به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

نهضت امام حسین (ع) جنبه های مختلفی دارد که تحلیل و بررسی هر کدام از این جنبه ها می تواند چراغی برای راه پر پیچ و خم دنیای امروز شیعیان باشد. در واقع امام حسین (ع) «ذبح عظیم» نام گرفت تا حرکت حساب شده و دقیق او با زدودن غبار تاریکی از دین که توسط مردم آن زمان حاصل شده بود اصلاح دین جدش حضرت محمد (ص) صورت بگیرد و مانع از انتقال دین با روی غبار گرفته و تاریک به نسل‌های بعد شود.‌‌‌‌‌

یکی از جنبه های مهمی که در این نهضت وجود دارد حضور زنان و مخصوصا حضرت زینب کبری (س) در جریان حماسه ساز این نهضت است. حضوری که بدون تردید نقش برجسته ای در ماندگاری این حرکت و ثبت آن در تاریخ داشت. به عبارت دیگر تحلیل نقش زنان در اتفاقاتی که بعد از عاشورا و حتی قبل از عاشورا رخ داده است به ما نشان می دهد که این حضور کاملا عاقلانه و با تدبیر امام (ع) بوده است تا نقش اجتماعی و پر اهمیت زن را در گفتمان تشیع نشان دهد.

شهید مطهری معتقد است که ابا عبدالله (علیه السلام) اهل بیت خودش را حرکت می دهد، برای این که در تاریخ رسالتی عظیم را انجام دهند. برای این که نقش مستقیمی در ساختن این تاریخ عظیم داشته باشند، اما با قافله سالاری زینب، بدون آن که از مدار خودشان خارج شوند، از عصر عاشورا زینب (علیهاالسلام) تجلی می کند و از آن به بعد به او واگذار شده بود.[۱]

اگر چه حضور همه زنان در واقعه عاشورا تاثیر گذار و مهم بود اما همانطور که روشن است نقش برجسته حضرت زینب (س) بعد از عاشورا در حفظ و زنده نگهداشتن این نهضت قابل انکار نیست. البته، حضور و نقش عظیم آن حضرت در نهضت کربلا، منحصر به بعد از قیام نیست، بلکه ایشان از ابتدای راه، حضوری فعال و تعیین کننده در انقلاب حسینی داشتند. همیاری حضرت زینب (س) با امام حسین (ع) در انجام مسئولیت ها را می توان بزرگترین نقش آن حضرت، تا قبل از ظهر عاشورا دانست. آن حضرت به عنوان امین امام، بخش وسیعی از مسئولیت ها و امور کاروان را بر عهده داشت، تا امام (ع) فرصت و فراغ بیشتری برای آماده سازی قیام داشته باشد.

جای آن نیست که بخواهیم به تشریح اقدامات زنان در واقعه عاشورا و پس از آن بپردازیم چرا که این مساله هم روشن است و هم قابل انکار نیست؛ این حضور و مشارکت زنان در یکی از مهمترین عرصه‌های تاریخ اسلام که از نظر شیعه به انقلاب و نهضت اصلاح دینی همانطور که امام حسین (ع) در کلام خود به آن اشاره کردند «انی خرجت لاصلاح دین جدی» بسیار مهم و قابل تامل است.

حضور اجتماعی زنان در اندیشه شیعه که قبل از حادثه عاشورا به عنوان حامی بزرگ ولایت در جریانات بعد از وفات پیامبر گرامی اسلامی با میدان داری و نقش پر رنگ حضرت فاطمه (س) در تاریخ ثبت شده است بار دیگر در یکی دیگر از مهمترین اتفاقات تاریخ شیعه زنان در کنار مردان مهمترین وظیفه و نقش اجتماعی را ایفا می کنند به نحوی که عدم ایفای نقش صحیح و بی نقص آنان می توانست «ذبح عظیم» و این حرکت انقلابی- اصلاحی را در دل تاریخ دفن کند.

مطابق آنچه در تاریخ آمده است و در مقاتل نقل شده وقتی امام حسین (ع) برای وداع آخر نزدیک خیمه‌ها آمد، بانوان را یک یک به نام صدا کردند و از آنان خداحافظی‌کرد و فرمودند: «استعدّوا للبلاء… و لاتشکوّا» خود را برای بلایا و مصائب آماده کنید و هرگز شکایت نکنید که اجرتان کم ‌می‌شود. مصائب بانوان چندان سخت بود که امام حسین (ع) در وداع آخر خود گریه کردند و زمانی که حضرت زینب (س) علت را جویا شدند فرمودند: «کیف لاابکی و عمّا قلیل تساقون بین العِدی» چگونه نگریم که می‌دانم به زودی شما را به اسارت می‌برند.

حضور اجتماعی زن در این حرکت بزرگ و سپردن وظایف و نقش‌هایی به آنان از طرف امام (ع) نشان دهنده اهمیت و ارزشی است که دین اسلام و مخصوصا شیعه به زن می گذارد. حضور زنان در کنار مردان در نهضت حسینی (ع) شاید حامل این پیام بزرگ باشد که زمانی چرخه اصلاح در دین و دنیا حاصل می شود که مرد و زن در کنار هم برای این اصلاح و تغییر و حرکت به سمت فلاح و رستگاری کوشش کنند و کوشش یکی به تنهای فلاح و رستگاری را به دنبال نخواهد آورد مساله که به صورت متواتر در روایات و احادیث شیعه قابل مشاهده است.

اگر چه در این میان نقش حضرت زینب (س) همانطور که بیان شد بسیار برجسته و روشن است اما نقش دیگر زنان در کاروان اسرای شام را نباید از یاد برد. نقش افرادی همچون ام کلثوم خواهر زینب (س) که در خطابه ای سرزنش آمیز به اهل کوفه گفت: «ای اهل کوفه، وای به حالتان! با حسین (ع) چه کردید؟ او را تنها گذاشتید، به قتل‌رسانیدید و اموالش را به غارت بردید و خود را وارث او شمردید. زنانش را اسیر کرده، و آزار دادید. هلاکت بر شما باد، از رحمت خدا به دور باشید! که مصیبت بزرگی آفریدید! آیا می‌دانید بار چه گناه سنگینی را بر دوش خود نهاده‌اید و چه خون‌های پاک و مطهری را بر زمین ریختید؟ و چه اموال محترمی را به غارت بردید؟ شما برترین انسان پس از پیامبر را کشتید»

فرد دیگری که آن را می توان از جمله این زنان نام برد ام سلمه همسر پیامبر گرامی اسلام است. در واقع او یکی از برترین همسران پیامبر پس از حضرت خدیجه (س) بانوی بزرگوار و والا مقامی بود که آیه تطهیر در شأن اهل بیت (ع) در خانه او نازل شد. شخصی که رسول خدا (ص) داستان کربلا و مصائب سیدالشهدا (ع) را بر او بازگو نموده و خاک کربلا را برایش به ودیعه نهاده بود که به محض وقوع آن حادثه عظیم و هولناک از آن مطلع گردد، که هم چنین نیز شد. عصر عاشورا، اهل مدینه دیدند که از خانه «ام سلمه» صدای شیون برخاست، چون علت را جویا شدند. فرمود: اکنون در عالم رؤیا پیامبر را دیدم که غبار آلود و خسته بود. پرسیدم یا رسول‌الله کجا رفته بودی که چنین غبار آلوده‌ای؟ فرمود: اکنون از کربلا بر می‌گردم و شاهد شهادت فرزندم حسین (ع) بودم. ام سلمه گوید: چون از خواب بیدار شدم، به سوی تربت‌ِ کربلا دویدم، دیدم خون‌ِ تازه درون شیشه می‌جوشد؛ دانستم که حسین در کربلا به شهادت رسید. به همین سبب اولین مجلس عزای امام حسین (ع) در مدینه مقارن با شهادت امام حسین (ع) در خانه ام سلمه برگزار گردید و اهل مدینه او را در این ماتم تسلا می‌دادند.

در واقع در طول ‌واقعه کربلا به نام‌هایی از بانوان بر می‌خوریم که به همراه همسر و فرزند خویش به کربلا آمده و آنها را در راه نهضت حسینی فدا کردند و خم به ابرو نیاورده و خود به اسارت رفتند، تا با اهل بیت امام حسین (ع) مواسات کنند، اما به یقین توجه به حوادث پس از شهادت امام حسین (ع) به وجود بانوان در کاروان حسینی معنا می‌دهد. نقش این زنان در حفظ و انتشار این واقعه این بود که حوادث عاشورا را روایت کنند و سینه به سینه و منزل به منزل در طول سفر کربلا تا شام یاد شهیدان و اهداف آنها را زنده نگه دارند و این گونه مردم بی اطلاع و نادان آن روز را از واقعه دلخراش عاشورا آگاه سازند. به عبارت دیگر نقش مهم حضور اجتماعی زنان در اسارت و تحمل سختی های فراوان در این بود که به جریان حاکم آن روز اجازه تحریف حقایق را ندهند و با انتشار مصائب آل الله در کربلا، این حادثه عظیم را به طور مستقیم در دل و جان مردم ثبت کنند و باعث آغاز حرکت‌های انقلابی برای انتقام خون فرزند رسول الله در جریان حفظ و توسعه هر چه بیشتر این واقعه شوند.

بر این اساس می توان گفت این بانوان بودند که با حفظ عزّت اهل بیت (ع) با وجود همه مصائب روز عاشورا از شب و روز یازدهم و پس از آن تا شام که امام سجاد (ع) نزدیک سی و سه‌سال بر آنها گریست، خم به ابرو نیاوردند و ذره‌ای عقب نشینی نکردند و با تحمل همه سختی‌ها و شداید هر کجا کاروان کربلا پا می‌گذاشت، زمینه قیام و انقلابی را فراهم‌ می‌کردند چنان که حضور آنان در شهر شام ـ مرکز خلافت یزید ـ چنان کار را بر یزید دشوار کرد که ناچار شد در مقابل کارهای زشت خود زبان به عذرخواهی بگشاید و گناه را به گردن ‌دیگران بیندازد و از آن مهم‌تر آن که به کاروانیان اجازه دهد درون کاخ او مجلس ماتم حسینی به پا کنند و بر سوگ امام شهیدان بگریند و….

 

[۱] – مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۲۸۹