احكام وديعه (امانت)

مسأله 2677: «وديعه»، يعنى انسان چيزى را نزد ديگرى بگذارد تا از آن نگهدارى نمايد.

مسأله 2678: اگر انسان مال خود را به كسى بدهد و بگويد: نزد تو امانت باشد و او نيز قبول كند، يا بدون اينكه حرفى بزند به صاحب مال بفهماند مال را براى نگهدارى به او مى دهد و او نيز به قصد نگهدارى كردن بگيرد، در اين صورت بايد به احكام وديعه و امانتدارى كه بيان مى شود عمل نمايد.

مسأله 2679: امانتدار و كسى كه مال را امانت مى گذارد، بايد هر دو بالغ و عاقل باشند، پس اگر مالى را پيش بچّه يا ديوانه، امانت بگذارد، يا ديوانه و بچّه مالى را پيش كسى امانت بگذارند، صحيح نيست.

مسأله 2680: اگر از بچّه يا ديوانه، چيزى را به صورت امانت قبول كند، بايد آن را به صاحبش بدهد. و اگر آن چيز مال خود بچّه يا ديوانه است، به ولىّ او برساند و چنانچه در رساندن مال به آنان كوتاهى كند و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.

مسأله 2681: كسى كه نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد، نبايد قبول كند.

مسأله 2682: اگر انسان به صاحب مال بفهماند براى نگهدارى مال او حاضر نيست، چنانچه او مال را بگذارد و برود و آن مال تلف شود، كسى كه امانت را قبول نكرده ضامن نيست. ولى بنابر احتياط مستحب اگر ممكن باشد آن را نگهدارى نمايد.

مسأله 2683: كسى كه چيزى را امانت مى گذارد، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگيرد و كسى كه امانت را قبول مى كند، هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند.

مسأله 2684: اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و امانت را برهم بزند، بايد هرچه زودتر مال را به صاحب آن، يا وكيل و يا ولىّ صاحبش برساند و يا به آنان خبر دهد كه براى نگهدارى حاضر نيست و اگر بدون عذر، مال را به آنان نرساند و خبر نيز ندهد، چنانچه مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.

مسأله 2685: كسى كه امانت را قبول مى كند، اگر براى آن، مكان مناسبى ندارد، بايد جاى مناسب تهيّه نمايد و طورى آن را نگهدارى كند كه مردم نگويند در امانت خيانت كرده و يا در نگهدارى آن كوتاهى نموده است. و اگر در جايى كه مناسب نيست بگذارد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.

مسأله 2686: كسى كه امانت را قبول مى كند، اگر در نگهدارى آن كوتاهى نكند و تعدّى، يعنى زياده روى نيز ننمايد و اتّفاقاً آن مال تلف شود ضامن نيست، مگر از قبل شرط شده باشد. و اگر آن را در جايى بگذارد كه گمان مى رود، ظالمى بفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود، بايد عوض آن را به صاحبش بدهد.

مسأله 2687: اگر صاحب مال، براى نگهدارى مال خود، جايى را معيّن كند و به كسى كه امانت را قبول كرده بگويد: « بايد مال را در اينجا حفظ كنى و حتّى اگر احتمال بدهى از بين برود، نبايد آن را به جاى ديگر ببرى » چنانچه امانت دار احتمال دهد در آنجا، از بين برود و بداند چون آنجا در نظر صاحب مال، براى حفظ بهتر بوده، گفته است نبايد از آنجا بيرون برود، مى تواند آن را به جاى ديگرى ببرد و اگر در آنجا ببرد و تلف شود ضامن نيست، ولى اگر نداند به چه جهت گفته به جاى ديگر نبر، چنانچه به جاى ديگر ببرد و تلف شود، واجب است عوض آن را بدهد.

مسأله 2688: اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود، جايى را معيّن كند ولى به كسى كه امانت را قبول كرده نگويد آن را به جاى ديگر نبر، چنانچه امانت دار احتمال دهد در آنجا از بين برود، مى تواند آن را به جاى ديگرى كه مال در آنجا محفوظ تر است ببرد و چنانچه مال در آنجا تلف شود، ضامن نيست.

مسأله 2689: اگر صاحب مال ديوانه شود، كسى كه امانت را قبول كرده بايد فوراً امانت را به ولىّ او برساند و يا به ولىّ او خبر دهد و اگر بدون عذر شرعى، مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن نيز كوتاهى كند و مال تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.

مسأله 2690: اگر صاحب مال بميرد، امانت دار بايد مال را به وارث او برساند، يا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را، به وارث او ندهد و از خبر دادن نيز كوتاهى كند و مال تلف شود ضامن است، ولى اگر براى آنكه بفهمد كسى كه مى گويد من وارث ميّتم، راست مى گويد يا نه، يا ميّت وارث ديگرى دارد يا نه، مال را ندهد و خبر نرساند و مال تلف شود، ضامن نيست.

مسأله 2691: اگر صاحب مال بميرد و چند وارث داشته باشد، كسى كه امانت را قبول كرده بايد مال را به همه ورثه بدهد، يا به كسى بدهد كه همه آنان قبول دارند، پس اگر بدون اجازه ديگران، تمام مال را به يكى از ورثه بدهد، ضامن سهم ديگران است.

مسأله 2692: اگر كسى كه امانت را قبول كرده بميرد يا ديوانه شود، وارث يا ولىّ او بايد هر چه زودتر به صاحب مال اطلاع دهد و يا امانت را به او برساند.

مسأله 2693: اگر امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند، چنانچه ممكن است، بايد امانت را به صاحب آن يا وكيل او برساند و اگر ممكن نيست، بايد آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسى ندارد، در صورتى كه وارث او امين است و از امانت اطلاع دارد، لازم نيست وصيت كند وگرنه بايد وصيّت نمايد، شاهد بگيرد، به وصىّ و شاهد اسم صاحب مال، جنس، خصوصيّات مال و محل آن را بگويد.

مسأله 2694: اگر امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببيند و به وظيفه اى كه در مسأله پيش گفته شد، عمل نكند و بيمارى او خوب شود يا بعد از مدّتى پشيمان شود و وصيّت كند چنانچه آن امانت از بين برود، اگرچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد بنابر احتياط، عوض آن را بدهد.