5. ركوع

(مسئله  ) نمازگزار در هر ركعت، بعد از قرائت، بايد به اندازه‌اى خم شود كه بتواند دستهايش را به زانو بگذارد و اين عمل را «ركوع» مى‌گويند.

(مسئله  ) اگر نمازگزار به اندازه ركوع خم شود، ولى دستها را به زانو نگذارد، اشكال ندارد.

(مسئله  ) هرگاه انسان ركوع را به طور غيرمعمول به جا آورد، مثلا به چپ يا راست خم شود، اگرچه دستهاى او به زانو برسد، صحيح نيست.

(مسئله  ) خم شدن بايد به قصد ركوع باشد، پس اگر انسان به قصد كار ديگر ـ مثلا براى كشتن جانور ـ خم شود، نمى‌تواند آن را ركوع حساب كند، بلكه بايد بايستد دوباره براى ركوع خم شود و به واسطه اين عمل، ركن زياد نشده و نمازش باطل نمى‌شود.

(مسئله  ) كسى كه دست يا پاى او با دست و پاى ديگران فرق دارد، مثلا دستهايش خيلى بلند است كه اگر كمى خم شود به زانو مى‌رسد يا پاهاى او كوچك‌تر از معمول است، بايد به اندازه معمول خم شود.

(مسئله  ) كسى كه نشسته ركوع مى‌كند، بايد به قدرى خم شود كه بگويند نشسته ركوع كرده و لازم نيست كه صورتش مقابل زانوها برسد، و بهتر است به قدرى خم شود كه صورتش نزديك جاى سجده برسد.

(مسئله  ) نمازگزار، در ركوع هر ذكرى كه بگويد، كافى است؛ ولى واجب آن است كه به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ»، يا يك مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ»، كمتر نباشد.

(مسئله  ) ذكر ركوع بايد دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود و مستحب است آن را سه يا پنج يا هفت مرتبه بلكه بيشتر بگويند.

(مسئله  ) در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكرى كه براى ركوع دستور داده‌اند بگويد، بنا بر احتياط واجب، آرام بودن بدن لازم است.

(مسئله  ) اگر نمازگزار موقعى كه ذكر واجب ركوع را مى‌گويد، بى‌اختيار به قدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود، بايد بعد از آرام گرفتن بدن، بنا بر احتياط واجب دوباره ذكر را بگويد، ولى اگر كمى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود يا انگشتان را حركت دهد، اشكال ندارد.

(مسئله  ) اگر انسان پيش از آنكه به مقدار ركوع خم شود و بدنش آرام گيرد، عمدآ ذكر ركوع را بگويد، نمازش باطل است.

(مسئله  ) اگر نمازگزار پيش از تمام شدن ذكر واجب، عمدآ سر از ركوع بردارد، نمازش باطل است و اگر سهوآ سربردارد، چنانچه پيش از آنكه از حال ركوع خارج شود يادش بيايد كه ذكر ركوع را تمام نكرده است، بايد در حال آرامش بدن دوباره ذكر را بگويد و اگر بعد از آنكه از حال ركوع خارج شد يادش بيايد، نمازش صحيح است.

(مسئله  ) اگر انسان نتواند به مقدار ذكر در ركوع بماند، درصورتى كه بتواند پيش از آنكه از حدّ ركوع بيرون رود ذكر را بگويد، بايد درآن حال تمام كند؛ و اگر نتواند در حال برخاستن ذكر را به قصد رجا بگويد.

(مسئله  ) اگر نمازگزار به واسطه بيمارى و مانند آن در ركوع آرام نگيرد، نمازش صحيح است، ولى بايد پيش از آنكه از حال ركوع خارج شود، ذكر واجب يعنى «سبحان ربى العظيم و بحمده» يا سه مرتبه «سبحان اللّه» را بگويد.

(مسئله  ) هرگاه نمازگزار نتواند به اندازه ركوع خم شود، بايد به چيزى تكيه دهد و ركوع كند و اگر موقعى هم كه تكيه داده، نتواند به طور معمول ركوع كند، بايد به هر اندازه مى‌تواند، خم شود و اگر هيچ نتواند خم شود، بايد موقع ركوع بنشيند و نشسته ركوع كند و احتياط مستحب آن است كه نماز ديگرى هم بخواند و براى ركوع آن، با سر اشاره نمايد.

(مسئله  ) كسى كه مى‌تواند ايستاده نماز بخواند، اگر در حال ايستاده يا نشسته نتواند به ركوع برود، بايد ايستاده نماز بخواند و براى ركوع، با سر اشاره كند و اگر نتواند اشاره كند، بايد به نيّت ركوع، چشمها را برهم بگذارد و ذكر آن را بگويد و به نيّت برخاستن از ركوع، چشمهايش را باز كند و اگر از اين هم ناتوان است بنا بر احتياط واجب در قلب، نيّت ركوع كند و ذكر آن را بگويد.

(مسئله  ) كسى كه نمى‌تواند ايستاده يا نشسته به ركوع برود و براى ركوع، فقط مى‌تواند در حالى كه نشسته است، كمى خم شود، يا در حالى كه ايستاده است، با سر اشاره كند، بايد ايستاده  نماز بخواند و براى ركوع، با سر اشاره نمايد و احتياط مستحب آن است كه نماز ديگرى هم بخواند و موقع ركوع آن، بنشيند و هر قدر مى‌تواند، براى ركوع خم شود.

(مسئله  ) اگر نمازگزار بعد از رسيدن به حدّ ركوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دومرتبه به قصد ركوع به اندازه ركوع خم شود، نمازش باطل است، و اگر بعد از آنكه به اندازه ركوع خم شد و بدنش آرام گرفت، به قصد ركوع به قدرى خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع برگردد، نمازش صحيح است و بهتر آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

(مسئله  ) بعد از تمام شدن ذكر ركوع، نمازگزار بايد راست بايستد، و بعد از آنكه بدن آرام گرفت به سجده رود و اگر عمدآ پيش از ايستادن، يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود، نمازش باطل است.

(مسئله  ) اگر انسان ركوع را فراموش كند و پيش از آنكه به سجده برسد، يادش بيايد، بايد بايستد بعد به ركوع برود و چنانچه به حالت خميدگى به ركوع برگردد، نمازش باطل است.

(مسئله  ) اگر نمازگزار بعد از آنكه پيشانى‌اش به زمين برسد، يادش بيايد كه ركوع نكرده است، بايد بايستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و بنا بر احتياط مستحب دوباره بخواند.

(مسئله  ) مستحبّ است انسان پيش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ايستاده، تكبير بگويد و در ركوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه‌دارد و گردن را بكشد و مساوى پشت نگه‌دارد و بين دو قدم را نگاه كند و پيش از ذكر يا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنكه از ركوع برخاست و راست ايستاد، در حال آرامش بدن بگويد : «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ».

(مسئله  ) مستحبّ است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.