حجت الاسلام  هادی سروش درمطلبی با عنوان «بررسیِ قدرِ شب قدر» این گونه آورده است:

گمان بر این نقطه متمرکز میشود که شب قدر، قبل از نزول قرآن هم دارای ارزش و قدر بوده است.

این معنا از ظاهر تعبیر “انا انزلناه فی لیله القدر” و تعبیر ابتداء سوره دخان که فرمود : “انا انزلناه فی لیله مبارکه”  استفاده میشود .

 شب تعیین مقدّرات کل هستی

این معنا برای شب قدر به وفور در روایات آمده است .

این روایات نشان دهنده این حقیقت است که در شب قدر در تهیه و تنظیم و تحکیم جزئیات امورات هستی در ملکوت رقم میخورد.

دو معنا در رابطه شب قدر و تعیین مقدّرات

اول ؛

شب قدر ‘امورات هستی’ از مرحله ابهام به تفصیل بیرون می آید.

بدین معنا همه حقائق جهان هستی در علم خدای متعال موجود است ، در شب قدر بصورت جزء جزء ظهور پیدا میکند و به سطح ملکوت منتقل و مطرح میشود.

این نقل و انتقال از ابهام به تفصیل ؛ همان چیزی است که در روایات آمده که امورات عالَم تعیین میگردد .

بله سخن مرحوم علامه شعرانی در پاورقی صحیفه سجادیه که میگوید ؛ امورات عالَم ، از قبل در علم ربوبی تعیین شده است ، درست است .

اما سخن این حکیم بزرگوار نیاز به بک متمم دارد و آن اینکه ؛ همه آنچه از تعیینات که مکتوم بوده ، در شب قدر به مرحله ظهور و بروز می رسد.

واما معنای دوم ؛

مراد از تعیین مقدّرات جهان هستی در شب ، اطلاع یافتن رسول الله (ص) و ائمه اطهار (ع) از جزئیات مقدرات  است.

این معنا را علامه طباطبایی در جلد هجده المیزان محتمل دانسته ، و البته میتواند احتمال دقیقی باشد . چرا که روایاتی که در بخش های بعدی می آوردیم تایید کننده این ایده میباشد که یک سوی مهم از شب قدر ؛ امام معصوم است .

 قدرِشب قدر

قدرِشب قدر ، دراین نقطه نهفته است که لیله القدر ؛درحالیکه یک شب است،اما از او ؛ بر اساس “رحمت واسعه الهیه” کار هزار ماه یعنی هشتاد سال ساخته است. این معنا از “ظرفیت شب قدر” هم مبارک است که فرمود:

«اناانزلناه فی لیله مبارکه»

وهم در ذهن نمی گنجد که فرمود:

«ما ادراک ما لیله القدر».

تعبیر علامه طباطبائی در المیزان چنین این است :

مبارکی شب قدر در این است که این شب دارای چنان ظرفیتی است که میتواند “خیرکثیری” را که از رحمت واسعه الهیه نشات گرفته در خود جای دهد و به خلق برساند.

این “قدرِ” که حاکی از ظرفیت محیرالعقول شب قدر است ؛ دو جایگاه قابل بررسی و در نهایت قابل قبول است .

جایگاه اول :

در شب قدر ، طبق آیه ۳ سوره نحل ؛ قدر و ارزش ؛ در رسیدن انسان به مقام “توحید” و بالاترین معانی “خداباوری” قرار داده شده ؛

«یُنَزِّلُ الْمَلَائِکَهَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَىٰ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ».

واین همان گمشده همه عارفان و عاشقان درگاه الهی است.

و آن ؛ در باز شدن راه و به تعبیری ؛ باز شدن دریچه قلب انسان روی و بسوی ملکوت در زاویه “توحید” است.

آنانیکه در ضیافت الله شب قدر ، اینچنین پذیرائی شود ، انسانی خواهد بود که به برکت شب قدر؛ با همه هستی خود “خدارابیابد” و رحمت او را “حس شهودی” کند .

این موطن و منزلگاه ؛ همان منزلی است که عارفان برای رسیدن به آن ، حاضر میشوند “صد منزل” و در دیدگاه برخی از ایشان “هزارمنزل” را طی کنند .

اینجاست که آدمی میتواند به اندازه کل عمر طبیعی یک انسان ، یعنی هشتاد سال که همان ” الف شهر” است از ناحیه ملکوت فیض دریافت کند و خود بشود آشیانه و مرکز “نزولات الهیه” و خصوصا “رحمت رحمانیه” خدا.

جایگاه دوم ؛

قدرِ شب قدر در این است که انسان اجازه پیدا میکند در سرنوشت خود با دعا و عبادت و توجهات قلبی ، دخالت کند و امورات آینده خود را مورد تغییر و تفاوت قرار دهد .

بحق که این شانیت ؛ یعنی ورود کردن به “حریم سرنوشت” شآنی بسیار عظیم است .

در حدیث امام باقر(ع) که کلینی و صدوق نقل نموده اند ، آمده ؛

«شب قدر شب تعیین امورات سال جاری آدمی است ؛ از خیر و شر ، عبادت و معصیت ، تا ولادت ها و رزق و روزی ها و مرگ و میرها.. – لیله القدر و هی فی کل سنه فی شهر رمضان فی العشر الاواخر …. یقدر فی لیله القدر کل شی یکون فی تلک السنه الی مثلها من قابل خیر و شر و طاعه و معصیه و مولود و اجل او رزق فما قدر فی تلک السنه و قضی فهو المحتوم و لله عزوجل فیه المشیئه».(کافی۱۵۷/۴)

 شب قدر شب تبشیر است یا تنذیر؟

تبشیر به معنای مژده است و تنذیر و به معنای ترساندن.

در سوره نحل و دخان در بیان محتوای شب تصریح به انذار شده ، در حالیکه که بر اساس نصوص قرآنی و حدیثی شب قدر شب مژده است چرا که شب رحمت واسعه الهیه است.

پس چگونه است که در ایات قرآن سخن از انذار وتخویف است؟

پاسخی که به ذهن صاحب این قلم میرسد این است که؛

گاه چنان ارزش ونعمت پربهایی در انتظار انسان که گوینده برای ازدست ندادن صاحب آن نعمت، آن شخص را تنذیر و تخویف میکند واورا از محروم شدنش ، برحذر میدارد.

یک سوی شب قدر “انسان کامل” است

اهلبیت تاکید زیادی دارند از این وجه و زوایه لیله القدر غافل مشوید .

وجود لیله القدر در سال ، ثابت کننده این حقیقت است که در هر زمان ، باید انسانی کامل و امامی معصوم وجود داشته باشد تا محلّ نزول ملائکه و روح گردد .

امام باقر (ع) فرمود:

«یا معشر الشیعه ! خاصموا بسوره { إنّا أنزلناه }تفلجوا ، فوالله أنّها لحجّه الله تبارک و تعالی علی الخلق بعد رسول الله (ص) و أنّها لسیده دینکم و أنّها لغایه علمنا . یا معشر الشیعه : خاصموا ب {حم  والکِتابِ المُبینِ… } فإنّها لولاه الأمر خاصّه بعد رسول الله …  ؛

ای جماعت شیعه ! با خصم خود به سوره « انا انزلناه » محاجّه کنید که پیروز خواهید شد، پس سوگند به خدا که این سوره از برای حجّت خداوند تبارک و تعالی بعد از رسول است . این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ماست.

ای جماعت شیعه ! با آیۀ « حم و الکتاب المبین … » بحث کنید ؛ زیرا این آیات اختصاص به والیان امر بعد رسول خدا دارد … » .

و نیز فرمود:

«و أیم الله ! إن من صدّق بلیله القدر، لیعلم أنها لنا خاصّه …  ؛ به خدا سوگند، همانا هر کس تصدیق کند لیله القدر را ، علم پیدا می کند که از برای ما است..»(کافی۲۴۹/۱)

صاحب اختیار شب قدر

نه تنها شب قدر با انسان کامل و امام معصوم ارتباط تنگاتنگ دارد ، بلکه صاحب اختیار در شب قدر ؛ خود حضرات معصومین (ع) هستند .

بدین معنا که خواسته آنان در ره آور شب قدر موثر است .

وباید علت این مقام منیع اهل بیت را در اتصال اراده شان به اراده خداست دانست که مظهر اراده خدا هستند و از خود چیزی اراده نمیکنند.

در بیان امام صادق (ع) تعبیر به “آشیانه اراده خدا” شده آمده ؛

«إِنَّ الْإِمَامَ وَکْرٌ لِإِرَادَِهًْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَشَاءُ إِلَّا مَنْ‏ یَشَاءُ اللَّهُ؛  – همانا قلب امام، آشیانه اراده الهی است. نمی‌خواهد جز آن را که خدا بخواهد». (بحارالانوار: ج۲۵، ص ۳۸۵)

در بیانی دیگر امام صادق(ع) تعبیر “ظرف مشیت الهی” نموده و می‌فرماید:

«قُلُوبُنَا أَوْعِیَهٌ لِمَشِیئَهًْ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ شَیْئاً شِئْنَا وَ اللَّهُ یَقُولُ‏ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ؛  –  قلوب ما ظرف مشیت الهی است. پس هنگامی که خدا چیزی را بخواهد ما خواسته‌ایم و این قول خداوند است که می‌فرماید: نمی‌خواهید مگر آنچه را که خدا می‌خواهد.( دلائل الامامه/۵۰۶)

امیر المؤمنین (ع) به ابن عباس فرمود : « إن لیله القدر فی کلّ سنه ، و أنه ینزل فی تلک الیله أمر السنه و أن لذلک الأ مر ولاه بعد رسول الله صلی الله علیه وآله فقلت: من هم؟ فقال: أنا و أحد عشر من صلبی أئمه محدّثون …  ؛ همانا در هر سال لیله القدر است ، در آن شب امر یک سال نازل می شود . برای آن والیانی است بعد ازرسول خدا صلّی الله علیه و آله. ابن عباس می گوید عرض کردم ؛ آنان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: من و یازده نفراز صلب من که همگی امام و محدثند .» (کافی۵۳۲/۱ وکمال الدین)

رسول خدا (ص) به اصحاب خود فرمود: « آمنوا بلیله القدر، إنّها تکون لعلیّ بن أبی طالب و لولده الأحد عشَر من بعده » ؛ « به لیله القدر ایمان آوردید؛ زیرا برای علی بن ابی طالب و یازده فرزند بعد از اوست . » (کافی۵۳۳/۱)

این معنا که ائمه (ع) تاثیر در حاق “نزولات شب قدری” بر انسان ها دارند در روایات آمده به این شکل آمده :

«هیچ فرشته‏ای نیست جز این که خدا او را برای کاری که نازل می‏کند ابتدا خدمت امام زمان می‏رسد و آن کار را بر او عرضه می‏کند  –  ما من مَلَکٍ یهْبطه الله فى أمرٍ ما یهْبط له إلاّ بدأ بالإمام فعرض ذلک علیه» (بحار۳۵۷/۲۶)

چرائی پنهان بودن شب قدر

قیلَ لِأَمِیرِ الْمُۆْمِنِینَ ع أَخْبِرْنَا عَنْ‏ لَیْلَهِ الْقَدْرِ قَالَ مَا أَخْلُو مِنْ أَنْ أَکُونَ أَعْلَمُهَا فَأَسْتُرَ عِلْمَهَا وَ لَسْتُ أَشُکُّ أَنَّ اللَّهَ إِنَّمَا یَسْتُرُهَا عَنْکُمْ نَظَراً لَکُمْ لِأَنَّکُمْ لَوْ أَعْلَمَکُمُوهَا عَمِلْتُمْ فِیهَا وَ تَرَکْتُمْ غَیْرَهَا وَ أَرْجُو أَنْ لَا تُخْطِئَکُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.(بحار،ج۹۵ص۵)

به امیرالمۆمنین (ع)گفتند: ما را از شب قدر آگاه کن. فرمود: خالی از این نیستم که آن را بدانم و از شما پنهان کنم. شک ندارم که خداوند به خاطر کمک کردن و مهلت دادن به شما آن را از شما می پوشاند؛ چون اگر آن را به شما اعلام می کرد، در همان شب، عمل می کردید و در غیر آن شب عبادت را ترک می کردید، و امید دارم که اگر خدا بخواهد شب قدر را به خطا نگیرید.

در آستانه شب قدر رمضان از این حدیث امام علی (ع)غافل نشویم که فرمود :

«پیامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع می کرد و کمرش را می بست و شب بیست و سوم خانواده خود را بیدار می کرد و در آن شب به صورت خفتگان آب می پاشید».