به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از پایگاه اطلاع رسانی معظم له؛

ماه رمضان؛ برنامه‌ی جامع اخلاقی اسلام

سلسله نوشتار‌های آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله الوارف

درباره ماه مبارک رمضان (۶)

در اين دنياي پر غوغا كه بسياري از مردم از فشار مادّيّات و مدنيّت منهاي انسانيّت خسته شده و از سرگرداني‎هايي كه توجّه به مادّيّات براي بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بي‎عفّتي و خدعه و نيرنگ رنج مي‎برند، نياز جامعه به معنويّات و اخلاق هر روز آشكارتر مي‎شود.

ضعف بشر در تدوین برنامه جامع اخلاق

جمعيّت‌هایي هم به نام تسليحات اخلاقي تشكيل شده است كه متأسّفانه چون برنامه كار آن‎ها به طور جامع و مستقيم از تعاليم مقدسّه اسلام الهام نمي‎گيرد، موفقيّتي به دست نمي‎آورند و اگر هم سر و صدايي بلند كنند، بسيار محدود و گاهي ممكن است با اغراض سياسي توأم باشد. از اين گونه جمعيّت‎ها و سازمان‎هاي ضعيف، كاري ساخته نيست؛ و نمي‎توانند در قلب و روح بشر وارد شده و او را در برابر همه اين خطرات بيمه نمايند.

يگانه‌راهي كه بشر را به سر منزل رستگاري مي‎رساند، راه اسلام است. همان آييني كه تعاليم و برنامه‎هاي آن، همه جانبه و در هر عصر و زمان مترقّي‎ترين تعاليم است؛ همان ديني كه معنويّت و روحانيّت آن، دل‎هاي بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات كار و پيشه، اداره و برنامه زندگي و ... را عوض مي‎كند.

رمضان، برنامه تسلیحات اخلاقی اسلام

اسلام، برنامه تسليحات اخلاقي عميقي از چهارده قرن پيش به اجرا گذارده كه اگر همه با هم همكاري كنند تا اين برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به ميزان بي‎سابقه‎اي بالا خواهد رفت.

اين برنامه تسليحاتي اسلام در مقابل سپاه خشم و شهوت، بي عفّتي و ناپاكي، جنايت و خيانت، حبّ مال و جاه، بي‎رحمي، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتواني اراده و آفات ديگر، همان برنامه ماه رمضان است.

البتّه اسلام برنامه‎هاي اخلاقي و اجتماعي ديگر، بسيار دارد كه چون موضوع نوشتار ما نمي‎باشد، بحث درباره آن را به فرصتي ديگر محوّل مي‎كنيم.

براي ما توجّه به برنامه‎هاي ماه رمضان لازم و مفيد است؛ زيرا مي‎توانيم با برنامه‎هاي آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف كنيم.

آري، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذكر خدا، توبه و اعاده حيثيّت، ماه كمك به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده، و دستوراتش به قدري جالب و ارزنده است كه ارزش آن را با جواهرات و اموال اين دنيا نمي‎توان سنجيد. ثواب تمام اعمال حسنه و كارهاي نيك در اين ماه بيش از ماه‎هاي ديگر است.

قرائت قرآن مجيد ـ ‎به ويژه اگر با تأمّل در معاني آيات آن توأم باشد‎ ـ ما را به معارف حقيقي و به عالم انسانيّت، آشنا كرده و امراض روحي را شفا مي‎بخشد.

ادعيه رمضانیه، مربّی روح و مصلح جامعه

ادعيّه‎اي كه در اين ماه خواندن آن‎ها توصيه شده، رشد فكري، علمي، اخلاقي و اجتماعي مسلمانان را قوّت مي‎بخشد، و آنان را به مصالح اجتماع و كوشش در قضاي حوايج مردم، علاقه‎مند مي‎سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو مي‎نشاند.(۱)

دعاي «افتتاح»، معارف اسلام و عقايد حقيقي و حمد و سپاس خدا و كيفيّت صلوات و عرض ادب به محضر پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين عليهم السلام را مي‎آموزد.

سحرگاهان، خواندن دعاهاي سحر مخصوصاً دعاي «ابي حمزه ثمالي» انسان را در عوالمي ملكوتي و روحاني سير مي‎دهد و او را به افق اعلي صعود مي‎دهد.

آن‌چه در اين دعا درج است از موادّ لازم براي ترقّي روح، و از تمام موادّي كه استفاده از آن براي تغذيه جسم و تربيت بدن احتياج مي‎باشد، گران‎بهاتر است.

اين دعا، براي تربيت روح و اصلاح امور اجتماعي و هدايت فكري، اعتقادي و تنظيم امور معيشت، مانند كتاب جامعي است كه حاوي تمام دستورات بهداشتي جسم باشد؛ هر چند اين مثال هم در معرّفي اين دعا ناقص است.

تمام جملات اين دعا، ارزنده و با اهميّت است و هر بندي از آن ما را به يك يا چند وظيفه از وظايف انساني، اجتماعي و اخلاقي متوجّه مي‎سازد و از همه بالاتر، روحانيّت و حقيقتي است كه خواننده در اين دعا احساس مي‎نمايد.

نماز جماعت، مظهر اتّحاد

نماز جماعت كه يكي از بزرگ‎ترين شعاير اسلام است، و همواره بايد مظهر شوكت و اتّحاد و نشانه اتّفاق و عظمت مسلمين باشد، در ماه رمضان رونق بيشتري يافته و مساجد از نمازگزاران - ‎كه كار و شغل خود را رها كرده و در برابر خدا با هم كيشان خود از سياه و سپيد، سر به سجده مي‎گذارند‎ ـ موج مي‎زند.

روح عدالت، مساوات و آزادي اسلامي ظاهر مي‎شود. آقا و نوكر، استاد و شاگرد، فقير و غني، همه در كنار هم مي‎ايستند و چه بسا كه گاهي سرباز در صف جلو و افسر ارشد در پشت سر او مشغول نماز و نيايش ذات پروردگار است، و از آن‎ها كسي به خدا نزديك‎تر است كه تقوا و پرهيزكاريش بيشتر باشد و چنين همه با هم «اللهُ اَكبَر» و «سُبحانَ رَبِّي العَظِيم» و «رَبِّي الاَعلي» و «بِحَولِ‎الله وَ قُوَّتِه اَقُومُ و أقعد» مي‎گويند.

ماه رمضان، ماه ارشاد و تربيت

علما و گويندگان و خطبا بر منبرهاي وعظ و ارشاد، توفيق هدايت و دعوت به دين و بيان احكام و تهذيب اخلاق را در اين ماه بيشتر دارند.

در حقيقت بايد گفت: ماه رمضان يك مؤسّسه تربيتي و ارشادي و مدرسه‎اي است كه همه ساله تشكيل مي‎شود و تعاليم آن عمومي و همگاني است. مدرسه‎اي كه هم وظيفه آموزش و پرورش و هم وظيفه مأموران امين انتظامات و هم وظيفه بهداري و هم عمران و آبادي و هم وظيفه سازمان‎هاي خيريّه و تعاون و نيكو كاري و هم راهنمايي‎هاي ديني و اجتماعي را انجام مي‎دهد.

به طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسايل مادي و بودجه‎هاي هنگفت و كلان چنين مدرسه‎اي بگشايد كه روحانيّت و حقيقت آن را رهبري نمايد، قادر نخواهد بود.

امّا به نيروي نفوذ كلمه يگانه رهبر بزرگ جهان بشريّت حضرت محمّد بن عبدالله پيامبر اسلام ‎صلّي‎الله عليه وآله وسلّم ‎همه ساله اين مدرسه و اين دانشگاهي كه بيش از ششصد ميليون دانشجو دارد و شعبه‎هاي آن مساجد و خانه‎ها و اطاق‎ها و منازل مسلمين است، افتتاح و معلّمين روحاني از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمايي و هدايت مردم انجام وظيفه مي‎كنند.

اگر مسلمين به طور صحيح از اين فرصت عالي براي تهذيب اخلاق و تحكيم مباني ايمان و صداقت و صحّت عمل، بهره‎برداري نمايند، به طور قطع به موفقيّت‎هاي درخشاني نايل مي‎گردند.

در اين برنامه، هيچ عيب و نقصي نيست و كامل‎تر از اين برنامه‌ی تربيتي پيدا نمي‎شود؛ ولي متأسّفانه ما در استفاده از آن كوتاهي مي‎كنيم.

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. در اين جمله كه در دعاها مكرّر مي‎خوانيم: «و رضني من العيش بما قسمت لي»، خدايا مرا از زندگي به آنچه روزيم کردي راضي بدار؛ تأمّل فرماييد.