همانطور که مى‌دانيد، وضعيت هلال در آخر يا اول ماه به يکى از حالت‌هاى زير است:

لطفاً بيان فرماييد کدام يک از حالات سه گانه فوق را مى‌توان براى تعيين اول ماه به حساب آورد؟

ج: در هر سه فرض، رؤيت هلال براى اثبات حلول ماه قمرى جديد از شبى که پس از رؤيت است کفايت مى‌کند.

آيا رؤيت تصوير هلال ماه با استفاده از دوربين CCD و انعکاس نور و بازخوانى اطلاعات ضبط شده توسط رايانه، براى اثبات اول ماه کفايت مى‏کند؟

ج: رؤيت با وسيله، فرقى با رؤيت به طريق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤيت محفوظ باشد. پس رؤيت با چشم و با عينک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رايانه که درآن صدق عنوان رؤيت معلوم نيست محل اشکال است.

اگر هلال ماه شوال در يک شهر ديده نشود، ولى تلويزيون و راديو از حلول آن خبر دهند، آيا کافى است يا تحقيق بيشترى واجب است؟

ج: اگر مفيد اطمينان به ثبوت هلال گردد يا صدور حکم به هلال از طرف ولى فقيه باشد، کافى است و نيازى به تحقيق نيست.

اگر تعيين اول ماه رمضان و عيد سعيد فطر به علت عدم امکان رؤيت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان يا اسباب ديگر، ممکن نباشد و سى روز ماه شعبان يا ماه رمضان کامل نشده باشد، آيا براى ما که در ژاپن زندگى مى‏کنيم، جايز است که به افق ايران عمل کرده و يا به تقويم اعتماد کنيم؟ وظيفه ما چيست؟

ج: اگر اول ماه از طريق رؤيت هلال حتى در افق شهرهاى مجاورى که اتحاد افق دارند، و يا از طريق شهادت دو فرد عادل و يا از طريق حکم حاکم ثابت نشود، بايد احتياط کرد تا اول ماه ثابت شود.

آيا اتحاد افق در رؤيت هلال شرط است يا خير؟

ج: بلى شرط است.
مقصود از اتحاد افق چيست؟

اگر روز بيست و نهم ماه در تهران و خراسان عيد باشد، آيا براى افرادى هم که در شهرى مانند بوشهر مقيم هستند، جايز است افطار کنند؟ با توجه به اينکه افق تهران و خراسان با افق بوشهر يکى نيست.

ج: به‌طور کلّى اگر اختلاف بين افق دو شهر به مقدارى باشد که با فرض رؤيت هلال در يکى، هلال در ديگرى قابل رؤيت نباشد، رؤيت آن در شهرهاى غربى براى مردم شهرهاى شرقى که احتمال رؤيت در آن به‌طور قطع و يقين منتفى باشد، کفايت نمى‌کند.

اگر بين علماى يک شهر راجع به ثبوت هلال يا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظيفه واجب مکلّف چيست؟

ج: اگر اختلاف دو بيّنه به‌صورت نفى و اثبات باشد، يعنى يکى مدعى ثبوت هلال و ديگرى مدعى عدم ثبوت آن باشد، اين اختلاف موجب تعارض دو بينه و تساقط هر دو است، و وظيفه مکلّف اين است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن يا روزه گرفتن به آنچه که مقتضاى اصل است، عمل نمايد. ولى اگر بين ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به اين صورت که بعضى از آنها مدعى رؤيت هلال باشند و بعضى ديگر مدعى عدم مشاهده آن، قول کسانى که مدعى رؤيت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعى براى مکلّف است و بايد از آن متابعت کند، و همچنين اگر حاکم شرعى حکم به ثبوت هلال نمايد، حکم وى حجت شرعى براى همه مکلفين است و بايد از آن پيروى کنند.

اگر شخصى هلال ماه را ببيند و بداند که رؤيت هلال براى حاکم شرع شهر او به هر علتى ممکن نيست، آيا او مکلّف است که رؤيت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟

ج: اعلام بر او واجب نيست مگر آنکه ترک آن مفسده داشته باشد.

همانگونه که مى‏دانيد اکثر فقهاى بزرگوار پنج راه براى ثبوت اول ماه شوال در رساله‏هاى عمليه خود بيان کرده‏اند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آنها نيست، بنا بر اين چگونه بيشتر مؤمنين به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار مى‏کنند؟ شخصى که از اين راه اطمينان به ثبوت هلال پيدا نمى‏کند، چه تکليفى دارد؟

ج: تا حاکم حکم به رؤيت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، براى تبعيّت ديگران از وى کافى نيست، مگر آنکه اطمينان به ثبوت هلال حاصل نمايند.

اگر ولى امر مسلمين حکم نمايد که فردا عيد است و راديو و تلويزيون اعلام کنند که هلال در چند شهر ديده شده است، آيا عيد براى تمامى نواحى کشور ثابت مى‏شود يا فقط براى شهرهايى که ماه در آنها ديده شده و شهرهاى هم افق با آنها، ثابت مى‏گردد؟

ج: اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعاً براى همه شهرها معتبر است.

آيا کوچکى هلال و باريک بودن و اتصاف آن به خصوصيات هلال شب اول، دليل بر اين محسوب مى‏شود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سى‏ام ماه قبلى بوده است؟ اگر عيد براى شخصى ثابت شود و از اين راه يقين پيدا کند که روز قبل عيد نبوده، آيا قضاى روزه روز سى‏ام ماه رمضان را بايد به جا آورد؟

ج: مجرد کوچکى و پائين بودن هلال يا بزرگى و بالا بودن و يا پهن يا باريک بودن آن دليل شرعى شب اول يا دوم بودن نيست، ولى اگر مکلّف از آن علم به چيزى پيدا کند بايد به مقتضاى علم خود در اين زمينه عمل نمايد.

آيا استناد به شبى که در آن ماه به‌صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دليل براى محاسبه اول ماه جايز است تا از اين راه وضعيت يوم الشک معلوم شود که مثلاً روز سى ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتب شود، مثلاً بر کسى که اين روز را بر اساس بيّنه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضاى روزه شود و کسى هم که به دليل استصحاب بقاى ماه رمضان روزه گرفته، برى‏ء الذمّه باشد؟

ج: امر مذکور حجت شرعى بر آنچه ذکر شد، نيست، ولى اگر مفيد علم به چيزى براى مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نمايد.

آيا استهلال در اول هر ماه واجب کفايى است يا احتياط واجب؟

ج: استهلال فى‌نفسه واجب شرعى نيست.

آيا اول ماه مبارک رمضان و آخر آن با رؤيت هلال ثابت مى‏شود يا با تقويم، هرچند ماه شعبان سى روز نباشد؟

ج: اول يا آخر ماه رمضان با رؤيت شخص مکلّف يا با شهادت دو فرد عادل يا با شهرتى که مفيد علم است يا با گذشت سى روز و يا به وسيله حکم حاکم ثابت مى‏شود.

اگر تبعيت از اعلام رؤيت هلال توسط يک دولت جايز شد، و آن اعلام معيارى علمى براى ثبوت هلال سرزمين‌هاى ديگر را تشکيل دهد، آيا اسلامى بودن آن حکومت شرط است، يا اينکه عمل به آن حتى اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟

ج: ملاک در اين مورد، حصول اطمينان به رؤيت در منطقه‏اى است که نسبت به مکلّف کافى محسوب مى‏ شود.

. اول ماه به پنج چيز ثابت مي‎شود:

اول ـ آن كه خود انسان ماه را ببيند.

دوم ـ آن كه عده‎اي كه از گفته آنان يقين يا اطمينان پيدا مي‎شود، بگويند ماه را ديده‎ايم، و هم چنين است هر چيزي كه به واسطه آن يقين پيدا شود.

سوم ـ آن كه دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده‎ايم به شرط اين كه صفت ماه را برخلاف يكديگر نگويند و قول آنها قابل تصديق باشد، پس اگر برخلاف هم صفت ماه را بگويند يا هوا ابر باشد و يا اگر آسمان صاف باشد هيچ كس غير از دو نفر نبيند كفايت نمي‎كند.

چهارم ـ آن كه سي روز از اول ماه شعبان بگذرد كه به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مي‎شود، و سي روز از اول رمضان بگذرد كه به واسطه آن، اول ماه شوال ثابت مي‎شود.

پنجم ـ آن كه حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است.

اگر حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است، كسي هم كه تقليد او را نمي‎كند، بايد به حكم او عمل نمايد. ولي كسي كه مي‎داند حاكم شرع اشتباه كرده نمي‎تواند به حكم او عمل نمايد.

اول ماه با پيشگويي منجمين ثابت نمي‎شود ولي اگر انسان از گفته آنان يقين پيدا كند، بايد به آن عمل نمايد.

بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن، دليل نمي‎شود كه شب پيش شب اول ماه بوده است.
اگر اول ماه رمضان براي كسي ثابت نشود و روزه نگيرد، چنان چه دو مرد عادل بگويند: شب پيش، ماه را ديديم، بايد روزه آن روز را قضا نمايد.

بعيد نيست كفايت رؤيت ماه در هر محلي براي ساير نقاط.

اول ماه به « تلگرام » ثابت نمي‎شود، مگر اين كه انسان بداند كه اگر « تلگرام » از روي حكم حاكم شرع يا شهادت دو مرد عادل بوده است.

روزي را كه انسان نمي‎داند آخر رمضان است يا اول شوال، بايد روزه بگيرد ولي اگر پيش از مغرب بفهمد كه اول شوال است بايد افطار كند.

اگر زنداني نتواند به ماه رمضان يقين كند، بايد به گمان عمل نمايد. و اگر آن هم ممكن نباشد، هر ماهي را كه روزه بگيرد صحيح است ولي بايد بعد از گذشتن يازده ماه از ماهي كه روزه گرفته، دوباره يك ماه روزه بگيرد.

نظر حضرت آیت الله العظمی فیاض درباره اثبات رؤيت هلال و راه اثبات اول ماه

اول ماه از پنج راه ثابت مى‏شود:

اول: آنكه خود انسان ماه را با چشم غير مسلح ببيند يا به تواتر ثابت شود.

دوم: عده زيادى كه از گفته آنان يقين يا اطمينان حاصل شود، بگويند ماه را ديده‏اند البته با درنظرگرفتن صفات شهود وحالات آنان از جهت راستگويى ودروغگويى واشتباه وعدم آن وشرايط جوّى ووسايل علمى جديد ومحاسبات نجومى اگرچه اينها در اثبات رؤيت ماه كافى نيست، ولى اگرموافق با ادعاى شهود باشد، مى‏تواند شكهاى باطنى را از بين ببرد وتأكيد بيشترى در اطمينان انسان‏بوجود آورد، كما اينكه اگر وسايل جديد ومحاسبات نجومى مخالف ادعاى شهود باشند سبب سلب ‏اطمينان گرديده وايجاد شك مى‏كنند.

سوم: اگر سى روز از اول ماه شعبان بگذرد، اول ماه رمضان ثابت مى‏شود، چون ماه قمرى بيشتراز سى روز نيست، و اگر سى روز از اول ماه رمضان بگذرد، اول ماه شوال ثابت مى‏گردد.

چهارم: بيّنه كه دو مرد عادل شهادت بدهند در شب، ماه را ديده‏اند بشرط آنكه قراينى نباشد كه به‏دروغ يا خطاى آنان پى برده شود، مثلاً چنانچه دو مرد عادل در ميان عده زيادى كه همه مى‏توانند درصورت وجود هلال آن را ببينند ادعاى رؤيت كنند، در حالى كه بقيه مردم با قدرت بينايى مشابه‏نتوانسته رؤيت نمايند و يا شهادت آن دو از جهت جا و وضع طبيعى و حجم و مقدار نور ماه باهم ‏اختلاف داشته باشد در اين دو صورت اطمينان از گفته آنان سلب مى‏شود.

پنجم: بنابراظهر حاكم شرع جامع الشرايط حكم كند كه اول ماه است، در اينصورت هيچكس‏حق مخالفت ندارد اگرچه مقلد او نباشد، مگر آنكه بدانند كه حاكم، جامع الشرايط نيست يا در حكم ‏اشتباه نموده است، و اگر مكلف بداند كه دو شاهد، عادل نيستند ولى حاكم به عدالت آنان مطمئن‏باشد، واجب است كه از حاكم متابعت نمايد تا زمانى كه نداند ماه داخل نشده است.

اول ماه به شهادت زنان ثابت نمى‏شود و همچنين به شهادت يك مرد عادل به اضافه‏قسم او، يا به پيشگويى منجمين و يا به شهادت دو مرد عادل كه به رؤيت ماه شهادت نداده باشند، ثابت‏نمى‏شود. اگر وسايل جديد علمى تأييد كنند كه شب اوّل ماه است و در صورتى كه ابر نباشد با چشم‏معمولى قابل رؤيت باشد و انسان از گفته آنان يقين يا اطمينان پيدا كند، اول ماه ثابت مى‏شود.

طوق داشتن ماه يا بزرگى حجم وزيادى نور يا ظهور آن به مدت يك ساعت وغروب آن بعد ازشفق، علامت نمى‏شود كه شب دوم ماه است اگرچه علامت است كه ماه مدت طولانى مثلاً بيست‏وچهار ساعت يا كمتر يا بيشتر متولد شده است، ولى اگر پيش از ظهر روز سى‏ام، ماه ديده شود آن‏ روز، اول ماه حساب مى‏شود، ولى اگر بعد از ظهر ديده شود، علامت آن است كه فردا اول ماه است. اگرماه در شهرى ديده شود، براى شهرهايى كه در افق يكسان هستند ثابت مى‏شود، بلكه در تمام شهرها اگرچه در افق يكسان نباشند ثابت مى‏شود.

اگر در افق مانعى مانند ابر وغبار باشد كه نتوانند ماه را ببينند واين حالت تا چند ماه ‏ادامه پيدا كند، بايد هر ماه را سى روز در نظر بگيرند مگر آنكه بدانند ناقص است، پس اگر سى روزبگذرد، بايد براى ماه رمضان روزه بگيرند و بعد از سپرى شدن سى روز از ماه رمضان، اوّل شوّال ثابت ‏مى‏شود.

اگر اسير يا زندانى نتواند به ماه رمضان يقين كند، بايد به گمان عمل نمايد و الا بايد احتياط كند چنانچه موجب عسر و حرج نشود، و گرنه مى‏تواند به اندازه‏اى كه عسر و حرج دفع شود احتياط را ترك نمايد.

استفتاء:

هیچگاه اول ماه در شهر کابل به خاطر آلودگی هوا قابل رؤیت نیست. همه ساله در اول و آخر ماه رمضان بین پیروان مذاهب تشیع وتسنن اختلاف به وجود می آید. دیوان عالی کشور با رویکرد فقه حنفی همیشه از عربستان پیروی می کند وبرخی از ائمه مساجد شیعه از ایران متابعت می کنند. سئوال اینجاست که ما کارمندان دولت آیا در روزی که دولت افغانستان عید اعلام میکند وعلماء شیعه روزه اعلام میکنند، تکیلف ما چیست؟ درحالی که ما به خاطر حفظ مظاهر وحدت ملی در برنامه عید دولت باید شرکت کنیم.

جواب:شما اگر اطمینان پیدا کردید به ثبوت هلال شوال وظیفه تان افطار است واگر نه باید روزه را بگیرید ویا سفر نمائید.

اوّل ماه به پنج چيز ثابت مى شود:

اوّل: آن كه خود انسان ماه را ببيند.

دوم: عدّه اى كه از گفته آنان يقين يا اطمينان پيدا مى شود، بگويند: «ماه را ديده ايم» و همچنين است هر طريقى كه به واسطه آن يقين يا اطمينان به اوّل ماه پيدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگويند: «در شب ماه را ديده ايم» ولى اگر صفت ماه را برخلاف يكديگر بگويند يا شهادت آنان خلاف واقع باشد، مثل اين كه بگويند: «داخل دايره ماه طرف افق بوده»، اوّل ماه ثابت نمى شود; امّا اگر در تشخيص بعضى از خصوصيّات اختلاف داشته باشند، مثل آن كه يكى بگويد: «ماه بلند بود» و ديگرى بگويد: «بلندنبود»، با گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.

چهارم: سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد كه به واسطه آن، اوّل ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اوّل رمضان بگذرد كه به واسطه آن، اوّل ماه شوّال ثابت مى شود.

پنجم: حاكم شرع حكم كند كه اوّل ماه است.

اگر حاكم شرع حكم كند كه اوّل ماه است، كسى كه از او تقليد نمى كند نيز، بايد به حكم او عمل نمايد; ولى كسى كه مى داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى تواند به حكم او عمل نمايد.

اوّل ماه با پيشگويى منجّمين ثابت نمى شود، ولى اگر انسان از گفته آنان يقين يا اطمينان پيدا كند، بايد به آن عمل نمايد.

بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن، دليل نمى شود كه شب پيش از آن، شب اوّل ماه بوده است.

اگر اوّل ماه رمضان براى كسى ثابت نشود و روزه نگيرد، چنانچه دو مرد عادل بگويند: «شب پيش ماه را ديده ايم»، بايد روزه آن روز را قضا نمايد.

اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود، براى مردم شهر ديگر فايده ندارد، مگر آن كه آن دو شهر به هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق آنها يكى است.

اوّل ماه با تلگراف و مانند آن ثابت نمى شود مگر آن كه دو شهرى كه از يكى به ديگرى تلگراف كرده اند، نزديك يا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف، خبرى بر اساس حجّت شرعيّه; مانند حكم حاكم شرع يا شهادت دو مرد عادل بوده است.

انسان بايد روزى را كه نمى داند آخر رمضان يا اوّل شوّال است، روزه بگيرد، ولى اگر پيش از مغرب بفهمد كه اوّل شوّال است، بايد افطار كند.

اگر زندانى نتواند به ماه رمضان يقين كند، بايد به گمان خود عمل نمايد و اگر آن نيز ممكن نباشد، هر ماهى را كه روزه بگيرد صحيح است; و بنابر احتياط واجب بايد بعد از گذشتن يازده ماه از ماهى كه روزه گرفته، دوباره يك ماه روزه بگيرد، ولى اگر بعد به اوّل ماه گمان پيدا كرد، بايد به آن عمل نمايد.

اوّل ماه از پنج طريق ثابت مى شود:

1ـ ديدن ماه با چشم، امّا ديدن با دوربين و وسايل ديگرى از اين قبيل كافى نيست.

2ـ شهادت عدّه اى كه از گفته آنها يقين پيدا شود (هر چند عادل نباشند، همچنين هر چيزى كه مايه يقين گردد).

3ـ شهادت دو مرد عادل، ولى اگر اين دو شاهد صفت ماه را بر خلاف يكديگر بگويند، يا نشانه هايى بدهند كه دليل بر اشتباه آنهاست به گفته آنها اوّل ماه ثابت نمى شود.

4ـ گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه شعبان كه اوّل ماه رمضان با آن ثابت مى شود، يا گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه رمضان كه اوّل ماه شوال ثابت مى شود (البتّه اين در صورتى است كه اوّل ماه قبل مطابق همين طريق ثابت شده باشد).

5ـ حكم حاكم شرع، به اين صورت كه براى مجتهد عادلى اوّل ماه ثابت شود و سپس حكم كند كه آن روز اوّل ماه است، در اين صورت پيروى از او بر همه لازم است، مگر كسى كه يقين به اشتباه او دارد.

ـ اوّل ماه به وسيله تقويمها و محاسبات منجّمين ثابت نمى شود، هرچند آنها اهل اطّلاع و دقّت باشند، مگر اين كه از گفته آنها يقين حاصل گردد، همچنين بلند بودن ماه و دير غروب كردن آن دليل بر اين نمى شود كه شب قبل شب اوّل ماه بوده است.

اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود براى شهرهاى ديگر كه با آن نزديك است كافى است و همچنين شهرهاى دور دستى كه افق آنها باهم متّحد است، همچنين اگر در بلاد شرقى ماه ديده شود براى كسانى كه در بلاد غربى نسبت به آنها باشند كافى است (مثل اين كه اوّل ماه در مشهد ثابت شود مسلّماً براى كسانى كه در تهران هستند كافى است ولى عكس آن كفايت نمى كند).

اگر اوّل ماه رمضان ثابت نشود روزه واجب نيست، ولى اگر بعداً ثابت شود كه آن روزى را كه روزه نگرفته اوّل ماه بوده بايد آن را قضا كند.

روزى را كه انسان شك دارد آخر رمضان است يا اوّل شوّال بايد روزه بگيرد، امّا اگر در اثناء روز ثابت شود كه اوّل شوّال است بايد افطار كند هر چند نزديك مغرب باشد.

هرگاه شخص زندانى نتواند به ماه رمضان يقين پيدا كند بايد به گمان خود عمل نمايد و آن ماه را كه بيشتر احتمال مى دهد كه ماه رمضان است روزه بگيرد و اگر گمان براى او حاصل نشود هر ماهى را كه روزه بگيرد صحيح است، ولى احتياط واجب آن است كه اگر زندان او ادامه يابد در سال آينده نيز همان ماه را روزه بگيرد.
 

اول ماه به پنج چيز ثابت مى شود:


اول: آن كه خود انسان ماه را ببيند.

دوم: عده اى كه از گفته آنان يقين يا اطمينان پيدا مى شود، بگويند ماه را ديده ايم. و همچنين است هر چيزى كه به واسطه آن يقين يا اطمينان پيدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده ايم و در خصوصيات ماه اختلاف نداشه باشند، اما اگر در تشخيص بعضى خصوصيات اختلاف داشته باشند مثل آنكه يكى بگويد ماه بلند بود و ديگرى بگويد نبود، به گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.

چهارم: سى روز از اول ماه شعبان بگذرد كه به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اول رمضان بگذرد كه به واسطه آن، اول ماه شوّال ثابت مى شود.

پنجم: حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است.



هرگاه هوا ابرى باشد، و يا صاف باشد و ديگران نيز به ديدن ماه اقدام كنند ولى هيچ كس جز اين دو نفر مدعى رؤيت نباشند در اين دو صورت به قول دو عادل نيز ماه ثابت نمى شود و بعيد نيست كه اشتباه باصره بوده است.



اگر حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه از او تقليد نمى كند، بايد به حكم او عمل نمايد. ولى كسى كه مى داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى تواند به حكم او عمل نمايد.



اول ماه با محاسبات نجومى ثابت نمى شود. ولى اگر انسان از گفته آنان يقين پيدا كند، بايد به آن عمل نمايد و اگر با محاسبات علمى امكان رؤيت هلال را نفى كنند ثبوت هلال با شهادت دو نفر عادل مشكل مى باشد. و احاديث مربوط به عدم حجيت قول منجم و... مربوط به محاسبات ظنى آن روز بوده و ارتباطى به محاسبات علمى امروز ندارد.



بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن، دليل نمى شود كه شب پيش، شب اول ماه بوده است.



اگر اول ماه رمضان براى كسى ثابت نشود و روزه نگيرد. چنانچه دو مرد عادل بگويند كه شب پيش ماه را ديده ايم، بايد روزه آن روز را قضا نمايد.



اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، براى مردم شهر ديگر كه به آن نزديك است كفايت مى كند و همچنين شهرهاى دور دستى كه افق آنها با هم متحد است و همچنين اگر ماه در بلاد شرقى مانند مشهد ـ ديده شود براى كسانى كه در بلاد غربى هستند، كفايت مى كند. ولى رؤيت در بلاد غربى براى كسانى كه در قسمت شرقى آن هستند كفايت نمى كند، مگر آن دو شهر با هم نزديك باشند، يا انسان بداند كه افق آنهايكى است.



روزى را كه انسان نمى داند آخر رمضان است يا اول شوال، بايد روزه بگيرد ولى اگر پيش از مغرب بفهمد كه اول شوال است، بايد افطار كند.



اگر زندانى نتواند به ماه رمضان يقين كند، بايد به گمان عمل نمايد. و اگر آن هم ممكن نباشد، هر ماهى را كه روزه بگيرد صحيح است، و اگر زندان او ادامه يافت بنابر احتياط واجب بايد بعد از گذشتن يازده ماه از ماهى كه روزه گرفت، دوباره يك ماه روزه بگيرد ولى اگر بعد گمان پيدا كرد بايد به آن عمل نمايد.

س 1 ـ اگر رؤيت هلال در يك بلد ثابت شد، آيا براى بقيه بلاد وجاهايى كه رؤيت هلال نشده كفايت مى كند و براى آنها هم نسبت به ثبوت اوّل ماه و رؤيت هلال حجت شرعيه مى باشد و يا خير؟

س 2 ـ بر فرض كفايت، آيا كفايت ذكر شده، مخصوص بلادى است كه اتحاد در افق دارند يا مطلقاً حكم، چنين است؟

س 3 ـ آيا ثبوت هلال به نحوى كه در مسائل قبل ذكر شد اختصاص به اول ماه رمضان و شوال دارد يا نسبت به همه ماهها حكم، همين است؟

س 4 ـ همچنانكه اوّل ماه با رؤيت هلال به نحو ذكر شده ثابت مى شود، آيا بقيه ايام ماه را بايد طبق همان اوّل ماه حساب كرد يا حكم ديگرى دارد ؟


ج1 ـ حجت است و رؤيت هلال در آن مكان و بلد، به منزله رؤيت هلال در بلد و مكان خودشان مى باشد.
ج2 ـ اگر چه معروف بلكه گفته مى شود مشهور، اختصاص حكم است به مكانهايى كه وحدت در افق دارند، لكن تبعاً للفيض در وافى و مرحوم بحرانى در حدائق و مرحوم نراقى در مستند و مرحوم خوئى در حاشيه عروه بلكه علامه در منتهى... (قدس اللّه اسرارهم) عدم اختصاص است، و براى همه بلادى كه با بلد ومكانى كه در آن، هلال رؤيت شده و در شب ولو مقدارى از آن اشتراك دارند، حجت شرعيه مى باشد و كفايت مى كند، و مقتضاى اطلاق و عموم روايات، همان عدم اختصاص و عدم تقييد است و به نظر مى رسد كه شارع تعبداً رؤيت هلال در بلدى را حجت شرعيه و كفايت آن براى بقيه بلاد دانسته و چگونه قائل به اختصاص شويم و قيد وحدت افق را معتبر بدانيم و حال آنكه اطلاق و عموم روايات كثيره به طور روشن همه جا ولو با اختلاف افق را شامل شده، بلكه علامه در «منتهى» بعض آنها را صريح در عدم اختصاص دانسته; آرى اطلاق و عموم روايات و اخبار كه مى گويد رؤيت هلال در شب ، موضوع واماره است براى اوّل ماه بودن فردا، واضح است كه شامل جايى كه هيچ گونه اشتراكى در شب با بلدى كه در آن رؤيت محقق شده، نمى شود ـ چون در موقع رؤيت هلال در مفروض آنجا روز بوده و زمان بعد از آن، شب بعد از آن مى باشد نه ادامه آن شب ـ لكن بعيد نيست كه با الغاء خصوصيت عرفيه و تناسب حكم و موضوع گفته شود كه فرداى شب آنها محكوم به اوّل ماه بودن برايشان نيز مى باشد، خلاصه كلام اگر در جايى اوّل ماه بودن با رؤيت هلال ثابت شد، براى همه جاهايى كه با آن بلد در مقدارى از شب، مشاركت دارند اوّل ماه مى باشد بلكه بعيد نيست براى جاهايى هم كه مشاركت در شب به طور كلى ندارند، روز بعد نيز براى آنها هم اوّل ماه باشد.
ج3 ـ اختصاص ندارد و اين حكم، مربوط به اوّل همه ماهها مى باشد.
ج4 ـ بقيه ايام ماه هم بر همان معيار حساب مى شود و اذكار و اوراد مربوط به ايام ماهها را بايد بر حساب همان مناط انجام داد، خلاصه آنكه وقتى اوّل ماه ثابت شد، همه احكام شرعيه آن و احكام شرعيه بقيه ايام ماه از واجبات و مستحبات و احكام وضعيه، همانند عده و غير آن بر آن مترتب مى گردد; حاصل كلام آنكه اوّل ماه كه به نحو مذكور ثابت شد، براى بلادى كه ماه را نديده اند همانند بلادى كه ماه را ديده اند همه آثار و احكام بر آن مترتب است وفرقى بين رؤيت ماه و در حكم رؤيت بودن وجود ندارد.


راه های ثابت شدن اول ماه رمضان

به نظر حضرت عالی اول ماه رمضان چگونه ثابت می‌شود؟


اول ماه به چهار چیز ثابت می‌شود:

اول: آنكه خود انسان ماه را ببیند؛
دوم: عده‌ای كه از گفته‌ آنان اطمینان پیدا می‌شود، بگویند ماه را دیده‌ایم؛
سوم: دو نفر مورد اطمینان بگویند كه در شب، ماه را دیده‌ایم و اوصاف ماه را مثل هم تعریف كنند؛
چهارم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد كه به واسطه آن اول ماه بعد ثابت می‌شود؛ و اول ماه با پیشگویی منجمین و علوم روز ثابت نمی‌شود ولی اگر انسان از گفتة آنان اطمینان و علم عادی پیدا كند، باید به آن علم عمل نماید.
حجیت شرعی محاسبات علمی منجمین

آیا دیدن ماه با ابزار و وسایل و چشم مسلح و یا با محاسبات علمی که توسط منجمین انجام می شود، حجت شرعی برای اثبات اول ماه می باشد؟

اول ماه با رؤیت خود انسان با چشم غیرمسلح و یا مسلح همانند دوربین های دوچشمی متعارف و یا شهادت دو عادل به رؤیت هلال (در صورتی که در صفات هلال متفق باشند) و یا آنکه یقین و اطمینان به رؤیت دیگران حاصل شود, ثابت می شود و ناگفته نماند که اگر با محاسبات علمی دقیق کسی اطمینان پیدا کند که ماه قابل رؤیت می باشد لکن غبار و ابر و غیر آنها مانع رؤیت شده باشند باید به اطمینانش عمل کند و در حکم رؤیت هلال است.