3. گنج

«گنج» مالى است كه در زمين يا درخت يا كوه يا ديوارى پنهان باشد و كسى آن را پيدا كند و طورى باشد كه به آن، گنج بگويند.

(مسئله  ) اگر انسان در زمينى كه مِلك كسى نيست، گنجى پيدا كند، مال خود اوست و بايد خمس آن را بپردازد.

(مسئله  ) نصاب گنج، 105 مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا است، يعنى اگر قيمت چيزى را كه از گنج به دست مى‌آورد، به 105 مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا برسد، بايد بعد از كم‌كردن مخارجى كه براى آن كرده خمس آن را بپردازد.

(مسئله  ) اگر در زمينى كه از ديگرى خريده گنجى پيدا كند و بداند از كسانى كه قبلا مالك آن زمين بوده‌اند، نيست، مال خود او مى‌شود و بايد خمس آن را بپردازد؛ ولى اگر احتمال دهد كه مال يكى از آنان است، بايد به او اطّلاع دهد و چنانچه معلوم شود مال او نيست، بايد به كسى كه پيش از او مالك زمين بوده اطّلاع دهد و به همين ترتيب به تمام كسانى كه پيش از او مالك زمين بوده‌اند خبر دهد، و اگر معلوم شود مال هيچ يك از آنان نيست، مال خود او مى‌شود و بايد خمس آن را بپردازد.

(مسئله  ) اگر در ظرفهاى متعددى كه در يك جا دفن شده، مالى پيدا كند كه قيمت آنها روى هم 105 مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا باشد، بايد خمس آن را بپردازد؛ ولى چنانچه در چند جا گنج پيدا كند، هركدام كه قيمتش به اين مقدار برسد، خمس آن واجب است و گنجى كه قيمت آن به اين مقدار نرسيده، خمس ندارد.

(مسئله  ) اگر دو نفر گنجى پيدا كنند كه قيمت سهم هر كدام به 105 مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا برسد، بايد خمس آن را بپردازند.

(مسئله  ) اگر كسى حيوانى را بخرد و در شكم آن مالى پيدا كند، چنانچه احتمال دهد كه مال فروشنده است، بايد به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نيست، بايد به ترتيب، صاحبان قبلى آن را خبر كند، و چنانچه معلوم شود كه مال هيچ يك از آنان نيست، اگرچه قيمت آن 105 مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا نباشد، بنا بر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازد.