موضوع: کتب استفتائی
مسائل متفرّقه اجاره
(مسئله ) مال‌الاجاره‌اى را كه مستأجر بابت اجاره مى‌دهد بايد معلوم باشد. پس اگر از چيزهايى است كه مثل گندم با وزن معامله مى‌كنند، بايد وزن آن معلوم باشد و اگر از چيزهايى است كه مثل تخم‌مرغ با شماره معامله مى‌كنند، بايد شماره آن معيّن باشد و اگر مثل اسب و گوسفند است، بايد اجاره دهنده آن را ببيند، يا مستأجر خصوصيّات آن را به او بگويد.
(مسئله ) اگر زمينى را براى زراعت جو يا گندم اجاره دهد و مال‌الاجاره را جو يا گندم همان زمين قرار دهند، اجاره صحيح است ليكن كراهت دارد.
(مسئله ) كسى كه چيزى را اجاره داده تا آن چيز را تحويل ندهد، حق ندارد اجاره آن را مطالبه كند؛ همچنين اگر براى انجام عملى اجير شده باشد، پيش از انجام عمل، حقّ مطالبه اجرت ندارد.
(مسئله ) هرگاه چيزى را كه اجاره داده تحويل دهد، اگرچه مستأجر تحويل نگيرد يا تحويل بگيرد و تا آخر مدت اجاره از آن استفاده نكند، بايد مال‌الاجاره آن رابدهد.
(مسئله ) اگر انسان اجير شود كه در روز معيّنى كارى را انجام دهد و در آن روز براى انجام آن كار حاضر شود، كسى كه او را اجير كرده، اگرچه آن كار را به او ارجاع ندهد، بايد اجرت او را بدهد، مثلاً اگر خيّاطى را در روز معينّى براى دوختن لباسى اجير نمايد و خيّاط در آن روز آماده كار باشد، اگرچه پارچه را به او ندهد كه بدوزد، بايد اجرتش را بدهد چه خيّاط بيكار باشد، چه براى خودش يا ديگرى كار كند.
(مسئله ) اگر بعد از تمام شدن مدت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، مستأجر بايد مال‌الاجاره را به مقدار معمول به صاحب ملك بدهد، مثلاً اگر خانه‌اى را يك ساله به صد تومان اجاره كند بعد بفهمد اجاره باطل بوده، چنانچه اجاره آن خانه معمولاً پنجاه تومان است، بايد پنجاه تومان را بدهد و اگر دويست تومان است، بايد دويست تومان را بپردازد؛ همچنين اگر بعد از گذشتن مقدارى از مدت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده، بايد اجاره آن مدت را به مقدار معمول به صاحب ملك بدهد.
(مسئله ) اگر چيزى را كه اجاره كرده از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده و در استفاده بردن از آن هم زياده‌روى ننموده، ضامن نيست؛ همچنين اگر مثلاً پارچه‌اى را كه به خيّاط داده از بين برود، در صورتى كه خيّاط زياده‌روى نكرده و در نگهدارى آن هم كوتاهى نكرده باشد، نبايد عوض آن را بدهد.
(مسئله ) هرگاه صنعتگر چيزى را كه گرفته از بين ببرد، ضامن است.
(مسئله ) اگر قصاب سر حيوانى را ببُرد و آن را حرام كند در صورتى كه مزد گرفته باشد، و يا اگر مجّانى سر بريده تفريط كرده باشد به صورتى كه عرف او را مقصر در رعايت شرايط بداند، بايد قيمت آن را به صاحبش بدهد.
(مسئله ) اگر حيوانى را اجاره كند و معيّن نمايد كه چقدر بار بر آن بگذارد، چنانچه بيشتر از آن مقدار بار كند و آن حيوان تلف شود يا معيوب شود، ضامن است؛ همچنين اگر مقدار بار را معيّن نكرده باشند و بيشتر از معمول بار كند و حيوان تلف شود يا معيوب گردد، ضامن است.
(مسئله ) اگر حيوانى را براى بردن بار شكستنى اجاره دهد، چنانچه آن حيوان بلغزد يا رم كند و بار را بشكند، صاحب حيوان، ضامن نيست؛ ولى اگر به واسطه زدن و مانند آن كارى كند كه حيوان زمين بخورد و بار را بشكند، ضامن است.
(مسئله ) اگر پزشك به دست خود به بيمار دارو بدهد، يا نوع بيمارى و داروى بيمار را به او بگويد و بيمار دارو را بخورد، چنانچه در معالجه از نظر علمى يا عملى كوتاهى كند و به بيمار ضررى برسد يا بميرد، پزشك ضامن است؛ ولى اگر فقط بگويد فلان دارو براى فلان بيمارى مفيد است و به واسطه خوردن دارو ضررى به بيمار برسد يا بميرد، پزشك ضامن نيست، و ناگفته نماند كه اين نحو طبابت از پزشكان، غير متعارف است و متعارف همان صورت قبل است.
(مسئله ) مستأجر و كسى كه چيزى را اجاره داده، با رضايت يكديگر مى‌توانند معامله را به هم بزنند، همچنين اگر در اجاره شرط كنند كه هر دو يا يكى از آنان، حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند، مى‌توانند طبق قرارداد، اجاره را به هم بزنند.
(مسئله ) اگر اجاره دهنده يا مستأجر بفهمد كه مغبون شده است، چنانچه در موقع خواندن صيغه اجاره متوجه نباشد كه مغبون است، مى‌تواند اجاره را به هم بزند؛ ولى اگر در صيغه اجاره، شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند حقّ به هم زدن معامله را نداشته باشند، نمى‌توانند اجاره را به هم بزنند.
(مسئله ) اگر چيزى را اجاره دهد و پيش از آنكه تحويل دهد، كسى آن را غصب نمايد، مستأجر مى‌تواند اجاره را به هم بزند و چيزى را كه به اجاره دهنده داده پس بگيرد، يا اجاره را به هم نزند و اجاره مدتى را كه در تصرّف غصب كننده بوده به ميزان معمول از او بگيرد، پس اگر حيوانى را يك ماهه به ده تومان اجاره نمايد و كسى آن را ده روز غصب كند و اجاره معمولى ده روز آن پانزده تومان باشد، مى‌تواند پانزده تومان را از غصب كننده، بگيرد.
(مسئله ) اگر چيزى را كه اجاره كرده تحويل بگيرد و بعدْ ديگرى آن را غصب كند، نمى‌تواند اجاره را به هم بزند و فقط حق دارد كرايه آن چيز را به مقدار معمول از غصب كننده، بگيرد.
(مسئله ) اگر پيش از آنكه مدت اجاره تمام شود، ملك را به مستأجر بفروشد اجاره به هم نمى‌خورد و مستأجر بايد مال‌الاجاره را به فروشنده بدهد؛ همچنين است اگر آن را به ديگرى بفروشد.
(مسئله ) اگر پيش از شروع مدت اجاره، ملك به طورى خراب شود كه هيچ قابل استفاده نباشد، يا قابل استفاده‌اى كه شرط كرده‌اند، نباشد، اجاره باطل مى‌شود و پولى كه مستأجر به صاحب ملك داده به او برمى‌گردد، بلكه اگر طورى باشد كه بتواند استفاده مختصرى هم از آن ببَرد، مى‌تواند اجاره را به هم بزند.
(مسئله ) اگر ملكى را اجاره كند و بعد از گذشتن مقدارى از مدت اجاره، به طورى خراب شود كه هيچ قابل استفاده نباشد، يا قابل استفاده‌اى كه شرط كرده‌اند، نباشد، اجاره مدتى كه باقى مانده باطل مى‌شود، و اگر استفاده مختصرى هم بتواند از آن ببَرد، مى‌تواند اجاره مدت باقى مانده را به هم بزند.
(مسئله ) اگر خانه‌اى را كه مثلاً دو اتاق دارد اجاره دهد و يك اتاق آن خراب شود، چنانچه فورآ آن را بسازد و هيچ مقدار از استفاده آن از بين نرود، اجاره باطل نمى‌شود و مستأجر هم نمى‌تواند اجاره را به هم بزند؛ ولى اگر ساختن آن به قدرى طول بكشد كه مقدارى از استفاده مستأجر از بين برود، اجاره به آن مقدار باطل مى‌شود و مستأجر مى‌تواند اجاره باقى مانده را به هم بزند.
(مسئله ) اگر اجاره دهنده يا مستأجر بميرد، اجاره باطل نمى‌شود؛ ولى اگر خانه، مال اجاره دهنده نباشد، مثلاً ديگرى وصيّت كرده باشد كه تا او زنده است منفعت خانه مال او باشد، چنانچه آن خانه را اجاره دهد و پيش از تمام شدن مدت اجاره، بميرد، از وقتى كه مرده، اجاره باطل است.
(مسئله ) اگر صاحب كار بنّا را وكيل كند كه براى او كارگر بگيرد، چنانچه بنّا كمتر ازمقدارى كه از صاحب كار مى‌گيرد به كارگر مزد بدهد، زيادى آن بر او حرام است و بايد آن را به صاحب كار بدهد؛ ولى اگر اجير شود كه ساختمان را تمام كند و براى خود اختيار بگذارد كه خودش بسازد يا به ديگرى بدهد، در صورتى كه كمتر از مقدارى كه اجير شده به ديگرى بدهد، زيادى آن براى او حلال است.
(مسئله ) اگر رنگرز قرار بگذارد كه مثلاً پارچه را با نيل رنگ كند، چنانچه با مادّه ديگرى رنگ نمايد، حق ندارد چيزى بگيرد.
