موضوع: اخبار

به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛ یاداشت بیست و یکم برید بن معاویه نمونه حافظین صندوق علم ائمه راویان حدیث، در طول تاریخ همواره پرچمدار دفاع از نهضت تشیع بوده و با حفظ احادیث ونقل سینه به سینه آن، امکان بهره برداری از سخنان گهربار اهل بیت علیهم السلام را برای آیندگان فراهم آورده اند. بی شک اگر زحمات راویان حدیث نبود، ما نمی توانستیم از کوثر زلال معرفت اهل بیت علیهم السلام بهره مند گردیم. «ابوالقاسم برید بن معاویه بن ابی حکیم حاتم» یکی از اصحاب خاص و ممتاز امام پنجم و ششم شیعیان (حضرت باقر و صادق علیهماالسلام) و از راویان مورد اعتماد انوار اهل بیت علیهم السلام و از شخصيت هاي برجسته و فقيهان مبرز عصر خويش می باشد.( نجاشي، احمد بن علي، رجال نجاشي، چاپ جامعه مدرسین قم، ص112، رقم287 ) او یکی از مخبتین و خاشعین و از شيفتگان خاندان پيامبر(ص) و از مبشرین به بهشت و از صاحبان منزلت در نزد ائمه علیهم السلام و از حواریون امام باقر و امام صادق است که سهم بسیار موثري در نشر معارف زلال اهل بیت و احكام و معالم تشیع دارد. (طوسي، محمد بن حسن، اختيار معرفة الرجال (معروف به رجال کشی) چاپ دانشگاه مشهد ، ص 10، رقم 20 ؛ و ص 170، رقم 286 و 287؛ و ص 135، رقم 215 ؛ و ص 136 و 137، رقم 218 و 219 و 220؛ و ص185، رقم 325 و 326 ؛ و ص238 _ 240، ارقام 432 و433 و 434و 438 - علامه حلي، حسن بن يوسف، خلاصه الاقوال، چاپ نشر الفقاهه، ص81 و 82، رقم 164- ابن داود، حسن بن علی, رجال, ص54 و55 ، رقم232) وی در نیمه دوم از قرن اول هجری در خاندانی از اعراب عجلی و از مهاجرین به کوفه بدنیا آمد و نخست در کوفه به تحصیل پرداخت و بنا بر نقل بعضی مورخین در اوایل تحصیلش در محضر برخی از اساتید اهل تسنن به آموختن حدیث پرداخت, ولی ظاهرا پس از آن که سفری به مدینه کرد و مدتی از محفل درس امام باقر علیه السلام بهره مند شد, کم کم از اصحاب برجسته آن حضرت گردید. بعد از رحلت امام پنجم (ع) به محضر امام جعفر صادق (ع) در مدینه رسید و استفاده های بی شماری نمود و جزو صحابه مخصوص آن حضرت و فقهای جلیل القدر و موثق در آمد و نامش در گروه «اصحاب اجماع» قرار گرفت. خاندان برید، فرزند معاویه، از قبیله بنی عجل است که در کوفه ساکن بوده اند؛ قبیله بنی عجل از نژاد اعراب قحطانی می باشند که به کوفه هجرت کرده و در آن جا سکنا گزیده اند.( معجم قبایل عرب، باب بنی عجل) در کتب رجال اشاره ای به تاریخ دقیق ولادت او نشده است, بنا بر این از تولد و ابتدای زندگی برید اطلاعی در دست نیست. برید فرزندی دارد به نام «قاسم» که وی نیز از اصحاب امام صادق علیه السلام بوده است. قاسم بن برید از نگاه بزرگان علم رجال، فردی ثقه و مورد اعتماد بوده و دارای کتاب می باشد(رجال نجاشي، ص313، رقم857 ), که این بیانگر آن است که برید نه تنها خودش در خدمت فرهنگ تشیع بوده، بلکه پسری تربیت کرده که راه پدر را ادامه داده است. پسر دیگر برید موسی نام دارد که وی نیز جزو راویان و مولفان شیعه می باشد. (رجال نجاشي، ص408، رقم1084 ) شخصيت بريد از ديدگاه بزرگان برید فردی است که دانشمندان شيعه از وي تجليل نموده و به نيكي ياد كرده اند. تمام صاحبان کتب علم رجال برید را یکی از راویان مورد اعتماد می دانند و کسی در مورد ثقه بودن وی شک ندارد. ابن داود مي گويد: وي نزد دانشمندان اهل سنت نيز داراي منزلت است. ( رجال ابن داود, ص55 ، رقم232 ) در نظر کشی و برخی رجالیون بعد از او برید از اصحاب اجماع و از جمله شش فقیه بزرگ شیعه قرن دوم است که مورد تایید وتصدیق همگان قرار گرفته و از آنها به «افقه الاولین» تعبیر شده است. (رجال کشی، ص 238، رقم431 - رجال ابن داود, ص233 ، رقم72) اثر نوشتاری نجاشی از استاد خود احمد بن حسین بن عبیدالله معروف به ابن غضائری چنین نقل می کند: «من کتابی را از برید مشاهده نمودم که راوی آن علی بن عقبه بن خالد اسدی بود»(رجال نجاشي، ص112، رقم287 ) ولی نام کتاب را ذکر نمی کند و به طور غالب این کتاب در محافل شیعه چندان شناخته شده نیست. اساتيد برید بن معاویه شاگرد امام باقر و صادق علیهماالسلام بوده است و بیشتر از محضر این دو بزرگوار بهره مند شده است (طوسي، محمد بن حسن، رجال طوسي، چاپ منشورات رضی، قم، ص 109، رقم 22 و ص 158، رقم 59 - رجال نجاشي، ص112، رقم287.)که نقل مستقیم اکثر روایات از این دو معصوم علیه السلام ، گواه این مدعاست. غیر از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام وی از محضر محمدبن مسلم استفاده کرده و روایاتی از طریق ایشان نقل نموده است.(برای نمونه مراجعه شود به: کلینی, محمد بن یعقوب, کافی, ج3 ,ص236 , ح4 ؛ وص422 ,ح6 .) شاگردان افراد زیادی از محضر برید بن معاویه استفاده کرده اند که برخی از مشاهیر آنها بدین قرارند: جمیل بن صالح, عمر بن اذینه, عبدالکریم بن یحیی الخثعمی, داوود بن فرقد, ثعلبه بن میمون , علی بن عقبه, حریز بن عبدالله سجستانی, ابان بن عثمان, حماد بن عثمان, یحیی بن عمران حلبی, جمیل بن صالح, هشام بن سالم, یونس بن عبدالرحمن, صفوان بن یحیی و محمد بن ابی عمیر. موقعيت بريد نزد ائمه معصومين عليهم السلام در متون روائی از جایگاه والای برید در نزد ائمه سخنان بسیاری نقل شده, برخی از این روایات بدین قرار است: 1 ـ جمیل بن درّاج می گوید: روزی وارد منزل امام صادق علیه السلام شدم. هنگام ورود، مردی از اهل کوفه را مشاهده کردم که از اطاق امام بیرون آمد و خارج شد. وارد اطاق امام شدم, حضرت فرمودند: مردی را که خارج شد دیدی؟ گفتم: بلی او فردی کوفی و از اصحاب ماست. حضرت فرمودند: خداوند روح او و امثالش را مقدس نگرداند، او در باره افرادی بدگویی کرد که پدرم ایشان را در حلال و حرام خدا امین می دانست, ایشان صندوق علم پدرم بودند و امروز نزد من محل ودیعت و امانت نهادن اسرارند. اینها حقا اصحاب پدرم بودند. امروز هم آنان مورد اطمینان و رازدار من هستند. زمانی که خداوند اراده کند بدی به اهل زمین برساند، به واسطه آنها آن بدی را برطرف می کند. آنها ستارگان راهنمای شیعیان من هستنند چه زنده باشند و چه بمیرند. آنها باعث می شوند نام و یاد پدرم در همه جا زنده بماند. خداوند به وسیله آنها هر بدعتی را بر طرف می کند. آنان با بدعت بدعت گران به مقابله برمی خیزند و بدعت ها را از دین می زدایند. در این هنگام حضرت گریه کردند. من پرسیدم: اینها چه کسانی هستند؟! فرمود: آنها که مشمول درود خداوند و رحمتش در حال زندگانی و مرگ هستند, آنها «برید بن معاویه عجلی، زرارة بن اعین، ابوبصیر و محمد بن مسلم» هستند. آن گاه حضرت فرمودند: ای جمیل! بزودی عاقبت مردی را که خارج شد خواهی دید. جمیل در ادامه می گوید: چیزی طول نکشید که آن مرد را در ردیف اصحاب ابی الخطاب( که یکی از بدعت گزاران در دین بود) مشاهده کردم و (در مقام عظمت امام ) با خود گفتم: الله یعلم حیث یجعل رسالته. یکی از ویژه گیهای اصحاب ابی الخطاب که بدان شناخته می شدند کینه و دشمنی نسبت به بزرگانی چون برید بن معاویه عجلی، زرارة بن اعین، ابوبصیر و محمد بن مسلم بود.(رجال کشی، ص 137 و 138، رقم220) 2 ـ داوود بن سرحان در ضمن حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل می کنند که ایشان فرمود: همانا اصحاب پدرم چه در حال حیات و چه در حال مرگ زینت ما هستند؛ آنها: «زرارة بن اعین، محمد بن مسلم، لیث مرادی و برید بن معاویه » هستند. اینها قیام کنندگان به عدالت و قسط و سبقت گیرندگان و مقرّبان درگاه الهی هستند. (رجال کشی، ص 170، رقم287) 3 ـ علی بن اسباط از پدرش و او از امام موسی علیه السلام نقل می کند که ایشان در ضمن حدیثی فرمودند: روز قیامت منادی ندا می دهد: حواریون امام محمد بن علی و جعفربن محمد چه کسانی هستند؟! در این هنگام افرادی از جمله: «عبد الله بن شریک عامری, زرارة بن اعین، برید بن معاویه، محمد بن مسلم, ابو بصیر لیث بن بختری مرادی و ... » از جا بلند می شوند. (رجال کشی، ص 10، رقم 20 ) 4 ـ جمیل بن درّاج می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: بشارت ده مخبتین و خاشعین را به بهشت! «برید بن معاویه، ابوبصیر لیث بن بختری مرادی ، محمد بن مسلم و زراره». این چهارنفر از نجیبان و پاکان و از امینان خداوند در بیان احکام الهی هستند. اگر اینها نبودند، آثار نبوت از بین می رفت. (رجال کشی، ص 170، رقم 286 ) نکوهش بريد در کنار احادیثی که در بیان فضیلت برید نقل شده است, در بعضی روایات از مذمت او در کنار زراره بن اعین و برخی افراد دیگر سخن آمده و به بدعتی مشترک بین آنها اشاره شده است(رجال کشی، ص 148 ، رقم 236؛ وص239 و 240 ، رقم435 و 437), مثلا در نقل های زیر چنین آمده است: 1 ـ ابی الصباح می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: هلاک گردیدند کسانی که در دینشان طلب ریاست نمودند ( یا آنان که در دینشان شک ورزیدند). زرارة بن اعین و برید بن معاویه و محمد بن مسلم و اسماعیل جعفی از جمله این افراد هستند. البته حضرت شخص دیگری را نیز نام بردند که وی را در خاطر ندارم. (رجال کشی، ص 169 ، رقم 283 ؛ وص199 ، رقم 350 ؛ وص239 ، رقم435) 2 ـ یونس نقل می کند از مسمع کردین که او گفت: از اباعبداللّه علیه السلام شنیدم که فرمود: خداوند لعنت کند برید را و خداوند لعنت کند زراره بن اعین را. (رجال کشی، ص 148 و 149، رقم237 ؛ وص239 و 240، رقم436) گرچه در تحلیل و رد این گونه روایات، به ضعف سند آنها و نیز تعداد اندکشان در مقابل روایات مدح که تعدادشان فراوان است, استدلال شده, ولی چنان که در روایات متعددی ذکر شده این گونه خطابات به منظور حفظ جان این افراد و از روی تقیه صادر شده است, مثلا در صحیحه عبداللّه بن زرارة آمده است که حضرت امام صادق علیه السلام به ایشان فرمود: به پدرت سلام مر برسان و به او بگو: من عیب شما را می گویم و شما را مذمّت می کنم و با این کار از شما دفاع می کنم. كار من مانند سوراخ نمودن کشتی براي سلامت آن از آزار دشمنان و غاصبان است. (رجال کشی، ص 138 و 139، رقم 221) و نیز در نقل دیگری پس از مدح برید و جمع دیگری چنین فرمود: برخی (از دشمنان) پیش من می آیند و مطالبی را در باره آنها می گویند و من نیز مجبور می شوم این گونه مطالب را در باره این افراد بگویم. (رجال کشی، ص185، رقم 325 ؛ وص239 ، رقم434) برخی همانند ابن داود مذمت امثال کشی در باره برید را بخاطر مدح علمای عامه از او دانسته و گفته اند: مدح آنان باعث بدبینی امثال کشی نسبت به برید گردیده است. (رجال ابن داود, ص233 ، رقم72) ولی این توجیه درست نیست, بلکه با توجه به این مطلب که کشی روایات بیشماری را در مدح برید ذکر نموده است, روشن می شود که وی در مقام حفظ روایات منقول از معصومین روایات ذم را نیز ذکر کرده است. برخی روايات بريد در این جا به عنوان تبرّک, دو روایت زیر که در طریق آن ها برید قرار دارد را نقل می نماییم: 1 – ابن داود مي نويسد: بريد ناقل حديث (خاصف النعل) از پیامبر اکرم است. (رجال ابن داود, ص55 ، رقم232) اين حديث با اندكي تفاوت در غالب جوامع روايي شيعي و سني آمده است(مجلسی, محمد باقر, بحارالانوار، ج 32، ص 296 ,ح 256 و ص301 ,ح 264 – 266 ؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 2، ص 244 و 245؛ النسائی، السنن الکبری، ج5، ص 154، ح 8541 ؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج 42، ص 451 – 453 )، ليكن آن چه كه بريد در سند آن قرار دارد تنها در روايات شيعه به چشم مي خورد. او اين حديث را با دو واسطه از ابوسعيد خدري چنين روايت مي كند: پيامبر گرامى (ص) در حالي كه بند كفشش پاره بود در جمع اصحاب حاضر شد و آن را به على (ع)داد تا تعمير و اصلاح كند آن گاه فرمود: در ميان شما كسي است كه براساس تأويل قرآن مي جنگد همان گونه كه من براساس تنزيل آن جنگيدم. ابوبكر و عمر گفتند: آيا آن شخص ما هستيم فرمود: نه، او همان خاصف النعل (تعميركننده كفش) است . (طوسي، محمد بن حسن، امالی ، ص 254، رقم 458 .) 2 ـ بريد می گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که مردی وارد شد که با پای پیاده از خراسان برای دیدن حضرت آمده بود. پس از ورود پاهای خود را که تاول زده و مجروح گردیده بود به حضرت نمایاند و گفت: به خدا قسم! این همه راه را بدین وضع نیامدم مگر به عشق شما اهل بیت؛ پس حضرت فرمود: به خدا قسم اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند آن را روز قیامت همراه ما محشور می دارد! آیا «دین» چیزی جز محبت و عشق است؟ (مجلسی, محمد باقر, بحارالانوار، ج 27، ص 95,ح 57 - نوری, میرزا حسین ,مستدرک الوسائل, ج 12، ص219,ح 13927.) وفات در تاریخ وفات برید بن معاویه، اختلاف است؛ بعضی فوت او را در زمان امام صادق علیه السلام دانسته اند. (رجال نجاشي، ص112، رقم287 - رجال ابن داود, نشر مطبعة حیدریه، نجف اشرف ،ص55 ، رقم232) اما بنا بر قول علی بن حسن بن فضال و جمعی دیگر وی در سال 150 ه .ق. _ یعنی دو سال پس از وفات امام صادق علیه السلام _ رحلت کرده است. (امین, سید محسن, اعیان الشیعه, چاپ بیروت، نشر دار التعارف ،ج3 , ص558 - رجال نجاشي، ص112، رقم287 ) محقق شوشتري به استناد قرب زماني علی بن حسن بن فضال به عصر ائمه و نيز با توجه به روايت ابن ابي عمير و صفوان و یونس از بريد با این که آنان امام صادق (ع) را درک نکرده اند، معتقد است كه روايت ابن فضال درست تر است.( قاموس الرجال، ج 2، ص 276) منبع: سایت حضرت آیت الله موسوی اردبیلی