امام جعفر صادق(علیه السلام) رئیس مذهب تشییع

ابو عبدالله، جعفر بن محمد الصادق معروف به جعفر صادق، امام ششم شیعیان است. وی فرزند محمد باقر و ام‌فروه است. ولادت او ماه ربيع‌الاول سال هشتاد و سوم از هجرت رسول خدا(‏صلى الله عليه وآله و سلم) و در هفدهم آن ماه بوده است. ولى بعضی مورخان و تذكره‌ نويسان ولادت حضرتش را در سال هشتادم از هجرت نوشته‏ اند و در ماه شوال سال صد و چهل و هشت هجرى به ديدار پروردگار شتافت. امام توسط منصور دوانیقی، خلیفه عباسی مسموم شد و در ۲۵ شوال ۱۴۸ هجری قمری در سن ۶۵ سالگی در مدینه به شهادت رسید.

امام بیشترین سال عمر را در میان یازده امام اول شیعیان داشته‌است. محل دفن وی کنار قبر پدرش در قبرستان بقیع شهر مدینه ‌است.

امام در سن ۳۱ سالگی پس از درگذشت پدرش بزرگوارشان به امامت رسیدند. امامت او همزمان با سال‌های پایانی حکومت بنی امیه و سال‌های آغازین حکومت بنی عباس بود. به علت ضعف و عدم استقرار نظام سیاسی، وی فرصت بسیار مناسبی برای فعالیت فرهنگی و مذهبی به دست آورد. از سوی دیگر نیز عصر وی زمان جنبش فرهنگی و فکری و برخورد فرق و مذاهب گوناگون در جهان اسلام بود. زمینه فعالیت به گونه‌ای برای وی فراهم بود، که بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از جعفر صادق نقل گردیده و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری خوانده می‌شود. فقه شیعه نیز عمدتاً بر روایات به‌جای مانده از او مبتنی‌ست، به همین جهت مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی را مذهب جعفری نیز می‌نامند

از آغاز ولادت تا هنگام رحلت اين امام بزرگوار، ده تن از امويان به نام‌هاى: عبدالملك پسر مروان، وليد پسر عبدالملك (وليد اول)، سليمان پسر عبدالملك، عمر پسر عبدالعزيز، يزيد پسر عبدالملك (يزيد دوم) ، هشام پسر عبدالملك، وليد پسر يزيد (وليد دوم)، يزيد پسر وليد (يزيد سوم)، ابراهيم پسر وليد و مروان پسر محمد، و دو تن از عباسيان ابوالعباس، عبد‌الله پسر محمد معروف به سفاح و ابوجعفر پسر محمد معروف به منصور بر حوزه اسلامى حكومت داشته ‏اند.

شاگردان امام صادق(علیه السلام) را تا چهار هزار تن نوشته‏ اند و مقصود كسانى است كه در مدت افاضه امام به تناوب و تفريق از او علم فرا گرفته ‏اند نه آنكه اين چهار هزار تن همه روز در محضر او حاضر بوده‏ اند. مؤلف كشف الغمه نويسد شمارى از تابعين از او روايت كرده‏ اند كه از جمله آنان: يحیى بن سعيد انصارى، ايوب سختيانى، ابان بن تغلب، ابو عمرو بن العلاء و يزيد بن عبد الله است و از ائمه، مالك بن انس، شعبة بن الحجاج، سفيان ثورى، ابن جريح، عبدالله بن عمرو، روح بن قاسم، سفيان بن عيينه، سليمان بن بلال، اسماعيل بن جعفر، حاتم بن اسماعيل، عبدالعزيز بن مختار، وهب بن خالد و ابراهيم بن طهمان ‏اند كه از او روايت دارند.

آنچه در اين خصوص مهم به نظر می‌رسد، اينكه در عصر امام صادق(علیه السلام) يكی از طوفانی‌ترين ادوار تاريخ اسلام است كه از يك سو اغتشاش‌ها و انقلاب‌های پياپی گروه‌های مختلف، به ويژه از طرف خونخواهان امام حسين(علیه السلام) رخ می‌داد، كه انقلاب ابوسلمه در كوفه و ابومسلم در خراسان و ايران از مهم‌ترين آنها بوده است و از ديگر سو عصر برخورد مكتب‌ها و ايد‌ئولوژی‌ها و عصر تضاد افكار فلسفی و كلامی مختلف بود كه از برخورد امت اسلام با مردم كشورهای فتح شده و نيز روابط مراكز اسلامی با دنيای خارج، به وجود آمده و در مسلمانان نيز شور و هيجانی برای فهميدن و پژوهش پديد آورده بود.

معروفترین لقب او صادق به معنی راستین و راستگو است.

و از دیگر القاب او عبارتند از :

• فاضل (دارای فضیلت و برتری)
• قائم (به معنی ثابت و پایدار، قیام کننده، برپا و استوار)
• کامل (و او کسی است که از عیب‌ها منزه و دور و برکنار است)
• منجی (نجات بخش و رستگار کننده، عامل رستگاری و نجات)
• کلمه الحق (سخن حق)
• لسان الصدق (راستگوی در سخن، گویای راستی)
• صابر (بردبار)

اخلاق و سیره امام جعفر صادق(علیه السلام)

امام جعفر صادق(علیه السلام) از بزرگان و سادات اهل بيت(علیهم السلام) است. صاحب علوم كثير، عبادت فراوان، اوراد دائم، زهد آشكار و تلاوت بسيار، معانى قرآن كريم را به دقت بررسى و از اقيانوس قرآن گوهرهاى ارزنده را استخراج  مى كرد و نتايج شگفتى به دست مى آورد. اوقاتش را به انجام طاعات گوناگون تقسيم مى كرد به گونه اى كه از خود در آن باره حساب مى كشيد. ديدنش انسان را به ياد آخرت مى انداخت و شنيدن سخنش باعث پارسايى در دنيا مى شد. گروهى از بزرگان مذاهب و دانشمندان برجسته آن ها مانند يحيى بن سعيد انصارى، ابن جريح، مالك بن انس، ثورى، ابن عيينه، ابوحنيفه، شعبه، ايوب سجستانى و ديگران از او حديث نقل كرده اند و از دانشش بهره جسته اند و اين بهره مندى از او را براى خود منقبتى دانسته و باعث شرف و فضيلت خويش شمرده اند.

دانشگاه بزرگ‏ امام صادق(علیه السلام)

شايد نتوان در تاريخ همانند مدرسه امام صادق‏(علیه السلام)، مدرسه ‏اى فكرى‏ يافت كه توانسته باشد نسل هاى متوالى را تحت تأثير خود قرار دهد و اصول ‏و افكار خود را بر آن ها حاكم سازد و مردمى متمدّن و فرهيخته با كيان ‏و موجوديّتى يگانه بنيان نهاده باشد.

اشتباه است اگر بخواهيم دستاوردهاى اين مدرسه را فقط محدود به ‏كسانى كنيم كه در آن به تحصيل علم پرداخته و آموخته گان آن نماییم، بلكه دستاوردهاى اين مدرسه در انديشه ‏هايى است كه در جامعه ايجاد كرده و در مردان پرورش يافته ‏اى است كه سيماى تاريخ‏ و سيماى مسلمانان را دگرگون ساختند و تمدّنى را پديد آوردند كه تا قرن هايى دراز پايدار و پا برجا بود.

در تاريخ ثبت است كه شمار كسانى كه مستقيما از افكار و انديشه ‏هاى‏ اين دانشگاه سيراب شده ‏اند، به چهار هزار تن می ‏رسيده است. زمانی ‏اهميت اين مسأله براى ما روشن می‏شود كه بدانيم اين مدرسه در آگاهی ‏بخشى به مردم مسلمان دوران خود و نيز مسلمانانى كه تا امروز از پى آن ها آمده ‏اند و نقش اول داشته و اين كه فرهنگ اصيل اسلامى تنها از اين‏ چشمه فيّاض، جريان گرفته است، چرا كه پژوهش هاى انجام شده ثابت ‏كرده است كه فرهنگ هاى رواج يافته در ميان مسلمانان از انديشه‏ هاى ‏مسيحى و يهودى، افراد نفوذى آنان سرچشمه گرفته و يا از انديشه ‏هاى‏ فلاسفه يونانى و هندى كه كتاب هايشان به عربى ترجمه شد و مسلمانان ‏اصول و انديشه هاى خود را بر اساس آن ها بنيان نهادند، تأثير پذيرفته‏ است.

بنابراين جز مكتب امام صادق‏(علیه السلام) هيچ مدرسه و مكتب فكرى اسلامى، باقى نماند كه از كيان و وحدت و اصالت خود در تمام ابعاد زندگى‏ محافظت كند. علّت اين امر آن بود كه پيروان اين مكتب، به اين مدرسه ‏و افكار آن كاملاً اعتماد داشتند و همين اعتماد بود كه آنان را به نگاهبانى ‏از اين مكتب و چهره ويژه آن در طول قرن ها وا می‏داشت تا آن جا كه آنان ‏رواياتى را كه در اين مدرسه می ‏شنيدند دهان به دهان بازگو می‏كردند و اگر چيزى می ‏نوشتند تا هنگامى كه از كسانى كه اين روايات را از امام‏(علیه السلام) نقل ‏می‏كردند، اجازه مخصوص نمى ‏گرفتند، به نشر آن ها همّت نمى‏ گماردند.

تاريخ شهادت امام صادق(علیه السلام)

این که امام(علیه السلام) در چه ماهی وفات یافته، روایات مختلف است. برخی بیست و پنجم شوال و برخی نیمه رجب را روایت کرده اند اما روایت بیست و پنجم شوال مشهورتر است. ولی مورخان شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که سال وفات امام، 148 هجری بوده است. همچنین نویسندگان و تاریخ دانان شیعه متفقاً اعتقاد دارند که والی مدینه از سوی منصور عباسی امام(علیه السلام) را به وسیله زهر مسموم و شهید کرده است.

کفعمی در کتاب مصباح روایت کرده که امام(علیه السلام) با انگوری زهرآگین مسموم و شهید شده است در این میان برخی محققان اهل سنت نیز شهادت امام (علیه السلام) را به وسیله زهر روایت کرده اند که از جمله مؤلفان کتاب های اسعاف الراغبین، نورالابصار، تذکرة الخواص، الصواعق المحرقه را می توان نام برد.