موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
احكام هِبه (بخشش) و اِبراء
«مسأله 2696» «هبه» آن است كه انسان چيزى را كه ملك خود اوست به رايگان ملك ديگرى كند و به او ببخشد.
«مسأله 2697» در هبه صيغه خاصّى لازم نيست و اگر هبه كننده مال خود را به قصد هبه به كسى بدهد و او هم به همين قصد بپذيرد، صحيح است.
«مسأله 2698» در هبه كننده چند شرط معتبر است:
اوّل و دوم: بالغ و عاقل باشد.
سوم: سفيه نباشد، يعنى از كسانى نباشد كه مال خود رادر كارهاى بيهوده مصرف مىكنند اگرچه توسّط حاكم شرع هم از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد.
چهارم: توسّط حاكم شرع از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد، مانند مُفَلَّس.
پنجم: مالك يا صاحب اختيار چيزى باشد كه مىخواهد هبه كند، پس بخشش مال ديگرى بدون اجازه او صحيح نيست.
ششم: از روى قصد و اختيار ببخشد، پس اگر هبه كننده از روى اكراه يا اجبار هبه كند، صحيح نيست.
«مسأله 2699» كسى كه چيزى به او بخشيده مىشود، اگر صغير يا ديوانه باشد، قبول خود او كافى نيست، بلكه بايد ولىّ او هبه را از طرف او بپذيرد.
«مسأله 2700» در هبه علاوه بر پذيرش، تحويل گرفتن آن مال هم لازم است؛ پس تا هنگامى كه آن را تحويل طرف نداده، ملك او نشده است و براى صغير و ديوانه، ولىّ آنها بايد تحويل بگيرد و اگر خود ولىّ بخواهد چيزى را به آنها ببخشد، كافى است
(502)
خود او قصد تحويل گرفتن براى آنها بنمايد.
«مسأله 2701» لازم نيست پس از هبه فورا جنس را تحويل دهد، بلكه هرگاه جنس را به طرف تحويل دهد ملك او مىشود و اگر هبه كننده يا كسى كه به او هبه شده پيش از تحويل بميرد يا هبه كننده فاقد شرايط شود، هبه باطل مىشود و مال به ورثه هبه كننده منتقل مىگردد.
«مسأله 2702» هبه، عقد جايز است و هر يك از دو طرف مىتوانند آن را به هم بزنند، هرچند بهتر است هبه كننده چيزى را كه بخشيده از آن چشم بپوشد و هبه را به هم نزند ولى در پنج مورد هبه كننده نمىتواند هبه را به هم بزند:
اوّل: در برابر هبهاى كه كرده چيزى ـ هرچند كم ـ از طرف مقابل گرفته باشد، خواه گرفتن عوض در بخشش شرط شده باشد يا طرف مقابل خودش آن را در مقابلِ بخشش به بخشنده بپردازد.
دوم: آن چيز را «قربةً الى اللّه» بخشيده باشد.
سوم: بخشش به يكى از خويشان متعارف باشد و بنابر احتياط واجب اگر زن و شوهر هم چيزى را به يكديگر هبه كنند، نبايد آن را به هم بزنند.
چهارم: مالى كه بخشيده به حال خود باقى نمانده باشد، يعنى همه يا بعضى از آن به طور كلّى تلف شده يا صورت آن كلاً تغيير كرده باشد ـ مانند نانى كه خورده يا پارچهاى كه دوخته شده است ـ و يا اين كه به ديگرى منتقل شده باشد.
پنجم: يكى از دو طرف هبه بميرد، پس اگر هبه كننده پس از تحويل دادن بميرد، بنابر احتياط واجب وارثان او نمىتوانند هبه را پس بگيرند و اگر هبه گيرنده پس از تحويل بميرد، مال به ورثه او منتقل مىشود و بنابر احتياط واجب هبه كننده نمىتواند آن را پس بگيرد.
«مسأله 2703» «اِبراء» عبارت از اين است كه طلبكار به اختيار از حق خود صرفنظر كند؛ بنابر اين اگر انسان از كسى طلب داشته باشد، مىتواند گذشت كند و قبول بدهكار شرط نيست و در اين صورت ديگر نمىتواند آن را به هم بزند.
(503)
«مسأله 2704» در ابراء طلبكار بايد داراى شرايط هبه كننده (كه در مسأله 2698 گفته شد) باشد.
«مسأله 2705» ابراء ذمّه ميت از دَين صحيح است.
«مسأله 2706» هبه كننده مىتواند در مقابل چيزى كه مىبخشد عوضى قرار دهد و آن را از طرف بگيرد و به آن «هبه معوّضه» مىگويند و لازم نيست عوض آن، عين و جنس باشد، بلكه مىتواند هر كارى را كه نفع آن به شكلى به بخشنده مىرسد عوض هبه قرار دهد، مثلاً بخواهد در مقابل هبه، طلبى را كه طرف از هبه كننده دارد ببخشد يا كار مشروعى را براى او انجام دهد.
«مسأله 2707» كسى كه هبه را قبول مىكند، چنانچه شرطى به عهده او نهاده شود، بنابر احتياط بايد به آن عمل نمايد؛ بنابر اين اگر هبه كننده چيزى را به كسى ببخشد به شرط آن كه او هم چيزى را به او هبه كند، بنابر احتياط بايد طرف به آن شرط عمل نمايد و چنانچه از آن امتناع كند و يا عمل به آن ممكن نباشد، بخشنده مىتواند هبه را به هم بزند.
«مسأله 2708» جهيزيّهاى كه پدر و مادر به دختر مىدهند، اگر به واسطه صلح يا بخشش ملك او نموده باشند، نمىتوانند از او پس بگيرند، ولى اگر ملك او نكرده باشند، پس گرفتن آن مانعى ندارد؛ همچنين است حكم جواهرات يا چيزهاى ديگرى كه شوهر براى همسر خود تهيّه مىكند يا پدر به فرزند خود مىدهد.
