به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله  مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز ‌دو‌شنبه، 11 اسفند ماه بیان کرد: بحث ما در مورد اعمال منی بعد از اعمال مکه بود که تاکنون سه مساله از مسائلی که امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله نقل کرده بودند را بیان و تشریح کردیم. به مساله چهارم از این مسائل رسیدیم امام خمینی (ره) در مساله چهارم می‌فرماید: «من لم يكن في منى أول الليل بلا عذر يجب عليه الرجوع قبل نصفه، وبات إلى الفجر علی الاحوط» یعنی کسی که نصف اول شب بدون عذر در منی نباشد واجب است که قبل از نصف دوم به منی بیاید و تا طلوع فجر بماند.

وی ادامه داد: البته این مساله در مساله اول امام خمینی تشریح کردیم و در آنجا امام معتقد بودند که بیتوته تا نصف شب برای مکلف کافی است و آنچه واجب است تا نصف شب است که به طور اجمال مساله نصف دیگر شب یازدهم و دوازدهم را نیز بیان کردیم. به هر حال بحث در این است که آیا فرد بین بیتوته در نصف اول و نصف دوم مخیّر است یا اینکه واجب است نصف اول را بیتوته کند. ظاهر کلام امام در مسأله‌‌ی اولی این بود که فقط نصف اول واجب است. اما در این مسأله اشاره‌ای به حکم در نصف دوم نیز می‌کنند.

این مرجع تقلید در مورد اقوال علما در این مساله عنوان کرد: از کلام بعضی از بزرگان استفاده می‌شود که فقط نصف اول واجب است و نصف دوم کافی نمی‌باشد. صاحب ریاض در خصوص این مساله در جلد هفتم از کتاب صفحه 147 می‌فرماید: «أن ظاهر الأصحاب انحصاره في النصف الأول فأوجبوا عليه الكون بها قبل الغروب إلى النصف الثاني وصريح شيخنا في المسالك والروضة ذلك فإن تمّ إجماعاً، وإلاّ فاستفادة ذلك من الأخبار بعدم ضم بعض‌ها إلى بعض مشكل» این کلام ایشان در مورد این مساله بوی شهرت می‌دهد و معتقد است که ظاهر کلام اصحاب این است که نصف اول شب واجب است بنابراین برای حاجی واجب است که قبل از غروب تا اول نصف شب دوم در منی بیتوته کند. صاحب مستند در جلد 13 صفحه 49 نیز می‌فرماید: «یكفي في حصول القدر الواجب من المبيت بمنى أن يكون بها ليلا حتى ينتصف الليل، فله الخروج بعد نصف الليل... و صحیحة العیص و روایة جعفر علی کفایة النصف الثانی فیتساوی النصفان فی تحصیل الامتثال كما عن الحلبي ويميل إليه كلام بعض آخر من المتأخرين وهو الأظهر، لما ذكر و لا يعبأ بما ذكره بعضهم من أن ظاهر الأصحاب انحصار الوقت المجزئ في النصف الأول إذ لا يترك مدلول الأخبار المعتبرة مع وجود القائل به بمجرد ادعاء أن ظاهر الأصحاب غير ذلك» اگر بیتوته در منی در نصف دوم واجب نباشد، وسعت بسیاری برای حجاج ایجاد می‌شود زیرا می‌توانند در نصف دوم وارد مکه شده و اعمال زیارت را (اگر انجام نداده باشند.) به جا آورند.

وی اضافه کرد: در خصوص این مساله روایاتی نیز وارد شده است روایت هشتم از باب اول از ابواب عود الی منی در جلد 14 وسایل الشیعه یکی از این روایات است، در این روایت صحیحه آمده است: «عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَبِتْ لَيَالِيَ التَّشْرِيقِ إِلَّا بِمِنًى فَإِنْ بِتَّ فِي غَيْرِهَا فَعَلَيْكَ دَمٌ فَإِنْ خَرَجْتَ أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ اللَّيْلُ إِلَّا وَ أَنْتَ فِي مِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شَغَلَكَ نُسُكُكَ أَوْ قَدْ خَرَجْتَ مِنْ مَكَّةَ وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تُصْبِحَ فِي غَيْرِهَا» آنچه از این روایت برداشت می‌شود این است که هم نصف اول کافی است و هم نصف دوم یعنی حاجی مخیر است بین اینکه نصف اول در منی بیتوته کند یا نصف دوم شب یازدهم و دوازدهم را در منی بیتوته کند. روایت بیستم همین باب روایت دیگری است که وارد بر این مساله است در این روایت آمده است «جَعْفَرِ بْنِ نَاجِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ مِنْ مِنًى أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ لَهُ اللَّيْلُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى وَ إِذَا خَرَجَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا بَأْسَ أَنْ يُصْبِحَ بِغَيْرِهَا» مشکلی در سند این روایت وجود دارد و آن این است که جعفر بن ناجیة مجهول الحال و قلیل الروایة در این سند این روایت وجود دارد که البته گفته شده است آیت الله خوئی ایشان را توثیق کرده است.

آیت‌الله مکارم بیان کرد: سه روایت دیگر نیز وجود دارد که ظاهر آن‌ها این است که مسمای بیتوته برای ادای وجوب کفایت می‌کند. البته ظاهر این روایات، مسمای آخر شب است. یکی از این روایات روایت سوم همین باب است که در این روایت آمده است «عن الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ قَالَ فِي الزِّيَارَةِ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًى» مضمون روایت به این مطلب اشاره دارد که اگر کسی قبل از غروب آفتاب از منی بیرون زد قبل از صبح باید حتماً در منی باش. ظاهر آن این است که اندکی هم اگر در منی باشد کفایت می‌کند. در روایت چهارم همین باب که روایت صحیحه‌ای است نیز به این مطلب اینگونه اشاره شده است «صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى ...»‌ اما آخرین روایت از این بخش روایت بیستم از این باب است در این روایت که صحیحه است آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِهَا»

وی ادامه داد: بر اساس روایات وارد شده در این بحث اگر بگوییم مسمای آخر شب کفایت می‌کند به طریق اولی تمام نصف دوم نیز کافی خواهد بود. ولی اگر بگوییم به مضمون این سه روایت اخیر فتوا داده نشده است باید حمل بر نصف اخیر شود. بر این اساس چه مراد از سه روایت فوق مسمای بیتوته باشد و چه منظور نصف اخیر باشد در هر حال بر مدعای ما دلالت دارد لذا می‌توانیم بگوییم پنج روایت بر مدعا دلالت می‌کند و اعراض اصحاب از آن‌ها هم ثابت نیست. پس به نظر ما فرد، بین بیتوته در نصف اول و نصف دوم مخیّر است. این در حالی است که امام خمینی (ره) در مسأله ی اول فتوا دادند که بیتوته در نصف اول واجب است و در این مسأله می‌فرمایند: اگر کسی در نصف اول در منی نبود بنا بر احتیاط واجب باید در نصف دوم بیتوته کند. آیا این بدان معنا است که اگر کسی نصف دوم در منی باشد کفاره ندارد یا اینکه مراد این است که هم باید نصف دوم بیتوته کند و هم کفاره بدهد. اگر کفاره لازم نباشد، این عدول از مسأله‌ی اولی است زیرا ایشان در آن مسأله قائل شدند که نصف اول واجب است. اما اگر کفاره هم باید بدهد لازم بود که به آن در این مسأله تذکر می‌دادند.