21- عموميت جزاي عمل صالح

از مجموع ‌آيات قرآن اين گونه برداشت می شود که عمل صالح از جانب هر کسي که مقابل خدا نايستاده، کفر نمي‌ورزد و معاند نيست، پسنديده است و اجر دارد؛ چون اگر معاند باشد که خودش با خدا درگير شده و معنا ندارد که خدا به او جزا بدهد. اما اين توده انسان‌هايي که کارهاي صالحي انجام مي‌دهند که از منظر، عقل، مرام و اساس نامه شان عمل صالح است مانند اينکه بيماري را معالجه مي‌کنند، يا راه درمان سرطان را پيدا مي‌کنند، انجمن مي‌گذارند و مي‌خواهند از ‌ايدز پيش گيري کنند، راه‌هاي جلو گيري از اعتياد را پیشنهاد مي‌کنند، طرفدار حقوق بشر و عدالتند و مي‌خواهند عدالت در دنيا به وجود بياورند و ميليون‌ها کار خير ديگر انجام مي‌دهند اينها هم ده برابر ثواب مي‌برند. در اين باره قرآن مي‌فرمايد: (مَن جَاء بِالْحسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا)[1] اينکه در سوره عصر مي‌گويد: (إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ)،[2] «مگر کساني که ‌ايمان آورده و کارهاي شايسته کردند»، اين‌آيه ارتباطي به بحث ما ندارد؛ اين سوره مرحله بالا و خاصي را مي‌گويد که ما با آن مرحله فعلاً کاري نداريم. يا مي‌فرمايد: (إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اﷲُ مِنَ الْمتَّقِينَ)،[3] يعني خداوند از متقين قبول مي‌کند، يعني کسي که از گناه پرهيز کند و در هر موقعیتی تقوايش را رعايت کند، هنگام جنگ، تقواي در جنگ را، در طبابت، تقواي در طبابت را؛ اما اگر آمد و بدون تقوا صدقه داد يعني صدقه داد و منّت گذاشت، در جنگ زنان و کودکان را کشت، اين جزو متّقين نيست. معناي تقوا نه فقط چيزي است که ما مي‌گوييم بلکه يعني تقواي عقلي، يعني پرهيز مي‌کند از آنچه که نزد عقلا بد است. اين نظريه بنده است. بنابراين همه انسان‌هايي که کار خير مي‌کنند مأجورند و از نظر برهان عقلي فلسفي که ملاصدرا و ديگران هم دارند همين گونه است؛ چون وقتي نيّت مي‌کنم و عمل صالح انجام مي‌دهم، روح من دارد تکامل پيدا مي‌کند، ديگر نمي‌شود تنزل پيدا کند؛ من دست يک بیمار را گرفته‌ام و به بيمارستان برده‌ام، هزينه‌هايش را داده‌ام، پزشک برايش آورده‌ام و پرستاري‌اش را کرده‌ام، بیماری که اقوام وخويشاوندانش از او رفع يد کرده‌اند و او را رها کرده اند! ولي يک غير مسلمان اين کار را برايش مي‌کند، خوب اين تکامل نفس اوست، در اين تکامل نمي‌شود تنزل پيدا کند، چون جهنم و بهشت را به قول ملاصدراها ما از اين جا مي‌سازيم و مي‌‌بريم. به هر حال کسي که کافر است و به عقيده خودش عمل صالح انجام بدهد، به نظر من حَسبِ آيات قرآن مأجور است و عوضش را خدا به او مي‌دهد، همچنان که اگر گناه هم بکند عذابش مي‌کند، مگر اينکه کافر معاند و لجوج باشد. زيرا او که خودش اقدام به دشمني با خدا مي‌‌کند معنا ندارد خدا چيزي به او بدهد، تکامل هم پيدا نمي‌کند؛ چون در مقابل کاري که انجام مي‌دهد روحش در حال تنزل است. ولي در روايات است که ما پاداش آنها را در اين دنيا و يا قبل از مرگ مي‌‌دهيم تا در قيامت طلبکار نباشند.

‌آيه قرآن‌ که مي‌فرمايد: (مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا * وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا)،[4] «هر کس خواهان دنياي زود گذر است به زودي هر که را خواهيم نصيبي از آن مي‌دهيم، آنگاه جهنم را که در آن خوار و رانده خواهد شد براي او مقرّر مي‌داريم. و هر کس خواهان آخرت است و نهايت کوشش را براي آن کند و مؤمن باشد، آنانند که تلاش آنها مورد حق شناسي واقع خواهد شد». روايتي آمده به اين مضمون که اين‌ آيه درباره معاند است؛ چون‌ آيه، جهنم دارد و جهنم هم براي معاند است.

بنابر‌آيه شريفه: (مَن جَاء بِالْحسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا)،[5] دليلي ندارد که بگوييم پاداش فقط شامل مسلمانان مي‌شود و و همین طور جزای بدی نیز برای همه انسان ها یکسان است و این گونه نیست که جزای بدی برای مسلمانان نباشد و اطلاق آیه: (وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا)، يعني هر کس کار بدي بياورد جز مانند آن جزاء، جزاء داده نخواهد شد نیز دلالت واضحی بر این معنا ندارد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] الآنعام (6)، 160.

[2] الشعراء (26)، 227.

[3] المائده(5)، 27.

[4] الاسراء(17)، 18ـ 19.

[5]. الآنعام (6)، 160.