مسلمانان در اين سفر روحانى با گوشهاى از رنجها و مرارتهاى طاقت فرسايى كه اولياى الهى به جان خريدهاند تا اكنون گوهر دين به دست ما برسد، آشنا مىشوند. از همين روست كه بر پايه روايتى كه شيعه و سنّى آن را نقل كردهاند، كسى كه حجّ بجا بياورد و پيامبر صلىاللهعليهوآله را زيارت نكند نسبت به آن حضرت جفا نموده است(1)و در حديثى از امام صادق عليهالسلام آمده است: «هرگاه يكى از شما حجّ بجا آورد، بايد حجّش را با زيارت ما به پايان آورد؛ زيرا زيارت ما مكمّل حجّ است.»
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ فى الخصال باسناده عن على عليهالسلام فى حديث الاربعمائة قال: اتمّوا برسولاللّه صلىاللهعليهوآله اذا خرجتم الى بيت اللّه الحرام؛ فانّ تركه جفاء و بذلك اُمرتم واتمّوابالقبور التى الزمكم اللّه حقّها و زيارتها و اطلبوا الرزق عندها. (وسائل الشيعة،باب2 من ابواب المزار، روايت 10)
(18) مناسك حج و عمره
بنابر اين جا دارد زائر خانه خدا قبل يا بعد از حجّ به زيارت قبر مطهّر پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله ، فاطمه زهراء عليهاالسلام و امامان معصوم عليهمالسلام بشتابد و آنان را از روى معرفت و شناخت زيارت كند.
در اين فرصت، متواضعانه تذكراتى چند را خدمت برادران و خواهران زائر خانه خدا و دلدادگان قبر مطهّر پيامبر صلىاللهعليهوآله و امامان بقيع عليهمالسلام عرض مىكنم:
1 ـ شرط اوّل بهرهبردارى از اين سفر روحانى توبه و عزم بر دورى از گناه براى هميشه است. مقدّمه توبه اين است كه انسان از عهده حقوقى كه بر عهده اوست برآيد، مظالمى را كه بر عهده دارد ردّ كند، از صاحبان حقّ حليّت بطلبد، ديون مردم و حقوق خداوند را بپردازد، اينها از جمله امورى است كه توبه حقيقى بدون آن ممكن نيست.
2 ـ انجام درست اعمال حجّ بسيار ظريف و دقيق است. بنابر اين لازم است حجّاج محترم ضمن پرهيز از وسوسههاى بىمورد، مسايل را بر اساس تقليد صحيح به خوبى ياد بگيرند و از هر راهى كه برايشان ممكن است و از آن جمله مراجعه به روحانيون محترم كاروانهاى حجّ، با چگونگى انجام اعمال آشنا شوند، تا مبادا خداى ناكرده عدم آگاهى به مسايل شرعى سبب به هدر رفتن زحماتشان شود.
3 ـ برادران و خواهران ايمانى بايد توجّه داشته باشند كه آنان افتخار پيروى ازامام صادق عليهالسلام و انتساب به مذهب جعفرى را دارند. مجموع اعمال و رفتار ما در اين سفر كه در پيش چشم ملتها و
مقدمه (19)
مذاهب گوناگون اسلامى است بايد به گونهاى باشد كه بتوانيم مذهب امام صادق عليهالسلام را آن گونه كه هست بشناسانيم و تبليغات ناروا و نادرستى كه نسبت به شيعيان و مكتب جعفرى وجود دارد را از ذهن ناآگاهان بزداييم.
4 ـ لازم است برادران و خواهران ايمانى در نمازهاى جماعت كه در مسجدالحرام و مسجدالنّبى برگزار مىشود شركت كنند و از جماعت مسلمانان تخلّف نكنند. در اوقات برپايى نماز جماعت، گشت زدن در بازارها و اماكن و بىاعتنايى به نماز جماعت روا نيست. اين گونه اعمال گاه آثار سويى را در برخى اذهان ايجاد مىكند كه برطرف كردن آن آسان نيست و خروج از مسئوليّت شرعى آن بسى مشكل است.
5 ـ گرچه در روايات بر طواف مستحبّ و فيض بردن از مكانهاى متبرّك و مقدّس بسيار تأكيد شده و مؤمنان بايد در صورت امكان بر آن مواظبت نمايند، ولى بايد توجّه داشت كه رعايت حال ديگران بويژه آنان كه مشغول انجام اعمال واجب خويش هستند، بسيار بجا و لازم است.
6 ـ قرآن خواندن در مكّه و مدينه كه جايگاه نزول وحى است داراى فضيلت بسيارى است، جا دارد زايران خانه خدا از فرصت به دست آمده حدّاكثر بهرهبردارى را بنمايند.
7 ـ در زيارت قبر مطهّر پيامبراكرم صلىاللهعليهوآله ، فاطمه زهراء عليهاالسلام ،
(20) مناسك حج و عمره
امامان بقيع عليهمالسلام ، قبرستان ابوطالب و ديگر مشاهد و اماكن بايد موازين اسلامى را رعايت نمود و ضمن بهرهبردارى و فيض بردن از اين مكانهاى مقدّس، از كارهايى كه بهانه به دست مخالفان مكتب اهل بيت عليهمالسلام مىدهد به شدّت اجتناب شود.
و سرانجام اين كه اين سفر معنوى عمرى بس كوتاه دارد، بجاست اكنون كه خداوند از ميان انبوه دلدادگان و شيفتگان خانهاش توفيق اين حضور پرفيض را عنايت فرموده، انسان نهايت بهرهبردارى را از اين سفر الىاللّه بنمايد و وقت گرانبها و فرصت كم نظير را به رايگان از كف ندهد. و از برادران و خواهران مؤمن انتظار مىرود كه در جوار خانه امن الهى و در كنار قبر مطهّر پيامبر صلىاللهعليهوآله و معصومان عليهمالسلام براى رفع مشكلات مسلمانان دعا كنند و صاحبان حق و والدين و گذشتگان را در اعمال مستحبّى و خيراتى كه انجام مىدهند شريك نمايند.
والسّلام على جميع عباد اللّه الصّالحين
عبدالكريم موسوى اردبيلى
رجـب المرجب 1420 هـ ق.
مقدمه (21)
