موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
1 ـ منفعت كسب
مسأله ۱۷۶۹ ـ هرگاه انسان از تجارت یا صنعت یا كسبهاى دیگر مالى به دست آورد ، اگر چه مثلا اجرت به جا آوردن نماز و روزه میتى باشد ، چنانچه از مخارج سال خود و عیالاتش زیاد بیاید ، باید خمس ـ یعنى پنج یك ـ آن را به دستورى كه بعد ذكر مى شود بدهد.
مسأله ۱۷۷۰ ـ اگر از غیر كسب مالى به دست آورد ، مثلا چیزى به او ببخشند ، در صورتى كه آن بخشیده شده قدر و قیمت معتنا بهى نزد مردم داشته باشد و از مخارج سالش زیاد بیاید ، خمس آن را باید بدهد.
مسأله ۱۷۷۱ ـ مهر زن و مالى را كه مرد عوض طلاق خلع مى گیرد ، خمس ندارد ، و همچنین ارثى كه به انسان مى رسد خمس ندارد ، ولى اگر مثلا با كسى خویشاوندى داشته و گمان ارث بردن از او نداشته ، باید خمس آن ارث را در صورتى كه از مخارج سالش زیاد بیاید بدهد.
مسأله ۱۷۷۲ ـ اگر مالى از كسى كه معتقد به خمس است به ارث به او برسد و بداند كسى كه این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده ، باید خمس آن مال را با اذن حاكم شرع بدهد ، و اگر در خود آن مال خمس نباشد و وارث بداند كسى كه مال از او به ارث رسیده خمس بدهكار است ، آن خمس مانند بقیه دیون به آن مال تعلّق مى گیرد ، و تا ادا نشده حقّ تصرّف در آن مال را ندارد ، و در صورتى كه بخواهد خمس را از آن مال بردارد ، باید از حاكم شرع اذن بگیرد.
مسأله ۱۷۷۳ ـ اگر به واسطه قناعت كردن چیزى از مخارج سال انسان زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۷۷۴ ـ كسى كه دیگرى تمام مخارج او را مى دهد ، باید خمس تمام مالى را كه به دست مى آورد بدهد.
مسأله ۱۷۷۵ ـ اگر ملكى را بر افراد معینى ـ مثلا بر اولاد خود ـ وقف نماید ، چنانچه در آن ملك زراعت و درختكارى كنند و از آن چیزى به دست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهند ، و همچنین اگر طور دیگرى هم از آن ملك نفع ببرند ـ مثلا اجاره آن را بگیرند ـ باید خمس مقدارى را كه از مخارج سالشان زیاد مى آید بدهند.
مسأله ۱۷۷۶ ـ اگر مالى را كه فقیر بابت خمس و زكات گرفته از مخارج سالش زیاد بیاید ، بنابر احتیاط واجب خمس آن را بدهد ، و اگر از آن مالى كه به او داده اند منفعتى ببرد ـ مثلا از درختى كه بابت خمس به او داده اند میوه اى به دست آورد ـ و از مخارج سالش زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد ، و مالى را كه به عنوان صدقه به كسى داده اند اگر از مخارج سالش زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۷۷۷ ـ اگر با عین پول خمس نداده جنسى را بخرد ، یعنى به فروشنده بگوید این جنس را به این پول مى خرم ، چنانچه حاكم شرع معامله پنج یك آن را اجازه بدهد ، معامله صحیح است ، و خریدار باید پنج یك آن جنس را به حاكم شرع بدهد ، و اگر اجازه نكند ، معامله آن مقدار باطل است ، پس اگر پولى را كه فروشنده گرفته از بین نرفته است ، حاكم شرع خمس همان پول را مى گیرد ، و اگر از بین رفته عوض خمس را از فروشنده یا خریدار مطالبه مى كند.
مسأله ۱۷۷۸ ـ اگر جنسى را به ذمّه بخرد و بعد از معامله بهاى آن را از پول خمس نداده ادا كند ، معامله اى كه كرده صحیح است ، و به مقدار پنج یك آن پول به فروشنده مدیون است ، و پولى را كه به فروشنده داده اگر از بین نرفته ، حاكم شرع پنج یك همان را مى گیرد ، و اگر از بین رفته عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه مى كند.
مسأله ۱۷۷۹ ـ اگر مالى را كه خمس آن داده نشده بخرد ، چنانچه حاكم شرع معامله پنج یك آن را اجازه نكند ، معامله آن مقدار باطل است و حاكم شرع مى تواند پنج یك آن مال را بگیرد ، و اگر اجازه كند معامله صحیح است و خریدار باید مقدار پنج یك عوض آن را به حاكم شرع بدهد ، و اگر به فروشنده داده مى تواند از او پس بگیرد.
مسأله ۱۷۸۰ ـ اگر چیزى را كه خمس آن داده نشده ، به كسى ببخشد پنج یك آن چیز به آن كس منتقل نمى شود.
مسأله ۱۷۸۱ ـ اگر از كافر یا كسى كه به دادن خمس عقیده ندارد ، مالى به دست شیعه اثنى عشرى بیاید ، واجب نیست خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۷۸۲ ـ تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اینها از وقتى كه منفعت مى برند ـ كه اوّل سال آنهاست ـ یك سال كه بگذرد باید خمس آنچه را كه از خرج سالشان زیاد مى آید بدهند ، و كسى كه شغلش كاسبى نیست اگر اتّفاقاً منفعتى ببرد ، بعد از آن كه یك سال از موقعى كه فایده برده بگذرد ، باید خمس مقدارى را كه از خرج سالش زیاد آمده بدهد.
مسأله ۱۷۸۳ ـ انسان مى تواند در بین سال هر وقت منفعتى به دستش آید و آن منفعت زاید بر مخارجش باشد ، خمس آن را همان وقت بدهد ، و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد ، و بنابر احتیاط واجب سال خمس را سال قمرى قرار دهد.
مسأله ۱۷۸۴ ـ كسى كه مانند تاجر و كاسب براى دادن خمس سال دارد ، اگر منفعتى به دست آورد و در بین سال بمیرد ، باید مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت كسر نمایند و خمس باقى مانده را بدهند.
مسأله ۱۷۸۵ ـ اگر قیمت جنسى را كه براى تجارت خریده در بین سال بالا رود و آن را نفروشد و تا سالش نگذشته قیمتش پایین آید ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نیست.
مسأله ۱۷۸۶ ـ اگر قیمت جنسى كه براى تجارت خریده بالا رود و به امید این كه قیمت آن بالاتر رود تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قیمتش پایین آید ، چنانچه به اندازه اى كه بین تجّار متعارف است نگه داشته ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نیست ، و امّا اگر بیش از آن مقدار بدون عذر نگه داشته ، بنابر احتیاط واجب خمس آن مقدار را بدهد.
مسأله ۱۷۸۷ ـ اگر غیر مال التجارة مالى داشته باشد كه متعلق خمس نباشد ، در صورتى كه به ارث به او رسیده باشد ، چنانچه قیمتش بالا برود ـ اگر چه آن را بفروشد ـ مقدارى كه بر قیمتش اضافه شده خمس ندارد ، و همچنین است اگر به غیر معاوضه مالك آن شده ، چه از اوّل متعلق خمس نبوده ـ مثل آن كه مسكنى كه مورد حاجت اوست به او بخشیده باشند ، و در مؤونه سال صرف شده باشدـ یا متعلق خمس بوده و خمس آن را از همان مال داده باشد ، مثل مالى كه به حیازت مالك شده و خمس آن را داده است.
ولى اگر به معاوضه مالك شده باشد ، چنانچه قیمتش بالا برود تا زمانى كه نفروخته خمس ندارد ، و اگر فروخت ، در صورتى كه مؤونه نباشد آن زیاده خمس دارد ، و در صورتى كه مؤونه باشد بنابر احتیاط واجب خمس مقدار زاید را بدهد ، و در هر دو صورت اگر در مؤونه سال صرف شود ، خمس ندارد.
مسأله ۱۷۸۸ ـ اگر باغى احداث كند براى آن كه بعد از بالا رفتن قیمتش آن را بفروشد ، باید خمس میوه و نموّ درختها و بنابر احتیاط خمس زیادى قیمت باغ را بدهد ، و اگر قصدش این باشد كه به میوه آن تجارت كند ، باید خمس میوه و نموّ درختها را بدهد ، ولى اگر قصدش این باشد كه از میوه آن استفاده شخصى كند ، فقط باید خمس میوه درختها را در صورتى كه زاید بر استفاده اش باشد بدهد.
مسأله ۱۷۸۹ ـ اگر درخت بید و چنار و مانند اینها را بكارد ، در صورتى كه خمس آنها را داده باشد باید هر سال خمس نموّ آنها را بدهد ، و همچنین اگر مثلا از شاخه هاى درخت كه معمولا هر سال مى برند استفاده اى ببرد و به تنهایى یا با منفعتهاى دیگر كسبش از مخارج سال او زیاد بیاید ، در آخر هر سال باید خمس آنها را بدهد ، امّا در صورتى كه خمس آن درخت را نداده و نموّ كرده باشد باید خمسِ اصل درخت و نموِّ آن خمس و خمسِ نموِّ حصّه خود را بدهد.
مسأله ۱۷۹۰ ـ كسى كه چند رشته كسب دارد ، مثلا اجاره ملك مى گیرد و خرید و فروش و زراعت هم مى كند ، باید خمس فایده هایى را كه در آخر سال از مخارج او زیاد مى آید بدهد ، و چنانچه از یك رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر كند ، بنابر احتیاط مستحبّ خمس نفعى را كه برده بدهد.
مسأله ۱۷۹۱ ـ خرجهایى را كه انسان براى به دست آوردن فایده مى كند ـ مانند دلالى و حمّالى ـ از مؤونه تحصیل منفعت شمرده مى شود و مى تواند از سود كسر كند و نسبت به آن مقدار خمس ندارد.
مسأله ۱۷۹۲ ـ آنچه از منافع كسب در بین سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاثیه و خرید منزل و ازدواج فرزند و جهیزیه دختر و زیارت و مانند اینها از امورى كه از مخارج آن سال حساب مى شود مى رسد ـ در صورتى كه از شأن او زیاد نباشد ـ خمس ندارد.
مسأله ۱۷۹۳ ـ مالى را كه انسان به مصرف نذر و كفّاره مى رساند ، جزء مخارج سالیانه است ، و نیز مالى را كه به كسى مى بخشد یا جایزه مى دهد ـ در صورتى كه از شأن او زیاد نباشد ـ از مخارج سالیانه حساب مى شود.
مسأله ۱۷۹۴ ـ اگر انسان در شهرى باشد كه معمولا هر سال مقدارى از جهیزیه دختر را تهیه مى كنند ، در صورتى كه آن شخص نتواند در غیر این صورت جهیزیه را تهیه كند و ندادن جهیزیه منافى شأن او باشد ، چنانچه در بین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد ، خمس ندارد ، و اگر از منافع آن سال در سال بعد جهیزیه تهیه نماید ، باید خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۷۹۵ ـ مالى را كه خرج سفر حجّ و زیارتهاى دیگر مى كند ، از مخارج سالى حساب مى شود كه در آن سال خرج كرده ، و اگر سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد ، آنچه در سال بعد از منافع سال قبل خرج مى كند باید خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۷۹۶ ـ كسى كه از كسب و تجارت فایده اى برده ، اگر مال دیگرى هم دارد كه خمس آن واجب نیست ، مى تواند مخارج سال خود را فقط از فایده كسبش حساب كند.
مسأله ۱۷۹۷ ـ آذوقه اى كه براى مصرف سالش از منافع كسبش خریده ، اگر در آخر سال زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد ، و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد ، در صورتى كه قیمتش از وقتى كه خریده زیاد شده باشد ، باید قیمت آخر سال را حساب كند.
مسأله ۱۷۹۸ ـ اگر از منفعت كسب پیش از دادن خمس اثاثیه اى براى منزل بخرد ، هر وقت احتیاجش از آن بر طرف شد ، خمس ندارد ، و همچنین است زیور آلات زنانه در صورتى كه وقت زینت كردن زن با آنها گذشته باشد.
مسأله ۱۷۹۹ ـ اگر در یك سال منفعتى نبرد ، نمى تواند مخارج آن سال را از منفعتى كه در سال بعد مى برد كسر نماید.
مسأله ۱۸۰۰ ـ اگر در اوّل سال منفعتى نبرد و از سرمایه خرج كند و پیش از تمام شدن سال منفعتى به دستش آید ، نمى تواند مقدارى را كه از سرمایه برداشته از منافع كسر كند.
مسأله ۱۸۰۱ ـ اگر مقدارى از سرمایه در تجارت و مانند آن از بین برود مى تواند مقدارى را كه از سرمایه كم شده از منافع قبل از تلف آن مقدار كسر نماید.
مسأله ۱۸۰۲ ـ اگر غیر از سرمایه چیز دیگرى از مالهاى او از بین برود ، نمى تواند از منفعتى كه به دستش مى آید آن چیز را تهیه كند ، مگر این كه در همان سال به آن چیز احتیاج داشته باشد ، كه در این صورت مى تواند در بین سال از منافع كسب آن را تهیه نماید.
مسأله ۱۸۰۳ ـ اگر در اوّل سال براى مخارج خود قرض كند و پیش از تمام شدن سال منفعتى ببرد ، نمى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت كسر نماید ، مگر این كه قرض بعد از حصول منفعت باشد ، ولى مى تواند قرض خود را از منافع اثناى سال ادا نماید.
مسأله ۱۸۰۴ ـ اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض كند ، نمى تواند از منافع سالهاى بعد آن قرض را كسر نماید ، ولى مى تواند قرض خود را از آنها ادا كند.
مسأله ۱۸۰۵ ـ اگر براى زیاد كردن مال یا خریدن ملكى كه به آن احتیاج ندارد قرض كند ، نمى تواند از منافع كسب مقدار آن قرض را ادا نماید ، ولى اگر مالى را كه قرض كرده یا چیزى را كه از قرض خریده از بین برود ، مى تواند قرض خود را از منافع آن سال ادا نماید.
مسأله ۱۸۰۶ ـ انسان مى تواند خمس هر چیز را از همان چیز بدهد ، یا به مقدار قیمت خمسى كه بدهكار است پول رایج بدهد ، و بنابر احتیاط واجب از چیز دیگر ندهد مگر با اذن حاكم شرع.
مسأله ۱۸۰۷ ـ كسى كه خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر او گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمى تواند در آن مال تصرّف كند ، اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد ، مگر با اذن حاكم شرع ، و امّا تصرّفات اعتباریه در حصّه خود مانند فروختن و صلح كردن آن مانعى ندارد.
مسأله ۱۸۰۸ ـ كسى كه خمس بدهكار است نمى تواند آن را به ذمّه بگیرد ـ یعنى خود را بدهكار اهل خمس بداند ـ و به گونه اى كه در مسأله قبل گذشت در مال تصرّف كند ، و چنانچه تصرّف كند و آن مال تلف شود ، باید خمس آن را بدهد.
مسأله ۱۸۰۹ ـ كسى كه خمس بدهكار است ، اگر با حاكم شرع مصالحه كند و خمس را به ذمّه بگیرد ، مى تواند در مال تصرّف نماید ، و بعد از مصالحه منافعى كه از آن به دست مى آید مال خود اوست.
مسأله ۱۸۱۰ ـ كسى كه با دیگرى شریك است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شریك او ندهد و در سال بعد از مالى كه خمسش را نداده ، براى سرمایه شركت بگذارد هیچكدام نمى توانند در آن مال تصرّف كنند ، مگر در صورتى كه شریكى كه خمس نداده معتقد به خمس نباشد كه در این صورت شریك دیگر مى تواند تصرّف كند.
مسأله ۱۸۱۱ ـ اگر بچّه صغیر سرمایه اى داشته باشد و از آن منافعى به دست آید ، خمس به آنها تعلّق مى گیرد ، و بر ولىّ است كه خمس آن را بدهد ، و اگر نداد آن صغیر بعد از بلوغ باید بپردازد.
مسأله ۱۸۱۲ ـ كسى كه مالى از دیگرى به دست آورد و یقین دارد كه خمسش را نداده ، نمى تواند در آن مال تصرّف كند مگر این كه آن دیگرى معتقد به خمس نباشد ، و همچنین است بنابر احتیاط واجب اگر شكّ داشته باشد كه خمس آن را داده یا نه.
مسأله ۱۸۱۳ ـ اگر كسى از منافع كسب خود در اثناى سال ملكى بخرد كه از لوازم و مخارج سالیانه اش حساب نشود ، واجب است بعد از تمامى سال خمس آن را بدهد ، و چنانچه خمس آن را نداد و قیمت آن ملك بالا رفت ، باید خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد ، و همچنین است غیر ملك از فرش و مانند آن.
مسأله ۱۸۱۴ ـ اگر با پول خمس نداده مثلا ملكى بخرد و قیمت آن بالا رود ، چنانچه آن ملك را براى آن نخریده كه قیمتش بالا رود و بفروشد ، مثل این كه زمینى را براى زراعت خریده است ، در صورتى كه آن ملك را به ذمّه خریده و از پول خمس نداده قیمت آن را داده ، باید خمس قیمتى را كه خریده است بدهد ، و اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته كه این ملك را با این پول مى خرم ، در صورتى كه حاكم شرع معامله پنج یك آن را اجازه كند ، خریدار باید خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد.
مسأله ۱۸۱۵ ـ كسى كه از اوّل تكلیف خمس نداده ، اگر از منافع كسب چیزى كه به آن احتیاج ندارد خریده و یك سال از وقت حصول ربح گذشته ، باید خمس آن را بدهد ، و اگر اثاث خانه و چیزهاى دیگرى كه به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده ، پس اگر بداند در بین سالى كه در آن سال فایده برده آنها را خریده ، لازم نیست خمس آنها را بدهد ، و اگر نداند كه در بین سال خریده و یا بعد از تمام شدن سال ، بنابر احتیاط واجب باید با حاكم شرع مصالحه كند.
