به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از پایگاه اطلاع رسانی معظم له؛

روزه، عبادتی آسان

سلسله نوشتار‌های آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله الوارف

درباره ماه مبارک رمضان (۸)

شريعت اسلام با فطرت بشر هماهنگ، و احكام آن، خواسته‎هاي واقعي فطرت و طبع سليم و ذوق مستقيم است. اسلام به خرد و نيروي انديشه بشر اهميّت فراوان داده و او را به تعقّل و كنجكاوي و تحقيق تشويق مي‎كند و كساني را كه از حكومت عقل و مراجعه به آن سرباز مي‎زنند، سرزنش و توبيخ مي‎نمايد.

تعاليم اسلام تحميلي بر روح پاك انسانيّت ندارد و وجدان بشر از اين كه روش خود را با آن تعاليم منطبق سازد، سنگيني و فشاري را احساس نمي‎كند.

یگانه صراط مستقیم

يگانه‌صراط مستقيم و كوتاه‎ترين راه به سوي مقاصد عاليه، برنامه‎هاي اسلام است كه مصالح دين و دنيا، جسم و روح و فرد و اجتماع را با هم جمع نموده است.

آن‌چه در اين دين حنيف مورد نهي و حرمت واقع شده، چيزهايي  است كه بر فطرت تحميل شده و با خواسته‎هاي آن هماهنگ نيست. و آن چه مورد امر قرار گرفته و حكم به وجوب و استحباب آن شده، مطابق با فطرت است.

«خير و مصلحت» و «دفع ضرر و مفسده»، پايه احكام اسلام است و در هر كجا، دو مصلحت باهم مزاحمت كنند، حفظ مصلحت مهم‎تر و در هر جا ناچاري به ارتكاب يكي از دو مفسده باشد، پرهيز از عملي كه مفسده‎اش بيشتر است، لازم مي‎شود.

سهولت و آسانی احکام اسلام

يكي از مشخّصات و علايم شريعت اسلام، «سهولت و آساني احكام» آن است؛ چنان‌چه در اموري كه تشريع اسلام بر پايه آن استوار است، «امكانات مكلّفين» و «عملي بودن تكاليف» مدّنظر قرار مي‎گيرد.

تعاليم سخت، برنامه‎هاي دشوار و پر زحمت و مخالفت با فطرت سبب مي‎شود كه فرد، بيش‎تر از اطاعت سرباز زند؛ و دين به واسطه آن فقط مكتب رياضت و وسيله كوبيدن و افناي غرايز باشد؛ و از فوايدي كه بايد براي دنيا و آخرت، نظام اجتماع، تهذيب اخلاق، تربيّت و هدايت و ترقّي داشته باشد، خالي گردد.

بديهي است اگر قانون، بر خلاف فطرت و براساس رعايت مصلحت و دفع مفاسد نباشد، قابل دوام نيست و عاقبت هم اگر با زور و قهر، بر بشر تحميل شود، با مقاومت و عكس العمل شديد مواجه شده و در مقابل فطرت محكوم مي‎گردد.

اصول قرآنی و روایی

از اين جهت اسلام در موارد عُسر و حرج، اضطرار، ضرر و تقيّه، طبق شرايطي كه در فقه بيان شده، احكام و تكاليف خود را برداشته است. و قرآن مجيد و نصوص و روايات، اين اصول را تثبيت و تقرير فرموده‎اند كه به نمونه‎هايي از آن اشاره مي‎گردد:

الف ـ آيات كريمه

«فَاَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» ؛ «وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينَ مِنْ حَرَج» ؛ «يُرِيدُ اللهُ أَن يُخَفِّفَ عَنكُمْ»؛ «يُرِيد اللهُ بِكمُ اليُسرَوَ لايُريد بِكُم العُسرَ» ؛ «مَايُريدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَج وَلكِن يُرِيدُ لِيُطهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُم لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»

ب ـ احاديث شريفه

«لا ضَررَ وَلاضِرار في الإسلام»؛ «رُفِعَ عَن اَمَّتِي تِسعَة ...»؛ «يَسِّرُوا وَلا تُعَسِّرُوا وَبَشِّرُوا، ولاتنفِرُوا...»

مطابق آن چه بيان گرديد، بناي شرع بر تسهيل و آساني است؛ پس، اين سؤال مطرح است كه چرا تكاليف دشوار ـ ‎كه به بذل مال و جان نياز دارد‎ ـ در شرع بسيار است؟

در پاسخ بايد گفت: اگرچه بذل جان و فداكاري آسان نبوده و بذل اموال نيز بر كساني كه از خصلت سخاوت محروم‎اند و از همدردي با هم نوع، لذّت نبرده و آن را پرداخت غرامت و ضرر مي‎پندارند، دشوار است؛ امّا براي تحصيل مقاصد مهم و يا دفع مفاسد بزرگ، تحمّل اين زحمات، گوارا و موافق با فطرت است و وقتي اين تكاليف به نوع بشر عرضه شود، همه با صرف نظر از توجّه به خود، انجام آن را لازم و از اصول و نواميس كمال و بقاي نظام اجتماع مي‎دانند. اين گونه تكاليف، خلاف يُسر و آساني نيست؛ بلكه تأمين‌كننده آن نيز است.

در ضمن آيات راجع به روزه ماه رمضان، اين جهت سهولت دين اعلان گرديده و نشان‎گر آن است كه در تشريع روزه هم اين موضوع رعايت شده است.

حکم عقل بر تحمّل زحمت روزه

روزه بر نفوس معتاد به صرف غذا سخت بوده و به نوعي، رياضت است؛ چرا كه مانند هر رژيم تربيتي ديگر، با هواي نفس انسان سازگار نيست؛ ولي اين ناسازگاري مثل ناسازگاري دارو با اشتهاي بيمار است و قبول نكردن ذايقه و تنفّر مزاج بيمار، به واسطه طعم دارو است؛ ولي فطرت، وجدان و عقل بيمار، خوردن اين دارو را پذيرفته و تحمّل زحمت آن را لازم مي‎داند و سرباز زدن از خوردن آن را ناپسند و نابخردي مي‎شمارد؛ به طوري كه اگر بيمار از خوردن آن دارو خودداري كند، پرستار ـ ‎كه عقل و فطرتش پا بر جا است‎ ـ آن را به زور به او مي‎خوراند.

امّا اگر دارويي زيان‎آور بود، نبايد آن را به بيمار خورانيد و يا اگر خوردن آن دارو، ناراحت كننده است، ولي قابل تبديل به داروي ديگر مي‎باشد، پزشك حاذق آن را به داروي ديگر تبديل مي‎نمايد و يا اگر تغيير زمان آن، مصلحت مهمّي داشت، وقت آن را تغيير مي‎دهد.

خداوند متعال در ضمن بيان احكام روزه، دستور فرموده است كه مسافر و بيمار در وقت ديگر ـ ‎كه اين دو عذر را ندارند‎ ـ روزه بگيرند. سپس مي‎فرمايد: «يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ؛ خدا بر شما آساني مي‎خواهد.» خداوند در روزه نيز، سخت‎گيري و دشواري نخواسته و به طور كلّي هدف تكاليف، تنگ‎گرفتن بر مردم و به دشواري انداختن آنان نيست؛ بلكه خدا نسبت به بندگانش رؤوف و مهربان است؛ آساني امور آن‎ها را مي‎خواهد و سخت‎گيري بر آنان را اراده نفرموده است.

اگر چه اصل مذكور، در ضمن احكام روزه بيان شده، امّا اصلي كلّي است كه در تمام موارد ديگر هم منظور شده و تذكّر آن در ضمن احكام روزه، به اين دليل است كه: بسا بعضي نادانان و ناپخته‎گان گمان كنند كه در تشريع روزه بر مكلّفين سخت‎گيري شده است و از اين رو خداوند براي دفع اين توهّم فرموده است: «يريد الله بكم اليسر» ؛ بي شك اگر مراد خداوند از روزه به دشواري افكندن بندگان بود، از بيمار و مسافر و پيران سالخورده، وجوب آن برداشته نمي‎شد.

پس، اي برادر مسلمان! سپاس خداي را به جاي آور و نعمت اسلام را قدر بدان و در ماه رمضان، فرمان او را به جان و دل پذيرا شو!

مبادا كه از آمرزش خدا در اين ماه محروم بماني: «فالشقي من حرم غفران الله في هذا الشهر العظيم».  مبادا بدون عذر شرعي روزه‎ات را افطار كني و با امر الهي در اين ماه عزيز مخالفت كرده و معصيت نمايي و مشمول اين حديث شريف گردي: «مَن اَفطَرَ يَوماً مِن شَهر رَمَضان خَرجَ رُوحَ الايِمانِ مِنه؛ كسي كه روزي از ماه رمضان را [بدون عذر] افطار كند، روح ايمان از او بيرون خواهد رفت.»