به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی در ادامه سلسله جلسات درس خارج اصول خود، روز دوشنبه، 12خرداد ماه، حکم زیادی در تکلیف را مورد بررسی قرار داده و بیان کرد: بحث پیرامون شرط بودن قصد جزئیت در زیادی در تکلیف است، در جلسه قبل اشاره شد که اگر جزء مسانخ نبوده و از جنس تکلیف نباشد هنگامی جزئیت محقق می‌شود که فرد قصد ادخال داشته باشد، در غیر اینصورت عمل او صحیح است.

این مرجع تقلید به بررسی اقوال مختلف در صورت مسانخ بودن جزء پرداخته و بیان داشت: در صورت هم جنس بودن مزید و مزید فیه، سه قول وجود دارد که محقق نائینی قائل به تفصیل میان افعال و اقوال می‌باشد. ایشان معتقد است که در صورت تکرار در افعال، مطلقا جزئیت محقق می‌گردد ولی در اقوال، هنگامی جزئیت محقق می‌شود که قصد جزئیت وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: همانطور که در جلسه قبل نیز اشاره شد، کلام ایشان در افعال مورد قبول است اما در اقوال کلام ایشان صحیح نبوده و از نظر ما اقوال مانند افعال بوده و علت تفصیل ایشان بین قصد جزئیت و عدم آن، این روایت است که ذکر خداوند در هر حال حسن است، به این دلیل ایشان می‌فرماید: با عدم قصد جزئیت، ذکر خدا چون حسن است اشکال ندارد و جزئیت در عمل محسوب نمی‌شود. اما اشکال استدلال ایشان این است که اگر این روایت نبود حتی اضافه کردن قول هم موجب زیادی در تکلیف می‌گشت.

وی افزود: قول دوم، قول محقق خوئی می‌باشد که قائل به شرط بودن قصد جزئیت در اقوال و افعال است و معتقد است در صورت عدم قصد، جزئیت صدق نمی‌کند و هر چیزی فقط با نیّت جزئیت می‌تواند به تکلیف اضافه شود. قول ایشان نیز دارای اشکال است به این دلیل که عرفا اگر کسی در نماز کاری را دوبار انجام دهد حتی اگر قصد جزئیت نداشته باشد گفته می‌شود که او در نماز چیزی را اضافه کرده است. بهترین دلیل عدم صحت قول ایشان، روایت است که امام علیه السلام می‌فرماید: در نماز سور عزائم (سوره ی سجده دار) را نباید خواند زیرا اگر خوانده شود باید به سبب سوره مزبور، سجده‌ای در وسط نماز انجام دهید و این یک نوع زیاده در مکتوبه محسوب می‌شود. واضح است که فرد آن سجده را به نیّت سوره به جا می‌آورد نه به نیّت نماز با این حال امام علیه السلام می‌فرماید: این از باب زیاده در نماز است. محقق خوئی این روایت را مجاز و تعبد محض می‌داند اما از نظر ما چنین نبوده و روایت در مقام بیان واقع می‌باشد و آن اینکه واقعا زیادی صدق می‌کند.

آیت‌الله سبحانی قول سوم را به عنوان قول صحیح مطرح نموده و بیان داشت: قول سوم مبنی بر این است که اگر قصد جزئیت هم نباشد زیاده صدق می‌کند زیرا عمل مزبور با نماز مسانخ است. این قول مورد قبول ما بوده و دلیل این قول، عرف و روایت مذکور می‌باشد.

این مرجع تقلید با اشاره به اینکه پس از بررسی قواعد اجتهادی در بحث، در صورت عدم حصول نتیجه، از قواعد اولیه استفاده می‌گردد، مقتضای قاعده اولیه را برائت دانسته و بیان کرد: مقتضای قاعده‌ی اولیه برائت است زیرا میزان در برائت و اشتغال وجود کلفت زیاده در عمل است، که در صورت وجود کلفت زائده و شک در آن، همچون محل بحث ما، برائت جاری می‌گردد، بنابراین نتیجه اینگونه می‌شود که زیادی مبطل نبوده و باید قائل به لا بشرط شد.

وی سپس به بررسی قواعد اجتهادیه پرداخته و بیان نمود: مراد از قواعد اجتهادیه سه روایت است، روایت اول بر لزوم اعاده در صورت زیاده در عمل دلالت می‌کند: «روی الشیخ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ زَادَ فِي صَلَاتِهِ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ». سند حدیث، علی بن مهزیار در مشیخه صحیح بوده و خوب است. زیادی به سه گونه قابل تصور است؛ گاه فرد یک رکعت به نماز اضافه نموده و گاه یک سجده و یا یک تشهد اضافه می‌کند که مسانخ نماز است و گاه غیر مسانخ را اضافه کرده و قصد جزئیت هم می‌کند. روایت فوق هر سه حالت را شامل می‌گردد.

وی به قول آیت‌الله حائری در مورد روایت اشاره نموده و بیان کرد: آیت‌الله حائری معتقد است که این روایت فقط شامل اضافه رکعت می‌شود زیرا «زاد» در جایی صدق می‌کند که مزید و مزید فیه با هم مسانخ باشند، بنابراین زیاده هم باید از جنس نماز باشد که همان رکعت است، زیرا به رکعت نماز اطلاق می‌گردد ولی به تکتف و یا سوره نماز گفته نمی‌شود. دلیل آن نیز لغت عرب است مثلا عرب وقتی می‌گوید: زاد الله فی عمرک مراد این است که خداوند که عمر را زیاد می کند آنچه اضافه می‌شود از جنس عمر است. دو اشکال به قول ایشان وارد است اول اینکه در لغت عرب در مورد «عمر»، «زاد» گفته نمی‌شود و دوم اینکه عمر یک امر بسیط و یکنواخت بوده و دارای جزء نمی‌باشد و در آن نمی‌توان غیر مسانخ را اضافه نمود.

وی روایت دوم را با عنوان «حدیث لاتعاد» مطرح نموده و بیان داشت: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ ثُمَّ قَالَ الْقِرَاءَةُ سُنَّةٌ وَ التَّشَهُّدُ سُنَّةٌ وَ لَا تَنْقُضُ السُّنَّةُ الْفَرِيضَةَ؛ استدلال ما به «تعاد الصلاة» است، بنا بر این اگر کسی در نماز چیزی را اضافه کند چهار حالت بر آن متصور است: عامد است، جاهل می‌باشد، شاک است و اینکه ناسی می‌باشد، اما اگر کسی که عمدا چیزی را در نماز کم یا اضافه نموده و یا شاک باشد، لا تعاد آن را شامل نمی‌گردد اما «لا تعاد» شامل جاهل (چه جاهل به حکم و چه جاهل به موضوع) شده و نماز اعاده ندارد. ان شاء الله در جلسه بعد این بحث را ادامه می‌دهیم.