به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله نوری همدانی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «ولایت فقیه» روز یک‌شنبه، 5 بهمن ماه، بیان کرد: در کتاب وسایل الشیعه جلد ششم صفحه 370 روایت 18 از باب اول انفال چنین نقل شده است «محمد بن علي بن الحسين باسناده عن حفص بن البختري، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إن جبرئيل عليه السلام كرى برجله خمسة أنهار لسان الماء يتبعه الفرات، ودجلة ونيل مصر، ومهران، ونهر بلخ فما سقت أو سقى منها فللامام، والبحر المطيف بالدنيا وهو افسيكون. ورواه الكليني عن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه جمیعاً، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري إلا إنه حذف قوله: وهوا فسيكون» این روایت را هم مرحوم صدوق و هم مرحوم کلینی با سند صحیح نقل کرده‌اند. در این روایت از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود جبریل با پای خودش 5 نحر را حفر کرد که بعد از حفر آن‌ها آبی از آن‌ها فوران کرد و جوشید که آن‌ها فرات، دجله، نیل مصر، مهران و نهر بلخ بودند. این 5 رود و هر چیزی را که سیراب کنند برای امام (ع)‌ است.

وی ادامه داد: نکته‌ای که در این روایت وجود دارد قسمت آخر روایت است «والبحر المطيف بالدنيا وهو افسيكون» از آنجا که این روایت در کتاب من لایحضر الفقیه و کافی شیخ کلینی نقل شده است برای فهم این روایت باید به شروح این دو کتاب مراجعه کرد یعنی کتاب روضه المتقین که شرح من لایحضر است و کتاب مرآت العقول که شرح کافی است. در این دو شرح آمده است که منظور از این جمله اقیانوس است یعنی همه اقیانوس‌ها نیز برای امام می‌باشند اما آنچه در آن اختلاف وجود دارد کلمه افسیکون است چرا که در کتاب مرآت العقول عنوان شده است که احتمالاً این کلمه را خود شیخ صدوق در من لایحضر نقل کرده است چون افسیکون معرب آبسکون است که به آن دریای جرجان، طبرستان، مازندان و خزر می‌گویند در حالی که دریای خزر جزء بحر مطیف یا اقیانوس نیست بلکه دریای بسته‌ای است.

این مرجع تقلید عنوان کرد: بحث ما در بیان روایاتی بود که در آن‌ها به مجری احکام یعنی والی، ولی اشاره شده است. ما با بیان این روایات در صدد این بودیم و هستیم که بیان کنیم بیان احکام جدای از اجرای احکام نیست و همانطور که روایات ابواب مختلف در تبیین مسائل شرع بیان شده‌اند در مورد مجری این احکام نیز روایاتی در همه ابواب فقه وجود دارد. و مجری این احکام کسی جز فقیه و ولی فقیه نیست.

وی اضافه کرد: در بیان ابواب مختلف فقه به بحث زکات و مساله مجری آن رسیدیم. برای آغاز بحث زکات به گفتاری از علامه طباطبایی اشاره کنیم ایشان در کتاب تفسیرشان جلد 9 صفحه 525 در مورد زکات می‌فرمایند: «علوم اجتماعى و اقتصادى روز و بحث‌هایی كه مربوط به آن‌ها است جامعه را از نظر اينكه جامعه است محتاج مى‏داند به هزينه‏اى كه مخصوص اين عنوان باشد و در راه اجتماع و برآوردن حوائج عمومى صرف شود، و اين مساله را از مسائل ضرورى و بديهى مى‏داند، كه کوچک‌ترین ترديد و شكى در آن راه ندارد. بسيارى از مسائل اجتماعى و اقتصادى- و از آن جمله اين مساله- در اعصار گذشته مورد غفلت عموم مردم بود و توجهى بدان نداشتند، مگر همان مقدار اجمالى كه فطرت آنان بر آن حكم مى‏كرد، ولى امروز اين مساله از مباحث ابجدى و پيش پا افتاده‏اى است كه عامه و خاصه مردم بدان آشنايى دارند چيزى كه هست در بيان اينكه اجتماع نيز در مقابل فرد، واقعيت و هويتى دارد و در جعل احكام مالى براى اجتماع و قوانين و نظام‌هایی براى آن، شريعت مقدسه اسلام مبتكر و پيشقدم است. آرى، اسلام در قرآن كريمش اعلام و بيان داشته كه با تركيب عناصر افرادى كه دور هم زندگى مى‏كنند مولود جديدى پيدا مى‏شود به نام اجتماع، كه مانند خود افراد داراى حيات و ممات، وجود و عدم، شعور و اراده، ضعف و قدرت مى‏باشد و عیناً مانند افراد، تكاليفى دارد، و خوبی‌ها و بدی‌ها و سعادت و شقاوت و امثال و نظائر آن را دارد، و در بيان همه اين امور آيات بسيارى از قرآن كريم هست، كه ما در خلال بحث‌های گذشته مكرر به آن‌ها اشاره كرديم. اسلام همانطور كه براى افراد، حقوقى مقرر نموده براى اجتماع نيز حقوقى مقرر داشته و سهمى از منافع اموال و درآمد افراد را به عنوان صدقات واجبه كه همان زكات باشد و به عنوان خمس غنيمت و غير آن را به اجتماع اختصاص داده، و هر چند قوانين اجتماعى به آن صورت كاملى كه اسلام آورد سابقه نداشت، و از ابتكارات اسلام بود، ليكن اصل آن ابتكارى و نو ظهور نبود، چون گفتيم كه فطرت بشر بطور اجمال آن را درمى‏يافت و لذا در شرايع قبل از اسلام از قبيل قانون حمورابى و قوانين روم قديم جسته و گريخته چيزهايى در باره اجتماع ديده مى‏شود، بلكه مى‏توان گفت هيچ سنت قومى در هيچ عصرى و در ميان هيچ طائفه‏اى جارى نبوده مگر آنكه در حقوق مالى براى اجتماع رعايت مى‏شده، بنا بر اين، جامعه هر جور كه بوده در قيام و رشدش نيازمند به هزينه مالى بوده است.»

آیت‌الله نوری همدانی بیان کرد: در مورد بحث زکات روایات متعددی ذکر شده است که علاوه بر تبیین وجوب و نحوه وجوب آن به این مساله نیز اشاره شده است که زکات را باید به چه کسی پرداخت کرد و چه کسی صلاحیت دریافت زکات را دارد. خداوند در آیه 103 سوره توبه می‌فرماید:‌ «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ از دارایی‌هایشان صدقه بستان تا آنان را پاک و منزه سازی و برايشان دعاکن، زيرا دعای تو مايه آرامش آن‌هاست، و خدا شنوا و داناست» در تفسیر برهان که یک تفسیر روایی است و در آن بر خلاف بسیاری از تفاسیر روایی دیگر اسناد روایات نیز ذکر شده‌اند ذیل این آیه چند روایت نقل شده است اولین روایتی که ایشان نقل می‌کند این است «محمد بن يعقوب: عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد و أحمد بن محمد، جمیعاً، عن ابن محبوب، عن عبد الله بن سنان، قال: قال أبو عبد الله (عليه السلام): «لما نزلت هذه الآية خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها و أنزلت في شهر رمضان، و أمر رسول الله (صلى الله عليه و آله) مناديه فنادى في الناس: إن الله فرض عليكم الزكاة كما فرض عليكم الصلاة، ففرض الله عز و جل عليهم من الذهب و الفضة، و فرض الصدقة من الإبل و البقر و الغنم، و من الحنطة و الشعير، و التمر و الزبيب، فنادى فيهم بذلك في شهر رمضان، و عفا لهم عما سوى ذلك. ثم قال: ثم لم يعرض لشي‏ء من أموالهم حتى حال عليهم الحول من قابل، فصاموا و أفطروا، فأمر مناديه فنادى في المسلمين: أيها المسلمون، زكوا أموالكم تقبل صلواتكم- قال- ثم وجه عمال الصدقة و عمال الطسوق» وقتی که این آیه نازل شد پیامبر (ص) دستور دارد که به مردم بگویند هر کسی که نماز می‌خواند زکات هم باید بدهد و بعد از بیان موارد زکات عمالی را معین کردند که بروند و زکات مردم را جمع آوری کنند. بنابراین اینطور نبوده که هر کسی از طرف خودش زکات دهد.