موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل دوم:
نجاسات و پليديها
هر فرد مسلمان علاوه بر آن كه بايد روح خودش را از صفات اخلاقى زشت و ناپسند و هر گونه گناه و كفر و شرك و نفاق پاك و طاهر گرداند، مىبايست جسم و محيط زيستش را از انواع آلودگىهاى ظاهرى پاك نمايد.
در دين مقدّس اسلام همانگونه كه نسبت به طهارت جان و روح سفارش شده، پاكيزگى جسم نيز از اهميت ويژهاى برخوردار است. نمونههايى از اين اهميت را مىتوان در كلمات زير مشاهده نمود:
1 ـ قرآن كريم: «إنّ اللّه يُحِبُّ التَوّابينَ ويُحِبُّ المُتَطَهِّرينَ»(1) يعنى: خداوند توبه كنندگان را دوست دارد و پاكان و پاكيزگان را نيز دوست دارد.
2 ـ پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم : «النِّظافَةُ مِنَ الإِيمان»(2) يعنى: پاكيزگى از ايمان سرچشمه مىگيرد.
1 ـ سوره بقره(2): آيه222.
2 ـ بحارالأنوار،ج59،ص291.
(165)
3 ـ امام رضا عليهالسلام : «من أخلاق الأنبياء التَّنَظُّفُ»(1) يعنى: تميزى وپاكيزگى از اخلاق پيامبران است.
پس شايسته است نوجوانان عزيز رعايت نظافت و پاكيزگى را در تمام شؤون زندگى سر لوحه كارهايشان قرار داده و بدن، لباس، مسكن، غذا و محيط زيست خود را از انواع آلودگىها و نجاسات پاك و پاكيزه نگه دارند تا علاوه بر تندرستى و سلامتى مورد رحمت خداوند واقع شوند.
از پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم نقل شده است: «بئس العبدُ القاذُورةُ»(2) يعنى: چه بد بندهاى است آن كه كثيف و آلوده است.
حضرت على عليهالسلام مىفرمايد: «مَنْ نَظفَ ثَوبُه قَلَّ هَمُّه»(3) يعنى: كسى كه لباسش پاكيزه است غم و اندوهش ناچيز است.
به هر حال در شرع مقدس اسلام پارهاى از امور و اشياء نجس و پليد شمرده شده و مسلمانان به اجتناب از آنها تشويق و ترغيب گرديدهاند، و اين خود بيانگر توجه دقيق و عميق اين دين آسمانى به رعايت مسائل بهداشتى است. ناگفته نماند اعتدال و ميانه روى در تمام كارها امرى پسنديده و شايسته است، بنابراين حتى در مورد اجتناب از نجاسات و تطهير چيزهاى نجس نيز انسان نبايد دچار افراط و تفريط گردد.
همانگونه كه سهلانگارى در پرهيز از اشياء نجس و اهميت ندادن به مسأله پاكى و پاكيزگى با روح اسلام سازگار نيست، زيادهروى بيش از اندازه نسبت به اين امر نيز كه ناشى از وسواس است مورد پسند شرع
1 ـ همان،ج75،ص335،حديث4.
2 ـ فروع كافى،ج6،ص439،حديث6.
3 ـ بحار الانوار،ج75،ص93،حديث104.
(166)
مقدّس اسلام نمىباشد، و در حقيقت فرد وسواسى دچار نوعى بيمارى است كه به واسطه خطورات شيطان و افكار بد و نامطلوب در دل و جان او پديد آمده است.
متأسفانه برخى از افراد دچار نوعى وسواس در امر طهارت، نجاست، وضو، غسل، نماز و ساير عبادات هستند؛ و اين امر باعث شده كه از كارهاى مهم و حتى از انجام پارهاى از واجبات خود نيز باز مانند.
اين گونه افراد بايد بدون توجه به وسوسههاى نفسانى به افراد عادى و متعارف نگاه كنند و ببينند آنها در چه مواردى يقين به طهارت و نجاست و مانند آن پيدا مىكنند و همانند آنها عمل نمايند. اگر اين دسته از افراد به وسوسههاى نفسانى خود اعتنا نمايند، شيطان در آنها طمع كرده و بتدريج در اعتقادات و امور روزمره آنها نيز شك و ترديد ايجاد مىنمايد.
در حديث معتبرى از عبداللّه بن سنان نقل شده است كه فرمود: خدمت حضرت صادق عليهالسلام عرض كردم كه شخص عاقلى در وضو و نمازش دچار وسواس گرديده است، حضرت فرمودند: اين چه عقلى است كه او دارد در حالى كه دنبالهرو شيطان است؟! به حضرت گفتم: چگونه او مطيع شيطان است؟ حضرت فرمود: از خود او سؤال كن و بپرس اين كارهايى كه انجام مىدهى از كجا سرچشمه مىگيرد، خود او به تو خواهد گفت: از ناحيه شيطان(1).
كار شيطان فريب و تزيين و مخفى كردن باطل در لعابى از حق است،
1 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص63،حديث1.
(167)
رهروان راه حق نبايد منتظر باشند كه شيطان را در چهره و قيافه اصلى او ببينند؛ پس افرادى كه مبتلا به بيمارى وسواس هستند بايد با يارى جستن از خداوند متعال و با مراجعه به افراد متخصص و روان شناسان ماهر به معالجه خويش بپردازند.
در اين جا با رعايت اختصار به بررسى برخى از نجاسات مىپردازيم:
1 ـ ادرار و مدفوع
انسان و هر حيوان حرام گوشتى كه خون جهنده دارد ـ يعنى وقتى رگ آن را ببرند خون از آن بيرون مىجهد ـ ادرار و مدفوعش نجس است ولى ادرار و مدفوع حيوانات حلال گوشت مثل گوسفند، گاو و مانند آن پاك است.
پرسش: فضله پرندگان حرام گوشت چه حكمى دارد؟
پاسخ: پاك مىباشد، اگرچه احتياط آن است كه از آن پرهيز شود.
پرسش: فضله حشرات كوچكى مثل پشه و مگس كه گوشت ندارند چگونه است؟
پاسخ: پاك است.
2 ـ منى
منى هر حيوان حرام گوشتى كه خون جهنده دارد نجس است، بلكه بنابر احتياط بايد از منى حيوانات حلال گوشتى كه خون جهنده دارند نيز اجتناب كرد.
(168)
3 ـ مردار
مرده حيوانى كه خون جهنده دارد و خود به خود مرده است و يا آن را بدون رعايت شرايطى كه در اسلام بيان شده كشتهاند نجس است، چه حلال گوشت باشد يا حرام گوشت؛ ولى مثلاً ماهى چون خون جهنده ندارد اگرچه در آب بميرد مردهاش پاك است.
پرسش: آيا همه اجزاى مردار نجس است؟
پاسخ: خير، اجزايى كه در اصل روح ندارند يعنى وقتى آسيبى به آنها برسد ايجاد ناراحتى و درد نمىكند مثل مو، پشم، كرك و قسمتى از دندان، پاك مىباشند؛ ناگفته نماند كه مرده سگ و خوك و همه اجزايشان چه آنهايى كه روح داشته و چه آنهايى كه روح نداشتهاند نجس است.
پرسش: اگر از بدن انسان يا حيوانى كه خون جهنده دارد، در حالى كه زنده است، گوشت يا چيز ديگرى را كه روح دارد جدا كنند چه حكمى دارد؟
پاسخ: قسمت جدا شده نجس است.
پرسش: پوستهاى مختصرى كه از لب و جاهاى ديگر بدن انسان جدا مىشود چه حكمى دارد؟
پاسخ: اگر وقت افتادن آنها فرا رسيده، اگرچه آن را جدا كنند پاك است؛ ولى از پوست مختصرى كه زمان افتادنش نرسيده و آن را جدا كردهاند، بنابر احتياط مستحب اجتناب شود.
پرسش: آيا تخممرغى كه از شكم مرغ مرده بيرون مىآورند پاك است؟
(169)
پاسخ: اگر پوست روى آن بسته شده باشد، مواد داخل آن پاك است ولى بايد ظاهر آن را آب كشيد.
4 ـ خون
خون انسان و هر حيوانى كه خون جهنده دارد نجس است، پس خون حيواناتى مانند ماهى و پشه كه خون جهنده ندارند پاك مىباشد.
پرسش: اگر موقع جوشيدن غذا ذرهاى از خون در آن بيفتد، آيا غذا نجس مىگردد و يا اين كه آتش و حرارت آن را پاك مىنمايد؟
پاسخ: جوشيدن و حرارت پاك كننده نيست، پس تمام غذا و ظرف آن نجس مىگردد.
پرسش: خونى كه از لاى دندانها بيرون مىآيد چه حكمى دارد؟
پاسخ: اگر كم باشد و به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بين برود پاك است، ولى احتياطا از فرو بردن آب دهان اجتناب گردد.
پرسش: خونى كه گاهى وقتها داخل تخممرغ مشاهده مىشود چگونه است؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب بايد از خوردن آن خون يا تماس با آن اجتناب كرد؛ ولى اگر خون را به نحوى از زرده جدا كنند كه پوست نازك روى آن پاره نشود خوردن زرده و سفيده اشكال ندارد.
پرسش: اگر لباسى را كه با خون نجس شده آب بكشند و خون را از آن برطرف نمايند ولى رنگ خون در لباس باقى بماند، آيا آن لباس پاك است؟
(170)
پاسخ: بله، بعد از برطرف كردن عين نجاست اگر لباس آب كشيده شود و در آن بو يا رنگ نجاست باقى بماند اشكالى ندارد، مگر اين كه به واسطه باقى ماندن بو يا رنگ اطمينان پيدا كنيم كه ذرهاى نجاست در آن باقى مانده است.
5 ـ سگ و خوك
سگ و خوكى كه در خشكى زندگى مىكنند همه چيزشان نجس است حتى مو و استخوان و ناخن و رطوبتهاى آنها مثل آب دهان، ولى سگ و خوك دريايى پاك مىباشند.
6 ـ كافر
كسى كه خدا و قيامت را قبول ندارد و يا براى خداوند شريك قرار مىدهد نجس است، و از تماس با بدن وى حتى مو و ناخن و رطوبتهاى او چون آب دهان و عرق بدنش بايد پرهيز كرد. ولى اهل كتاب مثل يهودىها و مسيحىها و زرتشتىها در صورتى كه ظاهر بدن آنان آلوده به نجاساتى همچون مشروبات الكلى، گوشت خوك و... نباشد، بنابر اقوى پاك مىباشند.
پرسش: اگر پدر و مادر بچه نابالغى كافر باشند، در چه زمانى اين بچه مىتواند به واسطه اسلام آوردن پاك گردد؟
پاسخ: در صورتى كه به حدى رسيده باشد كه خوبى و بدى را تشخيص دهد و در آن حال مسلمان شود پاك مىگردد.
(171)
پرسش: فرد كافر براى مسلمان شدن چه كارى بايد انجام دهد؟
پاسخ: بايد «شهادتين» را به قصد مسلمان شدن بر زبان آورد؛ يعنى بگويد: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه».
7 ـ مايعات مست كننده
شراب، آب جو و هر چيز مست كنندهاى كه به خودى خود روان باشد نجس و خوردن آن حرام و باعث عقوبت است.
پرسش: اگر از نفت كه عنصر مايع و روان است الكل به دست آورند، آيا اين الكل نجس است؟
پاسخ: در صورتى كه مست كننده نباشد پاك است؛ و الكلهايى كه در امور پزشكى و رنگآميزى به كار مىرود، در صورتى كه انسان نداند كه از چيز مست كننده روان ساخته شده است پاك مىباشد.
نكته قابل توجه آن كه در اصطلاح به هر يك از نجاسات ذكر شده «عين نجس»، و به لباس يا بدن يا هر چيز ديگرى كه به واسطه برخورد با اين امور نجس گردد «متنجّس» گويند.
پرسش: اگر بدانيم يكى از دو ظرف يا دو لباسى كه در اختيار ما قرار دارد و از آن استفاده مىكنيم نجس شده اما ندانيم كدام يك از آنها بوده، چه وظيفهاى داريم؟
پاسخ:بايد از هر دو لباس يا هر دو ظرف اجتناب نموده و هر دو را آب بكشيم.
پرسش: اگر چيز پاكى به چيز نجسى برخورد نمايد، در چه صورتى
(172)
نجس مىگردد؟
پاسخ: اگر هر دوى آنها يا يكى از آنها چنان تر باشد كه ترى آن به ديگرى سرايت نمايد چيز پاك نجس مىشود، ولى اگر رطوبت بسيار كم باشد كه به ديگرى سرايت نكند چيز پاك نجس نمىگردد.
پرسش: اگر جايى از بدن انسان نجس گردد و عرق بدن از آنجا به جاهاى ديگر برود، حكمش چيست؟
پاسخ: هر جايى كه عرق به آنجا برسد نجس خواهد شد.
پرسش: چيزهايى مانند ابزار پزشكى كه وارد بدن مىشود و با خون يا نجاست ديگرى برخورد مىكنند، پس از بيرون آوردن چه حكمى دارند؟
پاسخ: اگر هنگام بيرون آوردن آلوده به نجاست نباشند، نجس نخواهند بود.
پرسش: اگر يك نقطه از جسم مايعى نجس گردد، آيا همه آن نجس مىشود؟
پاسخ: اگر مايع روان باشد يعنى وقتى مقدارى از آن را برمىداريم فوراً جاى آن پر شود مثل شير و دوغ و شربت، با نجس شدن يك گوشه آن همهاش نجس مىگردد، اما اگر مايع غير روان باشد مانند عسل، فقط از همان گوشهاى كه نجس شده بايد اجتناب كرد و پس از برداشتن آن قسمت از بقيه آن مىتوان استفاده نمود.
(173)
