ب. شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد
موضوع: کتب استفتائی
ب. شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد
(مسئله ) شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد، از اين قراراند :
1. شك در چيزى كه محلّ به جا آوردن آن، گذشته است، مثل آنكه كسى در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه؛
2. شكّ بعد از سلام نماز؛
3. شكّ بعد از گذشتن وقت نماز؛
4. شكّ كثيرالشّك يعنى كسى كه زياد شك مى‌كند؛
5. شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه مأموم، شماره آنها را بداند و همچنين شكّ مأموم، در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند؛
6. شكّ در نماز مستحبّى.
1. شك در چيزى كه محلّ آن گذشته است
(مسئله ) اگر كسى در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد، نشده، بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده به جا آورد، و اگر مشغول كارى شده كه بعد از آن بايد انجام دهد، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر نمازگزار در بين خواندن آيه‌اى شك كند كه آيه پيش را خوانده يانه يا وقتى آخر آيه را مى‌خواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر انسان بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن، مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر نمازگزار در حالى كه به سجده مى‌رود، شك كند كه ركوع كرده يا نه، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر نمازگزار در حال برخاستن شك كند كه تشهّد را به جا آورده يا نه، نبايد اعتنا كند؛ ولى اگر شك كند كه سجده را به جا آورده يا نه، بايد برگردد و به جا آورد.
(مسئله ) كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى‌خواند، اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى‌خواند، شك كند كه سجده يا تشهّد را به جا آورده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر نمازگزار شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است، نشده، بايد آنچه را كه در انجام دادن آن شك كرده به جا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن تشهّد شك كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه، بايد به جا آورد و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را به جا آورده بوده، چون ركن زياد شده، نمازش باطل است.
(مسئله ) اگر نمازگزار شك كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است، نشده، بايد آنچه را كه در انجام دادن آن شك كرده به جا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را به جا آورده بوده، چون ركن زياد نشده، نمازش صحيح است.
(مسئله ) اگر نمازگزار شك كند كه ركنى را به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول تشهّد است اگر شك كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند و اگر يادش بيايد كه آن ركن را به جا نياورده، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را به جا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده، نمازش باطل است، مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را به جا نياورده، بايد به جا آورد و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد، نمازش باطل است.
(مسئله ) اگر نمازگزار شك كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است، شده، به شكّ خود اعتنا نكند، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است، اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند، و اگر بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده، بايد به جا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده، نمازش صحيح است، بنا براين، اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده، بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد، نمازش صحيح است.
(مسئله ) اگر نمازگزار شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه، يا شك كند درست گفته يا نه، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده، يا به واسطه انجام كارى كه نماز را به هم مى‌زند، از حال نمازگزار بيرون رفته، به شكّ خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند، بايد سلام نماز را بگويد؛ امّا اگر در صحيح گفتن سلام نماز شك كند، در هر صورت به شكّ خود اعتنا نكند، چه مشغول كار ديگرى شده باشد يا نه.
2. شكّ بعد از سلام
(مسئله ) اگر بعد از سلام نماز، كسى شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى، شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت، به شكّ خود اعتنا نكند، ولى اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد ـ مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت ـ نمازش باطل است.
3. شكّ بعد از وقت
(مسئله ) اگر كسى بعد از گذشتن وقتِ نماز، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست؛ ولى اگر پيش از گذشتن وقت، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند؛ بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را به جا آورد.
(مسئله ) اگر نمازگزار بعد از گذشتن وقتْ شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر نمازگزار بعد از گذشتن وقتِ نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده، ولى نداند به نيّت ظهر خوانده يا به نيّت عصر، بايد چهار ركعت نماز قضا به نيّت نمازى كه بر او واجب است، بخواند.
(مسئله ) اگر بعد از گذشتن وقتِ نماز مغرب و عشا بداند يك نماز خوانده، ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى، بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
4. شكّ كثيرُالشّك (كسى كه زياد شك مى‌كند)
(مسئله ) اگر كسى در يك نماز، سه مرتبه شك كند، يا در سه نماز پشت سر هم، مثلا در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشّك است و چنانچه زياد شك كردن او از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) كثيرالشكّ اگر در به جا آوردن چيزى شك كند، چنانچه به جا آوردن آن، نماز را باطل نمى‌كند، بايد بنا بگذارد كه آن را به جا آورده است. مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است؛ و اگر به جا آوردن آن، نماز را باطل مى‌كند، بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده است. مثلا اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر، چون زياد شدن ركوع، نماز را باطل مى‌كند، بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.
(مسئله ) كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى‌كند، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد، مثلا كسى كه زياد شك مى‌كند سجده كرده يا نه، اگر در به جا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد، يعنى اگر ايستاده، ركوع را به جا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نكند.
(مسئله ) كسى كه در نماز مخصوصى، مثلا در نماز ظهر زياد شك مى‌كند اگر در نماز ديگرى مثلا در نماز عصر شك كند، بايد به دستور شك عمل نمايد.
(مسئله ) كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مى‌خواند زياد شك مى‌كند، نبايد در آنجا نماز بخواند، و در غير آنجا كه نماز مى‌خواند اگر شكّى براى او پيش آيد بايد به دستور شك عمل نمايد چون در آنجا كثيرالشّك نيست.
(مسئله ) اگر انسان شك كند كه كثيرالشّك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل نمايد و كثيرالشّك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) كسى كه زياد شك مى‌كند، اگر شك كند ركنى را به جا آورده يا نه و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، چنانچه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را به جا آورد، و اگر مشغول ركن بعد شده، نمازش باطل است، مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد، نمازش باطل است.
(مسئله ) كسى كه زياد شك مى‌كند، اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست به جاآورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، چنانچه از محلّ به جا آوردن آن نگذشته بايد آن را به جا آورد، و اگر از محلّ آن گذشته، نمازش صحيح است، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه درقنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده، بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد، نمازش صحيح است.
5. شكّ امام و مأموم
(مسئله ) اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند ـ مثلا شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ـ چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام جماعت بفهماند كه چهار ركعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط، لازم نيست؛ همچنين اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چندركعت خوانده است و مأموم، در شماره ركعتهاى نماز شك كند، نبايد به شكّ خود اعتنا نمايد.
6. شكّ در نماز مستحبّى
(مسئله ) اگر كسى در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك، نماز را باطل مى‌كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد. مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است، و اگر طرف بيشتر شك، نماز را باطل نمى‌كند، مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت، به هر طرف شك عمل كند، نمازش صحيح است.
(مسئله ) كم شدن ركن، بنا بر احتياط واجب، نافله را باطل مى‌كند، ولى زياد شدن ركن، آن را باطل نمى‌كند، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده، بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را به جا آورد، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده، بايد برگردد و سوره را بخواند و دوباره به ركوع برود.
(مسئله ) اگر كسى در يكى از كارهاى نافله شك كند، خواه ركن باشد يا غير ركن، چنانچه محلّ آن نگذشته، بايد به جا آورد و اگر محلّ آن گذشته، به شكّ خود اعتنا نكند.
(مسئله ) اگر انسان در نماز مستحبّى دو ركعتى، گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود يا گمانش به دو ركعت يا كمتر برود، بايد به همان گمان عمل كند، مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى‌رود، احتياطآ بايد يك ركعت ديگر بخواند.
(مسئله ) اگر نمازگزار در نماز نافله، كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب شود، يا يك سجده يا تشهّد را فراموش نمايد، لازم نيست بعد از نماز، سجده سهو يا قضاى سجده و تشهّد را به جا آورد.
(مسئله ) اگر انسان شك كند كه نماز مستحبّى را خوانده يا نه، چنانچه آن نماز، مثل «نماز جعفر طيّار» وقتِ معيّن نداشته باشد، بايد بنا بگذارد كه نخوانده است، و همچنين است اگر مثل «نافله يوميه» وقتِ معيّن داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را به جا آورده يا نه، ولى اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.
