موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
احكام مسافر
(333)
(334)
نماز مسافر
سؤال 1 : با توجه به اين كه احكام مسافر راهى براى ايجاد تسهيلات براى مسافران و جلوگيرى از سختى كشيدن آنهاست و با توجه به اين كه امروزه با اختراع وسايل جديد، سختى و رنج سفر كم شده است، چرا احكام مسافر تغيير نكرده است؟ و آيا مسلمان مىتواند پس از خارج شدن از حدّ ترخّص و مسافر محسوب شدن، نماز را به طور كامل بخواند و روزه هم بگيرد؟
پاسخ : اگر چه احكام شرع مقدّس، تابع مصالح و مفاسد است ولكن آنها به طور كامل براى ما روشن نيست و آنچه احيانا ذكر مىشود، بخشى از حكمتهاى احكام شرعى است، مگر در مواردى خاص كه دليلى اقامه شود كه تمام مناط و ملاك حكم، امر معيّنى است كه طبعا حكم، داير مدار آن خواهد بود. در مورد مسافرت، دليل خاصّى بر اين كه سختى سفر، علت تامّه شكسته شدن نماز و باطل شدن روزه باشد، نداريم. بنا بر اين در سفر شرعى نماز شكسته مىشود و روزه هم صحيح نيست، اگر چه سفر راحت باشد؛ چون دليل شرعى، اطلاق دارد و شامل سفر راحت هم مىشود.
شرايط سفر شرعى
پيمودن هشت فرسخ راه
سؤال 2 : كسى كه گمان قوى دارد كه مسافت لازم براى شكسته شدن نماز ر
(335)
طى مىكند، ولى يقين به آن ندارد، نمازش را بعد از گذشتن از حدّ ترخّص، كامل بخواند يا شكسته؟
پاسخ : اگر گمانش به سر حدّ اطمينان نرسيده است، بايد نمازش را تمام بخواند و حكم مسافر را ندارد.
سفرش سفر معصيت نباشد
سؤال 3 : چنانچه شخصى علم اجمالى يا تفصيلى دارد كه سفر به اروپا ملازم است با ارتكاب برخى از گناهان، آيا قصد چنين سفرى موجب صدق سفر معصيت و تحقّق احكام سفر معصيت (از جمله اتمام نماز و گرفتن روزه) مىشود يا خير؟
پاسخ : اگر سفر او ضرورى باشد و قصد او از سفر، انجام همان كار ضرورى باشد، مىتواند به سفر برود؛ ولى بايد تلاش كند كه دچار معصيت نشود و نمازش نيز قصر است و اگر ضرورى نباشد، نبايد به اين سفر برود و چنانچه رفت، اگر قصد اصلى او از اين سفر، عمل مباحى باشد، ولو به تبع آن دچار معصيت شود، نماز او قصر است، وگرنه بايد نمازش را تمام بخواند.
سؤال 4 : شخصى مىخواهد سفر كند و از اين سفر خود دو هدف دارد: يكى زيارت پدر و مادر خود و ديگرى فرار از دادن بدهى خود به طلبكار. اين شخص، نمازش در سفر قصر است يا تمام؟
پاسخ : اگر محرّك و هدف اصلى او از سفر كردن، قصد اطاعت باشد و قصد معصيت، تبعى باشد، نمازش قصر است و اگر به عكس اين باشد، نمازش تمام است و اگر هر دو با هم محرّك و تأثير گذار باشند نيز بايد نمازش را كامل بخواند.
سؤال 5 : كسى كه براى انجام معصيتى به سفر مىرود و ،خداى ناكرده، مرتكب معصيت مىشود، در راه بازگشت به وطن، آيا باز هم سفرش سفر معصيت محسوب مىشود و نمازش تمام است؟
(336)
پاسخ : اگر توبه كند، بايد نمازش را شكسته بخواند و اگر توبه نكند، بعيد نيست كه وظيفهاش تمام خواندن باشد، اگر چه احتياط، در جمع خواندن است.
سؤال 6 : حكم نماز و روزه كسانى كه براى خريد و فروش كالاى قاچاق سفر مىكنند، چيست؟
پاسخ : اين كه چنين مسافرى نمازش تمام باشد، محلّ تأمّل و اشكال است.
سؤال 7 : آيا مىتوان در سفر معصيت كه نماز در آن تمام است، روزه قضا يا روزه نذرى و يا روزه مستحبّى گرفت يا نمىتوان؟
پاسخ : صحيح است و اشكالى ندارد.
شغل او سفر كردن نباشد
سؤال 8 : آيا مىشود كسى در شش ماه از هر سال، سفر را شغل خود قرار دهد و شش ماه، ساكن در محل باشد؟ و اگر مىشود، پس از شش ماه سكونت در محلّ خود، در سفر اول حكمش چيست؟
پاسخ : مفروض سؤال، امكانپذير است و در سفر اول، بايد نماز را قصر بخواند.
وطن و جايى كه در حكم وطن است
سؤال 9 : آيا موطن پدر (در دو صورتى كه زادگاه فرزند باشد يا نباشد)، براى فرزند نيز وطن محسوب مىشود يا خير؟ و ملاك وطن بودن مكانى براى انسان چيست؟
پاسخ : همان جايى كه با پدر در آن جا زندگى مىكرديد و وطن پدر بوده، چه زادگاه شما باشد و چه نباشد، مادامى كه از آن جا اعراض نكردهايد، وطن شما محسوب مىشود و همچنين مكانى را كه خودتان محلّ زندگى خود قرار دادهايد، به طورى كه شما در آن جا عرفا مسافر حساب نشويد، در حكم وطن شماست.
(337)
سؤال 10 : زنى در عقد دائمى شوهرى است كه وطن او شهرستان ديگرى است. آيا قبل از آغاز زندگى مشترك، شهرستانى كه وطن شوهر است، وطن زن هم محسوب مىشود؟
پاسخ : در فرض سؤال، وطن شوهر، وطن زن محسوب نمىشود.
سؤال 11 : خانمى بعد از ازدواج، براى زندگى به شهر شوهرش منتقل شده است. آيا نماز اين خانم، هنگام سفر به وطن اصلى خود تمام است؟
پاسخ : چنانچه احتمال بازگشتن اين زن به وطن اصلى براى زندگى كردن (به همراه شوهر يا به تنهايى) جدّى باشد و ضعيف نباشد، نمازش در وطن اصلى خود تمام است و بايد روزهاش را هم بگيرد و اگر اين احتمال ضعيف باشد، اعراض از وطن اصلى محقّق شده است و بايد در آن جانمازش را قصر بخواند و روزهاش صحيح نيست.
سؤال 12 : من در حوزه علميه رضويه لامرد تحصيل مىكنم و در ماه مبارك رمضان، دور از وطن خود كه فاصله آن بيش از چهار فرسخ از محلّ تحصيل است، به سر مىبرم. با توجه به اين كه سال اول تحصيل من در اين حوزه است، آيا اين جا وطن دوم من محسوب مىشود يا خير؟ و حكم نماز و روزهام چيست؟
پاسخ : اگر تصميم داريد مدتى نسبتا طولانى در حوزه علميه مذكور بمانيد، از زمانى كه در آن محل به شما مسافر نگويند، بر محلّ مذكور احكام وطن مترتّب مىشود و نمازتان تمام است و روزه را بايد بگيريد.
سؤال 13 : خوابگاه دانشجويى دانشگاه زنجان در داخل شهر زنجان و محلّ دانشگاه در فاصله پنج كيلومترى زنجان است. با عنايت به اين كه دانشجويان ساكن اين خوابگاه افراد غير بومى هستند و از اول روز تا غروب در دانشگاه و شب را در خوابگاه به سر مىبرند، قصد اقامه آنها در خوابگاه و حكم نماز و روزه آنها در دانشگاه چگونه است؟
پاسخ : در فرض سؤال، از زمانى كه دانشجويان در آن جا مسافر محسوب
(338)
نشوند، نماز و روزهشان در محلّ خوابگاه و تمام شهر زنجان و مسير دانشگاه و خود دانشگاه، تمام است و احتياج به قصد ده روز نيست و دانشگاه و شهر زنجان براى آنها در حكم وطن است.
سؤال 14 : تعدادى از نظاميان، براى گذراندن دورههاى يك ساله جهت تكميل دانش نظامى و مكتبى از سراسر كشور به شيراز مسافرت مىنمايند و مدت يك سال به طور تمام وقت، مشغول تحصيل هستند. ضمنا خوابگاه اين دانشجويان در شهرستان مرودشت است كه در فاصله 45 كيلومترى شيراز است و هر روز اين مسافت را طى مىكنند. با توجه به اين كه هيچ يك از اين دو شهر، وطن آنها نيست، حكم نماز آنها از حيث قصر و اتمام چگونه است؟
پاسخ : وطن بودن لازم نيست، چنانچه به آنها مسافر گفته نشود، كافى است و از زمانى كه به آنها مسافر گفته نشود، نمازشان در هر دو شهر و در مسير بين آنها تمام است و روزههايشان را هم بايد بگيرند.
سؤال 15 : فاصله كارخانه پتروشيمى اراك، از شهر اراك حدود بيست كيلومتر و خانههاى سازمانى كه محلّ سكونت كاركنان پتروشيمى است، حدود هفت كيلومتر از كارخانه و 27 كيلومتر از شهر اراك فاصله دارد. وطن اصلى بعضى از كاركنان، شهر تهران است. اولاً بفرماييد حكم نماز و روزه اين افراد كه هر روز فاصله بين كارخانه و محلّ سكونت فعلى (خانههاى سازمانى) را طى مىكنند، چيست؟ و ثانيا اگر هر از چندى جهت تهيه ضروريات زندگى و امور ديگر به شهر اراك بروند، حكم آنها در رفت و برگشت چگونه است؟
پاسخ : اگر مدتى از اين وضعيت گذشته كه ديگر به شما در آن جا مسافر گفته نمىشود، شما در تردّد بين كارخانه و محلّ سكونت، حكم مسافر را نداريد و نمازتان در محلّ كار و محلّ سكونت و در مسير بين آن دو تمام است و روزه هم بگيريد و اگر به محلّى در داخل شهر اراك برويد كه مجموع مسير رفت و
(339)
برگشت به اندازه هشت فرسخ يا بيشتر باشد و هر يك از مسير رفت و مسير برگشت نيز چهار فرسخ يا بيشتر باشد، مسافر هستيد ودر راه و در آن محل نمازتان شكسته است و اگر يكى از دو مسير رفت و برگشت كمتر از چهار فرسخ باشد و مسير ديگر نيز به اندازه هشت فرسخ نباشد، بايد در رفت و برگشت و در آن محل، بنا بر احتياط واجب نماز را هم شكسته و هم تمام بخوانيد و اگر كارخانه در مسير حركت به سمت اراك واقع شده باشد، بايد ابتداى مسافت را از كارخانه حساب كنيد؛ ولى در هر صورت پس از بازگشت به محلّ كار يا محلّ سكونت، نمازتان تمام است.
سؤال 16 : در يك منطقه نظامى كه در فاصله پنجاه كيلومترى شهر قرار دارد، تعدادى از پرسنل نظامى به همراه خانواده خود زندگى مىكنند و مدت اقامت آنها در منطقه، معلوم نيست؛ ولى كمتر از دو سال هم نيست. لطفا به سؤالهاى زير پاسخ دهيد.
الف. پرسنل، براى انجام دادن امور ادارى، در فاصله كمتر از ده روز، يك يا دو بار به شهر اعزام مىگردند و خانواده آنها نيز براى خريد مايحتاج زندگى و تفريح، هر هفته به شهر مسافرت مىكنند. وظيفه آنها در منطقه چيست؟
پاسخ : در مفروض سؤال، محلّ زندگى نظاميان و خانواده آنان از زمانى كه در آن جا مسافر محسوب نشوند در حكم وطن آنان محسوب مىشود؛ ولى در سفر خود به شهر، مسافر محسوب مىشوند و نمازشان قصر است.
ب. بعضى از فرزندان پرسنل، در شهر مشغول به تحصيل هستند و هر روز به شهر مىروند. تكليف آنها در منطقه چيست؟
پاسخ : فرزندان، علاوه بر منطقه، در سفر تحصيلى (در مسير بين محلّ تحصيل و خانه و در محلّ تحصيل)، نمازشان تمام است.
ج. اگر پرسنل و خانواده آنها در محدوده كمتر از حدّ ترخّص مسافرت كنند، وظيفه آنها در منطقه چيست؟
پاسخ : اگر منطقه نظامى خيلى وسيع نباشد، براى خانواده، تمام منطقه و اگر
(340)
خيلى وسيع باشد، قسمت مسكونى و توابع آن (حوالى بخش مسكونى) در حكم وطن است و براى نظاميان، علاوه بر قسمت مسكونى، محلّ كار نيز در حكم وطن است و سفر به كمتر از حدّ ترخّص و يا بيشتر از آن كه به حدّ سفر شرعى نرسد، موجب قصر نماز نمىشود.
د. پرسنلى كه در ناو خدمت مىكنند، به مأموريت دريايى اعزام مىشوند و گاهى يك هفته يا بيشتر و يا كمتر در دريا مىمانند و معلوم نيست كه چند روز در منطقه بمانند و ممكن است در بين ده روز، دو مرتبه هم به دريا اعزام شوند، آيا در مورد اين افراد صدق مىكند كه شغل آنها سفر است و نماز آنها در دريا و منطقه چه حكمى دارد؟
هـ . پرسنلى كه در منطقه راننده هستند و به شهر اياب و ذهاب مىكنند و يا به مأموريتهاى خارج از محدوده شهر مىروند، حكم نمازشان در سفر و منطقه چيست؟
پاسخ : در مفروض هر دو سؤال كه پرسنل به مدت طولانى در منطقه سكونت دارند، اگر بيشتر روزها را در سفر باشند، در منطقه و سفر (غير از سفر اول)، نمازشان تمام است و صدق مىكند كه شغل آنها در سفر است؛ ولى اگر ده روز، بدون سفر شرعى در منطقه بمانند،پس از آن در سفر اول نمازشان قصر است.
و. سربازانى كه در منطقه هستند و هر هفته براى شركت در نماز جمعه يا امور شخصى به شهر مىروند، وظيفه شان چيست؟
پاسخ : در منطقه، حكم آنها مانند حكم ساير پرسنل است كه در پاسخ قسمت «الف» بيان شد و در مفروض سؤال، در مورد سفر به شهر، نمازشان در راه و در مقصد قصر است.
سؤال 17 : آيا محلّ كارِ ثابت (مانند محلّ خريد و فروش و مغازه كه هر روز يا اغلب روزها به آن جا رفت و آمد مىشود)، اگر فاصلهاش از محلّ زندگى به اندازه مسافت شرعى باشد، حكم وطن را دارد؟
پاسخ : از زمانى كه در آن جا به شما مسافر نگويند، حكم وطن را دارد.
(341)
سؤال 18 : طلبهاى بيش از ده سال است كه مشغول تحصيل در قم است و خانهاش هم در آن جاست، اما مدتى است كه محلّ كارش در تهران است و روز شنبه به تهران مىرود و پنجشنبه به قم باز مىگردد. حكم نماز و روزهاش چيست؟
پاسخ : در فرض سؤال، نمازش در تهران و قم تمام است و روزهاش را بايد بگيرد.
سؤال 19 : بعضى از آموزگاران، شش روز از هفته را به جهت شغلشان به منطقهاى ديگر سفر مىكنند و يك روز را در وطنشان به سر مىبرند، تكليف نماز و روزه اين اشخاص چيست؟
پاسخ : نماز آنها در محلّ كار تمام است و بايد روزههاى خود را بگيرند.
سؤال 20 : اشخاصى كه فقط به مدت يك ماه براى آموزگارى يا تبليغ از وطن به محلّ كار رفت و آمد مىكنند و يا منبر مىروند، حكم نمازشان در محلّ خدمت چيست؟
پاسخ : اگر بقيه شرايط قصر موجود باشد، حكم نماز آنها قصر است و روزه هم نمىتوانند بگيرند.
سؤال 21 : آيا اعراض نمودن از وطن، با مسافرت گاه به گاه به آن و ماندن چندين روز در آن جا منافات دارد؟
پاسخ : منافاتى ندارد.
بلاد كبيره
سؤال 22 : آيا تهران از بلاد كبيره است؟
پاسخ : تهران از بلاد كبيره است؛ ولى بلاد كبيره و غير كبيره، حكمشان فرقى ندارد.
سؤال 23 : شهر شيراز جزء بلاد كبيره محسوب نشده؛ اما فاصله شمال تا جنوب و شرق تا غرب آن بسيار گسترده و طول مسافت آن بعضا مثل بلاد كبيره است. حكم نماز
(342)
و روزه در اين شهر چگونه است؟
پاسخ : بلاد كبيره و صغيره، از نظر احكام تفاوتى ندارند.
چيزهايى كه سفر را قطع مىكند
قصد ده روز
سؤال 24 : كسى كه قصد عشره نموده است، تا چه مسافتى و به چه مدت مىتواند از محلّى كه قصد كرده، خارج شود؟
پاسخ : به اطراف نزديك محلّ اقامت مىتواند برود و رفتن به خارج از حدّ ترخّص نيز اگر به حدّ مسافت شرعى نرسد، چنانچه دو سه ساعت باشد، ضررى به اقامهاش نمىزند.
سؤال 25 : مسافر، در حالى كه نماز ظهر و عصر را نخوانده است، وارد شهرى مىشود كه مىخواهد در آن جا قصد اقامه نمايد. در صورتى كه از وقت نماز، بيش از چهار ركعت باقى نمانده باشد، آيا مىتواند قصد اقامه ده روز نمايد، در حالى كه با اين قصد، نماز ظهرش قضا مىشود و بايد مشغول نماز عصر شود؟
پاسخ : احتياط اين است كه اگر ضرورتى وجود نداشته باشد، قصد اقامه نكند.
سؤال 26 : زنى كه به مسافرت رفته و قصدش اين است كه ده روز در جايى بماند، اگر از ابتداى اقامت ده روزه خود حائض شود و مثلاً پس از هشت روز پاك گردد، در روزهاى باقى مانده، نمازش تمام است يا شكسته؟
پاسخ : نمازهايش را بايد تمام بخواند.
سؤال 27 : طلبهاى در ايّام ماه محرم و صفر جهت تبليغ از شهر خود به شهر ديگر رفته و قصد ماندن ده روز را نكرده است. آيا مىتواند با توجه به اين كه نمازش شكسته است، در امامت جماعت براى مردم آن منطقه، نمازش را تمام بخواند و نماز خودش را
(343)
دوباره به صورت شكسته بخواند؟
پاسخ : نمىتواند نمازش را تمام بخواند.البته مىتواند موقع امامت در نماز جماعت، براى اين كه نمازش تمام باشد، نماز چهار ركعتى را كه به طور مسلّم از خودش يا ميّتى قضا شده است، بخواند.
سؤال 28 : طلاّبى كه در ماه مبارك رمضان در يك قريه سكونت اختيار مىكنند، ولى از روز اول تصميم دارند كه براى امر تبليغ به روستاهاى ديگر كه در فاصله پنج و پانزده كيلومترى هستند، به طور روزانه و بيش از چند ساعت بروند و گاهى هم شب در آن جا بمانند، آيا راهى براى تمام خواندن نماز و گرفتن روزه دارند؟
پاسخ : مسافر هستند و قصد اقامه آنها درست نيست.
سؤال 29 : مسافرى كه به نيّت نماز دو ركعتى، نماز ظهر را شروع مىكند، ولى در بين نماز، قصد اقامت ده روز مىكند و همچنين كسى كه قصد اقامت ده روز كرده، به نيّت نماز چهار ركعتى وارد نماز ظهر مىشود و در بين نماز، از قصد ده روز بر مىگردد، چه بايد انجام دهد؟
پاسخ : در فرض اول، اگر وقت وسعت دارد و حداقل به اندازه يك ركعت براى نماز عصر وقت باقى مىماند، نماز ظهر را تمام مىخواند و بعد از آن، نماز عصر را مىخواند، وگرنه نماز ظهرش باطل است و بايد مشغول نماز عصر شود و بعد قضاى نماز ظهر را بخواند.در فرض دوم، نماز را بايد شكسته بخواند، به شرط آن كه داخل ركوع ركعت سوم نشده باشد و اگر داخل شده باشد، نماز باطل است و بايد آن را قطع كند واز اول، نماز دو ركعتى بخواند.
سؤال 30 : مسافرى بعد از قصد ده روز، يك نماز چهار ركعتى خوانده و از قصد اقامه هم عدول كرده است، ولى نمىداند كه آيا عدول، قبل از نماز چهارركعتى واقع شده يا بعد از آن. وظيفهاش نسبت به نمازهاى آينده چيست؟
پاسخ : نمازهاى بعدى را بايد كامل بخواند، اگرچه احتياط مستحب اين است
(344)
كه بين قصر و اتمام جمع كند.
سؤال 31 : اگر در سفر، بعد از قصد ده روز، شروع به روزه گرفتن كنيم، ولى بعد از اذان ظهر و قبل از خواندن يك نماز چهار ركعتى، از قصد خود برگرديم، روزه ما در آن روز صحيح است يا خير؟
پاسخ : روزه آن روز صحيح است.
سى روز توقّف به حال ترديد
سؤال 32 : بيمارى كه مدتى طولانى در شهرستانى غير از وطن خود بسترى است و معلوم نيست كه چه مدت ديگر درمان او طول بكشد، تكليفش درباره نماز و روزه چيست؟
پاسخ : اگر از اولِ بسترى شدن، مردّد است و نمىداند درمانش تا چه زمانى طول مىكشد، تا سى روز نمازش قصر است و روزه هم نمىتواند بگيرد؛ ولى پس از آن، نمازش تمام است و روزهاش را در صورت نداشتن ضرر بايد بگيرد.
مسائل ديگر نماز مسافر
سؤال 33 : گفته شده: «كسى كه از روى جهل به حكم شرعى، نمازش را در سفر تمام بخواند، نمازش صحيح است و دوباره خواندن نماز لازم نيست». آيا حكم صحيح بودن نماز، درباره كسى كه وظيفهاش تمام خواندن است، ولى از روى جهل به حكم، نمازش را شكسته مىخواند نيز صادق است يا خير؟
پاسخ : حكم صورت قبلى، در اين صورت جارى نيست؛ بلكه نمازش باطل است و بايد اعاده و يا قضا نمايد.
سؤال 34 : آيا بر بچه مميزى كه مىخواهد نماز بخواند، شكسته خواندن نماز در سفر و كامل خواندن آن در وطن، لازم است يا خير؟
پاسخ : اگر مىخواهد نماز را صحيح بخواند تا به ثواب آن برسد، چنانچه در
(345)
وطن است، بايد نماز را تمام بخواند و اگر مسافر است، بايد قصر بخواند.
