به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز ‌یک‌شنبه، 3 اسفند ماه بیان کرد: بحث درباره اعمال حاجیان بعد از عود به منی بود، بیان شد که باید شب یازدهم و دوازدهم را حتماً در منا باشند و همچنین بیان شد که این مساله جزء مسائل مسلم میان شیعه است و حتی اکثریت اهل سنت نیز در این مساله با ما موافق هستند. بیان شد که یکی از دلایل این مساله اجماع است، دلیل دیگر آن آیه شریفه 203 سوره بقره است و دلیل سوم نیز روایات بود که برخی از این روایات را بیان کردیم.

وی ادامه داد: همانطور که بیان شد مجموع روایات وارده متضافر است و اگر چه سند برخی از روایات ضعیف بود ولی چون مورد عمل اصحاب بوده است قابل اعتناست. ولی دو روایت در این مساله است که از آن‌ها معارضه استفاده می‌شود و از ظاهر آن‌ها استفاده می‌شود که باید سه شب در منی ماند یکی از این روایات روایت هشتم از باب اول از ابواب عود به منی در جلد چهاردهم کتاب وسایل الشیعه صفحه 254 است که در این روایت که یک روایت صحیحه است آمده است «عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَبِتْ لَيَالِيَ التَّشْرِيقِ إِلَّا بِمِنًى (لیالی تشریق شب یازدهم، دوازدهم و سیزدهم می‌باشد.) فَإِنْ بِتَّ فِي غَيْرِهَا فَعَلَيْكَ دَمٌ». روایت دیگری که از آن می‌شود معارضه فهمید روایت بیست و سوم از همین باب است که در آن آمده است «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ بِمَكَّةَ حَتَّى أَصْبَحَ فِي لَيَالِي مِنًى فَقَالَ إِنْ كَانَ أَتَاهَا نَهَاراً فَبَاتَ حَتَّى أَصْبَحَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ» ظاهر این دو روایت این است که سه شب لازم و واجب است و ترک آن کفاره دارد در حالی که در بقیه روایات سخن از سه شب نبود و واجب دو شب بیتوته در منی بود.

این مرجع تقلید اظهار کرد: دو وجه برای جمع این روایات بیان شده است وجه اول این است ما روایاتی معارض یعنی روایاتی که خوانده شد را حمل بر استحباب کنیم در نتیجه کفاره‌ی موجود در آن هم حمل بر استحباب می‌شود و وجه دوم این است که این دو روایت مربوط به کسی است که روز دوم را تا غروب در منی مانده و کوچ نکرده است در نتیجه باید شب سوم هم بماند. زیرا اگر کسی ظهر، کوچ نکند و تا غروب بماند واجب است که شب سوم هم در منی بماند.

وی در تشریح فرع دوم از کلام امام خمینی در مساله اول بیان کرد: فرع دوم در کلام امام خمینی این بود که اگر کسی تا نصف شب در منی بماند کافی است و می‌تواند از منی خارج شود. برای حل این مشکل نخست باید به سراغ مقتضی اصل برویم و ببینم مقتضی اصل در این مساله چیست و سپس به روایات مراجعه کنیم. اما مشهور بین اصحاب در خصوص این مساله این است که تا نصف شب ماندن کافی است و آن را از باب ارسال مسلمات ذکر می‌کنند و مخالفی هم ذکر نمی‌کنند. صاحب جواهر در جلد 20 صفحه 9 در این مورد می‌فرماید: «و يخرج من منى بعد نصف الليل ولم يدخل مكة إلا بعد الفجر بلا خلاف أجده فيه» همان گونه که از کلام صاحب جواهر نیز بر می‌آید، در خروج از منی بعد از نصف شب خلافی نیست ولی این نکته محل اختلاف است که بعد از خارج شدن از منی آیا اجازه دارد وارد مکه شود یا اینکه باید صبر کند صبح شود و بعد به مکه وارد شود. بر این اساس صاحب جواهر اضافه می‌کند: «صريح بعض هذه النصوص وظاهر غيره كالفتاوى جواز دخول مكة قبل الفجر، خلافا للمحكي عن النهاية والمبسوط والوسيلة والسرائر والجامع من أنه إذا خرج من منى بعد الانتصاف فلا يدخل مكة قبل الفجر».

آیت‌الله مکارم شیرازی عنوان کرد: برای بررسی مقتضای اصل در این مساله نخست باید ملاحظه کرد که بیتوته به چه چیزی صدق می‌کند. مرحوم کاشف اللثام در جلد 6 صفحه 245 این بحث را مطرح می‌کند و می‌فرماید: «وهو مبني على معنى البيتوتة؟ فعن الفراء: بات الليل إذا سهر الليل كله في طاعة أو معصية. وفي العين: البيتوتة دخولك في الليل تقول: بت أصنع كذا إذا كان بالليل وبالنهار ظللت وعن الزجاج كل من أدرك الليل فقد بات» یعنی اینکه بیتوته بر اساس آنچه در کتاب فراء ذکر شده است نه تنها کل شب را شامل می‌شود بلکه باید کل شب را بیدار باشد در کتاب العین بیان شده است که دخول در شب کفایت شب را می‌کند و در کتاب زجاج در معنای بیتوته اضطراب وجود دارد. به هر حال آنچه که مشخص است در معنای بیتوته در کتاب‌های لغت اختلاف وجود دارد و اهل لغت در این مورد متناقض سخن گفته‌اند بنابراین باید به عرف مراجعه کنیم. عرفا اگر کسی اکثر اوقات شب را در جایی باشد به آن (بات) صدق می‌کند. مثلاً می‌بینیم که اکثر مردم اول غروب به خانه نمی‌روند زیرا کاسبی و کارهای مختلفی دارند، به مسجد می‌روند و یا به محل تفریح می‌روند و پاسی از شب گذشته به خانه می‌روند، در اینجا صدق می‌کند که فلانی شب را در خانه گذراند. اگر تمام شب شرط بود، می‌بایست از اول شب تا آخر در خانه می‌بودند تا (بات اللیل فی بیته) صدق کند. مخصوصاً که مردم در سابق نماز عشاء را در وقت فضیلت خود در مسجد می‌خواندند و بعد خانه می‌آمدند. بر این اساس قطعاً در بیتوته ماندن در تمام شب کافی نیست. بله ممکن است معظم لیل باید باشد. حتی اگر کسی بخشی از شب را در شهری و بخش دیگر را در شهری دیگر بخوابد بیتوته در هر دو شهر بر او صدق می‌کند. لذا اگر اطلاقاتی وجود داشته باشد، این اطلاقات نمی‌تواند به کل شب ناظر باشد. پس می‌توانیم بگوییم اگر کسی نیمه اول شب را در منی باشد بیتوته صدق می‌کند.

وی ادامه داد: بنابراین فتوای مشهور که می‌گوید ماندن تا نصف شب کافی است می‌تواند مطابق اصل باشد و اگر کسی نصف شب در خانه باشد و بعد به سفر برود یا از منزل خارج شود می‌تواند بگوید من شب را در خانه بودم. همچنین در روایات ما سخنی از (بات) نیست تا به کلمه‌ی بیتوته تمسک کرد بلکه در اکثر آن‌ها آمده است که تا نصف شب ماندن کفایت می‌کند و واجب با این مقدار ماندن در منی ادا می‌شود. برای نمونه در روایت اول همین باب که روایت صحیح‌هاست آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِكَ لِلْحَجِّ وَ طَوَافِ النِّسَاءِ فَلَا تَبِيتُ إِلَّا بِمِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شُغُلُكَ فِي نُسُكِكَ وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تَبِيتَ فِي غَيْرِ مِنًى» در این روایت ابتدا از واژه‌ی بیتوته «فَلَا تَبِيتُ» استفاده شده است ولی در آخر آن تصریح شده است که خروج بعد از نصف الیل کافی است. این نشان می‌دهد که بیتوته بر تا نصف شب ماندن نیز صدق می‌کند. همچنین حتی اگر بیتوته به آن صدق نکند، باز هم ماندن تا نصف شب کافی است. همچنین در روایت چهارم این باب در یک روایت صحیحه آمده است «صَفْوَانَ عَنِ الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى وَ إِنْ زَارَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ أَوِ السَّحَرَ فَلَا بَأْسَ عَلَيْهِ أَنْ يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ وَ هُوَ بِمَكَّة» این روایت نیز مساله مذکور را تأیید می‌کند یعنی اینکه بیتوته تا نصف شب کفایت می‌کند.

این مدرس عالی حوزه علمیه بیان کرد: روایت دیگری که برای اثبات این مساله می‌توان به آن استناد کرد روایت هشتم این باب است که در آن آمده است «عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَبِتْ لَيَالِيَ التَّشْرِيقِ إِلَّا بِمِنًى فَإِنْ بِتَّ فِي غَيْرِهَا فَعَلَيْكَ دَمٌ فَإِنْ خَرَجْتَ أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ اللَّيْلُ إِلَّا وَ أَنْتَ فِي مِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شَغَلَكَ نُسُكُكَ أَوْ قَدْ خَرَجْتَ مِنْ مَكَّةَ وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تُصْبِحَ فِي غَيْرِهَا» همچنین در روایت چهارم این باب نیز این مساله تأیید شده است که بیتوته نصف شب کافی است چرا که در این روایت خروج از منی بعد از نصف شب جایز شمرده شده است در این روایت آمده است «مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ الْجَازِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ خَرَجَ مِنْ مِنًى يُرِيدُ الْبَيْتَ قَبْلَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَأَصْبَحَ بِمَكَّةَ قَالَ لَا يَصْلُحُ لَهُ حَتَّى يَتَصَدَّقَ بِهَا صَدَقَةً أَوْ يُهَرِيقَ دَماً فَإِنْ خَرَجَ مِنْ مِنًى بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ لَمْ يَضُرَّهُ شَيْ‏ءٌ»