موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
زكات
(467)
(468)
زكات مال
وجوب زكات
سؤال 1 : آيا در وجوب پرداخت خمس يا زكات، غنى بودن پرداخت كننده خمس و زكات شرط است يا نه؟
پاسخ : در وجوب پرداخت زكات، غنى بودن دهنده آن شرط نيست. پس اگر كسى فقير است، ولى گندم و يا جو او به حدّ نصاب رسيده است، بايد زكات آن را بپردازد و چنانچه خودش استحقاق دريافت زكات را داشته باشد، مىتواند از ديگرى زكات بگيرد؛ ولى خمس به اموال كسى كه مؤونه سال خود را ندارد، تعلّق نمىگيرد؛ مگر اين كه مالى را نگهدارد و در مؤونه صرف نكند و سال بر آن بگذرد كه در اين صورت بايد خمس آن را بپردازد.
نيّت زكات
سؤال 2 : اگر كسى زكات مالش را بدون قصد قربت بپردازد، آيا واجب است دوباره زكات را با قصد قربت بدهد يا تنها معصيت كرده و دوباره دادن زكات واجب نيست؟
پاسخ : اگر زكات را با اختيار خود و بدون قصد قربت بدهد، مجزى نيست و بايد دوباره با نيّت قربت زكاتش را بپردازد.
(469)
سؤال 3 : كسى كه زكاتش را نمىدهد و حاكم شرع به اجبار از او مىگيرد، با توجه به اين كه قصد قربت نكرده است، آيا برىء الذمّه شده است يا نه؟
پاسخ : بعد از ثبوت ولايت حاكم شرعى بر اخذ زكات از شخص ممتنع، از جهت عدم قصد قربت، اشكالى ندارد و مبرئ ذمّه است.
اموالى كه زكاتشان واجب است
زكات غلاّت
سؤال 4 : كشاورزى كه تاكنون زكات نداده است، چه بايد بكند تا از نظر شرعى بدهى نداشته باشد؟ وظيفه كشاورزى كه جاهل به حكم مسأله بوده و زكات نداده و اكنون مسأله را ياد گرفته، چيست؟
پاسخ : هر مقدار كه يقين دارد كه به عنوان زكات بر او واجب شده، بايد بپردازد و اگر نمىتواند همه را يك جا بدهد، مىتواند به تدريج بپردازد و در مقدار بيشتر از آن كه شك در وجوب آن دارد، چيزى بر او واجب نيست.
سؤال 5 : آيا راه چارهاى براى زارعى كه زكات خود را پرداخت نكرده و مقدار زيادى زكات بدهكار است و فعلاً هم توانايى پرداخت آن را ندارد، وجود دارد؟
پاسخ : با مراجعه حضورى مشكل خود را حلّ نمايد.
سؤال 6 : كشاورزى هستم كه ساليان درازى كشاورزى كردهام و اكنون يقين ندارم كه تمام زكاتهايى كه بر من واجب شده، پرداختهام يا نه. لطفا مرا راهنمايى كنيد.
پاسخ : مقدارى را كه يقين داريد پرداخت نكردهايد، ادا كنيد و پرداختن زايد بر آن مقدار يقينى (مقدار مشكوك)، واجب نيست.
سؤال 7 : محصولى از بذرى كه زكات آن پرداخت شده، به دست آمده است و محصول ديگر از بذرى كه زكاتش را ندادهاند، حاصل شده است. آيا مقدار زكات اين دو محصول با يكديگر متفاوت است يا يكسان؟
(470)
پاسخ : بذر از مخارج زراعت محسوب مىشود. اگر زكاتش داده شده است، بذر، زكات ندارد و محصول (مقدار باقى مانده پس از كسر كردن مقدار بذر) اگر به حدّ نصاب برسد، زكات دارد و اگر بذر، زكاتش داده نشده است، بايد زكات تمام محصول به دست آمده، چنانچه به حدّ نصاب برسد، داده شود.
سؤال 8 : تفاوت زكات به هنگامى كه زمين زراعتى، اجارهاى باشد با زمانى كه ملكى باشد، چه قدر است؟
پاسخ : فقط فرقش اين است كه در زمين اجارهاى، علاوه بر كسر مخارج، وجه اجاره زمين هم با مخارج ديگر كسر مىشود و بعد از كسر مخارج و وجه اجاره، اگر بقيه محصول به حدّ نصاب برسد، زكات واجب است.
سؤال 9 : زارعى علاوه بر كشت گندم در زمينهاى خودش، در زمينهاى همسرش هم گندم كشت مىكند و اختيار كامل زمينها در دست اوست و زنش هيچ گونه دخالتى در اين كار ندارد. آيا اين كشاورز بايد زكات تمام محصول را بدهد يا زكات محصول زمينهاى خودش را؟
پاسخ : اگر زراعت مذكور به طور مزارعه است، سهم هر يك از مالك زمين و زارع كه به حدّ نصاب رسيد، زكات بر او واجب مىشود و اگر زمين به طور رايگان در اختيار زارع قرار گرفته است، در صورتى كه مجموع زراعت به حدّ نصاب رسيد، زكات فقط بر زارع واجب است.
سؤال 10 : كارگرى در فصل درو به مزرعهاى مراجعه مىكند و در آن مشغول به درو مىشود و در پايان كار به عنوان دست مزد، مقدارى گندم به او مىدهند كه از مقدار نصاب وجوب زكات بيشتر است. آيا زكات اين گندم را بايد پرداخت كند؟
پاسخ : زكات بر دست مزد دروگر تعلّق نمىگيرد.
سؤال 11 : آيا زكات گندمى كه با كشيدن آب به وسيله سطل از چاه، آبيارى شده،
(471)
با زكات گندمى كه با كشيدن آب توسط موتور آب از چاه آبيارى شده، تفاوت دارد؟
پاسخ : در هر دو فرض مذكور، در مقدار زكات فرقى نيست و مقدار آن، يك بيستم است.
سؤال 12 : آبيارى با آب چاه، آب قنات، آب چشمه يا آب رودخانه، در مقدار زكات مؤثر است يا خير؟
پاسخ : اگر براى رساندن آب به زراعت يا به پاى درخت از وسيلهاى (مثل دلو و موتور آب) استفاده مىشود، مقدار زكات محصول، يك بيستم است و اگر آب به خودى خود بر اثر جريان و يا بارش باران و يا مرطوب بودن زمين و مانند آن به زراعت يا درخت مىرسد، مقدار زكات محصول، يك دهم است.
سؤال 13 : كسى در سال گذشته مقدارى گندم به دست آورده؛ ولى به حدّ نصاب نرسيده و زكات آن واجب نشده است. امسال نيز محصول گندمش مانند سال گذشته است؛ ولى مجموع دو گندم به حدّ نصاب مىرسد. آيا بايد زكات پرداخت كند يا خير؟
پاسخ : در فرض مذكور، پرداخت زكات واجب نيست.
سؤال 14 : اگر جو و گندم به صورت مخلوط كاشته و درو شود و روى هم به حدّ نصاب برسد، زكات دارد يا خير؟
پاسخ : اگر هر يك از گندم و جو به حدّ نصاب نرسد، زكات واجب نيست، هر چند هر دو بر روى هم به حدّ نصاب برسند.
سؤال 15 : كشاورزى كه در زمينى زراعت گندم و در زمين ديگر زراعت جو دارد، آيا براى به حدّ نصاب رسيدن و دادن زكات، هر يك را بايد جداگانه حساب كند يا اين كه گندم و جو يك محصول است و روى هم حساب مىشود؟
(472)
پاسخ : هر يك جداگانه حساب مىشود و هر كدام به تنهايى به حدّ نصاب برسد، زكاتش واجب است.
سؤال 16 : انگورى كه كشمش آن مرغوب نيست و اگر تبديل به كشمش شود، ارزشى ندارد و كسى آن را نمىخرد، آيا زكاتش واجب است؟
پاسخ : اگر با تبديل نمودن انگور به كشمش، مقدار كشمش به حدّ نصاب برسد، بايد زكات انگور، ولو به كشمش تبديل نشود، پرداخت شود.
سؤال 17 : اگر سازمان يا ارگانى اقدام به كشت گندم يا جو كند، آيا موقع برداشت محصول، بايد زكات آن پرداخت شود؟
پاسخ : زكات تعلّق نمىگيرد.
زكات دام
سؤال 18 : اگر زارع يا دامدار، قبل يا بعد از زمان وجوب زكات و قبل از پرداخت آن بميرد، تكليف ورثه او درباره پرداخت زكات چيست؟
پاسخ : اگر زارع يا دامدار، پس از تعلّق وجوب زكات بميرد، واجب است زكات از تركه او پرداخت شود و اگر پيش از تعلّق وجوب زكات بميرد، تركه او از جمله اعيان زكوى به ورثه او منتقل مىشود و هر يك از ورثه كه سهمش از اعيان زكوى به حدّ نصاب برسد و داراى ساير شرايط پرداخت زكات باشد، واجب است زكات بدهد.
سؤال 19 : كسى نذر كرده كه گوسفندان خود را صدقه بدهد و قبل از عمل به نذر، گوسفندان متعلّق زكات شدهاند. اكنون وظيفه او چيست؟
پاسخ : در مسأله مذكور، بايد به نذر خود عمل كند و احتياطا قيمت مقدار زكات گوسفندان را به عنوان زكات بپردازد، مگر اين كه پس از نذر كردن و قبل از تعلّق زكات به گوسفندان، آنها را تمليك كرده، ولى تحويل نداده باشد
(473)
كه در اين صورت فقط عمل به نذر لازم است.
سؤال 20 : ما تعدادى زيادى گوسفند داريم كه در بيشتر سال از علف صحرا و بيابان تغذيه مىكنند و چند ماهى را هم به آنها علوفه مىدهيم، آيا به اين گوسفندان زكات يا خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : در مورد مذكور، زكات به آن گوسفندان تعلّق نمىگيرد؛ ولى خمس، اگر شرايطش موجود باشد، واجب است.
زكات طلا و نقره
سؤال 21 : آيا در حال حاضر، زكات طلا ونقره، فرض تحقّق دارد يا خير؟ و آيا طلا و نقرههاى ساخته شده، مانند دست بند، گردن بند و سكّههاى بهار آزادى، متعلّق زكات هستند؟
پاسخ : اگر موضوع زكاتِ طلا و نقره موجود شود، دادن زكاتش واجب است و موضوع طلا و نقره زكوى در رسالهها به طور مشروح بيان شده است.
سؤال 22 : آيا در اين زمان، با توجه به شرايط به وجود آمده در معاملات، ديگر به طلا و نقره زكات تعلّق نمىگيرد؟
پاسخ : اگر طلا و نقره اكنون هم شرايط وجوب زكات را داشته باشند، بر مالك آنها واجب است زكات آنها را بپردازد.
سؤال 23 : آيا طلا و نقره مصنوعى، مورد زكات واقع مىشوند؟
پاسخ : طلا و نقره مصنوعى، حكم طلا و نقره طبيعى و واقعى را ندارند.
سؤال 24 : آيا به اسكناس و سكههاى رايج در معاملات اين زمان كه غير از طلا و نقره است، زكات تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اسكناس و پولهاى ديگر كه غير از نقدين (طلا و نقره) هستند، زكات ندارند.
(474)
مصرف زكات
صرف كردن زكات بدون اجازه مجتهد
سؤال 25 : آيا زكات را خودمان مىتوانيم بدون اجازه مجتهد، به مصارف معيّن شده در شرع برسانيم؟
پاسخ : بلى، زكات را بدون اذن مجتهد هم مىشود در موارد بيان شده در رساله به مصرف رساند؛ ولى بهتر است از مجتهد اذن گرفته شود.
زكات را در چه راههايى مىتوان صرف نمود؟
سؤال 26 : لطفا فرق صدقه با هديه را بيان كنيد و بفرماييد كه آيا بين هديه به فقير و صدقه فرقى هست يا خير؟ و آيا صدقه را فقط به فقير مىدهند يا به غنى هم مىتوان صدقه داد و آيا صدقه دادن به سادات جايز است يا خير؟
پاسخ : در صدقه، علاوه بر بلوغ و عقل و رشد عقلى و مجبور نبودن، قصد قربت لازم است؛ ولى در هديه، قصد قربت لازم نيست و شرط هم نيست. در صدقه، بعد از قبض و اقباض، رجوع جايز نيست؛ ولى در هديه، در صورت باقى ماندن عين هديه، به جز در مواردى، رجوع جايز است. صدقه و هديه، هر دو خوب هستند؛ ولى صدقه بهتر است وثواب بيشترى دارد. صدقه واجب، مثل زكات مال و زكات فطره را نمىتوان به شخص غنى داد؛ ولى صدقه مستحبّى را مىتوان داد؛ اما بهتر است كه به فقير داده شود. زكات مال و زكات فطره غير سيّد را نمىتوان به سيّد داد و بنا بر احتياط بقيه صدقات واجب، مثل صدقه نذرى و ردّ مظالم و كفّارات واجبِ غير سيّد را نيز نمىتوان به سيد داد؛ ولى صدقه مستحبّ غير سيّد را مىتوان به سيّد داد؛ اما سيّد مىتواند هم صدقه واجب و هم صدقه مستحبّ خود را به سيّد بدهد.
سؤال 27 : آيا گرفتن صدقه بر سيّد حرام است؟
پاسخ : زكات واجب (زكات مال و زكات فطره) غير هاشمى را نمىتوان به
(475)
هاشمى داد و بنا بر احتياط ساير صدقات واجب هم همين حكم را دارد؛ ولى دادن صدقه مستحب مانعى ندارد.
سؤال 28 : آيا گرفتن صدقه بر كسى كه مادر او سيّده است، حرام است؟
پاسخ : كسى كه مادرش سيّده است، ولى پدر او از سادات نيست، گرفتن زكات و صدقه واجب و مستحب بر او حرام نيست.
سؤال 29 : آيا انسان مىتواند زكات مالش را جهت ازدواج فرزندان خود به مصرف برساند؟
پاسخ : چنانچه فرزندان، مستحق باشند و مخارج عروسى از محلّ ديگرى تأمين نشود، اشكالى ندارد. البته چنانچه احتياج آنان به ازدواج به گونهاى باشد كه مخارج آن جزء نفقات واجب بر پدر به حساب آيد، نمىتواند آن را از زكات پرداخت كند.
سؤال 30 : آيا جايز است زكات را به عروس يا داماد يا دختر يا پسر خود و يا فرزندان آنها داد؟
پاسخ : دادن زكات به داماد در صورتى كه فقير واجد شرايط باشد، جايز است و دادن زكات به عروس واجد شرايط در صورتى كه پسر نتواند مخارج او را بدهد نيز جايز است. پدر مىتواند زكات خود را به پسر و يا دختر ويا نوههاى خود كه واجد شرايط باشند، در غير از نفقه واجب آنها بدهد.
سؤال 31 : مردى با زنى ازدواج مىكند كه از شوهر ديگرش داراى دختر و پسر است، آيا اين مرد مىتواند زكات خود را به اين دختر و پسر بدهد؟
پاسخ : اگر فقير باشند، و به جهتى (مثل شرط ضمن عقد) نفقه آنها بر او واجب نشده باشد، دادن زكات به آنها جايز است و اشكال ندارد.
سؤال 32 : شخصى توانايى كسب و كار و تحصيل درآمد را دارد؛ ولى راههاى كسب
(476)
درآمد، مطابق شأن و موقعيت او نيست و به آبروى او لطمه وارد مىكند. آيا مىتوانيم به او زكات بدهيم تا مجبور به كسب درآمد از اين راهها نباشد؟
پاسخ : دادن زكات به چنين شخصى اشكال ندارد و گرفتن او هم جايز است.
سؤال 33 : آيا به كسى كه در خواندن نماز سستى به خرج مىدهد و گاهى نمازش فوت مىشود و يا به كسى كه اهل گناه است، مىتوان زكات داد؟
پاسخ : اگر اهل نماز است، فوت شدن گاه به گاه نماز، مانع پرداختن زكات به او نمىشود؛ ولى احتياطا به متجاهر به فسق به مثل ترك نماز و خوردن شراب، نبايد زكات داد و همچنين بنا بر اقوى به فقيرى كه آن را در معصيت مصرف مىكند، زكات ندهند.
سؤال 34 : اگر احتمال دهيم زكاتى را كه به فقير مىدهيم، در راه معصيت خرج مىكند، آيا مىتوانيم به او زكات بدهيم؟
پاسخ : در صورت وجود ساير شرايط، صرف احتمال مصرف در معصيت، مانع دادن زكات نمىشود، مگر اين كه احتمال قوى بدهيد كه در معصيت مصرف مىكند.
سؤال 35 : خانوادهاى هستند از سادات كه يتيم و فقير هستند؛ ولى هيچ كدامشان نماز نمىخوانند و روزه نمىگيرند. با توجه به اين كه كسى نيست تا سرپرستى و مخارج آنها را به عهده بگيرد، آيا دادن زكات واجب و يا خمس به آنها صحيح است؟ لازم به توضيح است كه مادر آنها از غير سادات است.
پاسخ : در فرض سؤال، اگر بچه غير بالغى در اين خانواده وجود داشته باشد، مىتوان از زكات و همچنين از خمس (سهم سادات) به او پرداخت نمود؛ ولى به بقيه افراد خانواده، بنا بر احتياط واجب نمىتوان از اين وجوه پرداخت كرد.
سؤال 36 : مستحقى به ما بدهكار است، آيا مىتوانيم وجوه شرعى يا مظالم و كفّاراتى
(477)
را كه برعهده ماست به جاى آن بدهى حساب كنيم و از مستحق چيزى نگيريم؟
پاسخ : جايز است بدهى او را از وجوه شرعى ذكر شده حساب كنيد و چيزى از او نگيريد.
سؤال 37 : آيا مىتوان زكات را به جاى دادن به فقير، در راههاى ديگرى كه مورد رضايت خداوند است، مصرف نمود؟
پاسخ : اگر مصلحت عامّه داشته باشد، در راه خدا مىشود زكات را مصرف كرد؛ ولى دادن زكات به فقير شيعه، بهتر از همه مصارف است.
سؤال 38 : حمام محلّه ما حدود ده سال است كه خراب شده و مردم از يارى مسئولان و متولّيان، براى مرمّت و باز سازى آن نا اميد شدهاند. آيا براى بازسازى حمام جهت رسيدگى به بهداشت اهالى محلّه، مىتوان از وجوه شرعى استفاده نمود؟
پاسخ : مصرف نمودن صدقات مستحبّى و زكات واجب و موقوفاتى كه براى امور خيريه هستند، اشكالى ندارد.
سؤال 39 : آيا جايز است براى تبليغ امور دينى و برگزارى مجالس دينى و خريد كتب دينى از زكات استفاده كرد؟
پاسخ : خريدن كتاب دينى از زكات مال خود مكلّف، براى خودش جايز نيست؛ ولى در مورد خريدن كتاب دينى براى ديگران از زكات، چنانچه كتاب را براى استفاده اشخاص معيّن بخرد، اگر مستحقّ زكات باشند و احتياج به آن كتابها داشته باشند، جايز است؛ ولى چنانچه براى استفاده عموم (مانند كتابخانههاى عمومى) مىخرد، مىتواند از سهم «سبيل اللّه» آنها را بخرد. همچنين براى برگزارى مجالس مذهبى و تبليغ امور دينى ميتوان از زكات به عنوان سهم «سبيل اللّه» استفاده نمود.
سؤال 40 : آيا جايز است زكات را صرف ساختن مسجد و درمانگاه و مدرسه
(478)
و دبيرستان و دانشگاه كرد؟
پاسخ : دادن زكات به عنوان سهم «سبيل اللّه» به مسجد و خرج كردن براى آن و همه كارهاى عام المنفعه كه نفع آن به عموم مسلمانان مىرسد، مانند ساختن و اصلاح راه، درمانگاهها، بيمارستانها، مدارس و امثال آن اشكال ندارد.
چه مقدار از زكات را مىتوان به فقير داد؟
سؤال 41 : آيا به كسى كه هم فقير باشد و هم بدهكار، مىشود بيشتر از خرج يك سال زكات داد؟
پاسخ : به اندازهاى مىشود به او زكات داد كه بدهى خود را بدهد و خرج يك سال را هم داشته باشد.
سؤال 42 : آيا جايز است به فقير آن قدر زكات داد كه به طور كلّى غنى شود، به طورى كه در سالهاى بعد هم نياز به دريافت زكات نداشته باشد؟
پاسخ : در فرض سؤال، دادن زكات به فقير در صورتى كه براى مصرف كردن باشد، بنا بر احتياط جايز نيست؛ ولى اگر مىدهد تا به كسب مشغول شود و از گرفتن زكات بى نياز شود، اشكالى ندارد.
ديگر احكام زكات
سؤال 43 : آيا مالى كه زكات آن پرداخت شده است، امكان دارد كه دوباره مشمول پرداخت زكات شود يا خير؟
پاسخ : در نقدين (طلا و نقره) و انعام ثلاثه (گوسفند، گاو و شتر) همين گونه است؛ يعنى امسال كه زكات آنها پرداخت شد، اگر تا سال آينده مقدار آنها از نصاب كمتر نشده باشد، با وجود ساير شرايط وجوب زكات، بايد دوباره زكات آنها پرداخت شود.
سؤال 44 : كسى بدهكار وجوه شرعى است؛ ولى نمىداند كه مثلاً زكات بدهكار
(479)
است يا مظالم عباد برعهده اوست يا كفّاره بايد بپردازد. آيا مىتواند وجوه را به مستحق بدهد و اين طور نيّت كند كه هر كدام از اينها بود، همان حساب شود؟
پاسخ : در فرض سؤال، اگر به همان ترتيب، نيّت نمايد و به كسى بدهد كه مستحقّ دريافت همه اين وجوه شرعى است، اشكال ندارد.
گرفتن زكات از كسى كه زكات نمىدهد
سؤال 45 : آيا حاكم شرع مىتواند از كسى كه مدّعى عدم وجوب زكات بر اوست و يا مدّعى است كه زكات مالش را پرداخته؛ ولى دليل و مدركى ارائه نمىدهد، زكات بگيرد؟
پاسخ : قول مالك، قبول است و نيازى به بيّنه و يمين و مدرك ندارد، مگر علم بر خلاف ادعاى او در بين باشد و در موردى كه مالك، متهم باشد، تفتيش جايز است؛ ولى نبايد به گونهاى باشد كه موجب اذيت مالك و يا اهانت به او گردد.
سؤال 46 : آيا فقير مىتواند از مال كسى كه زكاتش را نمىپردازد، بدون اجازه او بردارد؟
پاسخ : بدون اجازه حاكم شرعى جايز نيست.
زكات اموال وقفى
سؤال 47 : آيا در اموال موقوفه، زكات واجب مىشود يا خير؟
پاسخ : در عين موقوفه، زكات واجب نيست، خواه وقف عام باشد و يا وقف خاص، و در نما و منفعتِ وقف عام هم زكات نيست؛ ولى در نماى وقف خاص حصّه هر يك از موقوف عليهم كه به حدّ نصاب برسد، در صورت وجود ساير شرايط، بايد زكات آن را بدهد.
زكات طلب
سؤال 48 : آيا بر طلبكار واجب است كه زكات طلب خود را بپردازد؟
(480)
پاسخ : مادامى كه طلبكار، طلب خود را وصول نكند و متمكّن از تصرّف در آن نباشد، زكات آن بر او واجب نيست.
زكات مستحب
سؤال 49 : آيا مواردى وجود دارد كه پرداختن زكات آنها مستحب باشد؟
پاسخ : در چهار مورد، دادن زكات مستحب است:
الف. حبوباتى كه مكيل يا موزون است، مانند برنج، نخود، ماش، عدس و امثال آنها و همين طور ميوهها، مانند سيب، زرد آلو، گلابى و مانند آنها؛ ب. مال التجاره؛ ج. اسبهاى ماديان؛ د. املاكى كه منظور از نگهدارى آنها منفعت بردن از آنها است، مانند باغ و بستان و مغازه و هتل و امثال آنها.
تصرّف در مالى كه زكاتش داده نشده
سؤال 50 : آيا تصرّف در مالى كه متعلّق زكات واقع شده و هنوز زكاتش پرداخت نشده، جايز است؟
پاسخ : اگر به عهده بگيرد كه زكات را پرداخت نمايد، مانع ندارد.
تصرّف در زكات جدا شده
سؤال 51 : پولى را كه به جهت زكات، از اموال خود جدا كرده و كنار گذاشتهايم، آيا جايز است آن را مصرف كنيم يا با پول يا مال ديگر خود عوض نماييم؟
پاسخ : زكات را پس از جدا كردن، نمىتوان مصرف و يا تبديل نمود.
زكات فطره
پرداخت زكات فطره بر عهده چه كسى است؟
سؤال 52 : شرط واجب شدن زكات فطره، غنى بودن است. به چه كسى غنى
(481)
گفته مىشود؟ كسى كه در يك سال گذشته غنى بوده و يا در يك سال آينده غنى خواهد بود يا كسى كه در سال خمسى خود غنى است، ولو اين كه عيد فطر در وسط سال خمسى او واقع شده باشد يا كسى كه در سال جارى شمسى يا سال جارى قمرى غنى محسوب مىشود؟
پاسخ : ميزان، داشتن بالفعل و يا بالقوّه مخارج خود و عائلهاش تا يك سال ديگر است.
سؤال 53 : آيا كسى كه غنى است، ولى فعلاً اموالش در دسترسش نيست، واجب است براى اداى زكات فطره قرض كند؟
پاسخ : با تمكّن از قرض كردن، لازم است كه قرض نمايد و فطره را در وقت خود ادا كند، مگر اين كه قرض كردن براى او حرجى باشد.
سؤال 54 : فطريه پسران يا دخترانى كه در شهرى دور از وطن خود هستند و درس مىخوانند، ولى با پول پدرشان زندگى مىكنند و جزء عيال او حساب مىشوند، بر عهده خودشان است يا پدرشان؟
پاسخ : فطريه، بر پدر واجب است، نه بر فرزندان.
سؤال 55 : كسى كه قبل از غروب شب عيد فطر از دنيا برود، زكات عيال او كه به هنگام غروب، نان خور او حساب نمىشوند، برعهده كيست؟
پاسخ : زكات فطره عيال اين شخص، برعهده خودشان است، به شرط آن كه نان خور كس ديگرى نباشند و در هر حال بر تركه ميّت چيزى نيست.
سؤال 56 : آيا فطريه ميهمانى كه قبل از غروب آفتاب در شب عيد فطر وارد شده، ولى غذاى خود را به همراه خود آورده است، بر صاحب خانه واجب است يا خير؟
پاسخ : در فرض سؤال، احتياط واجب آن است كه هم ميزبان فطريه ميهمان را
(482)
بپردازد و هم خود ميهمان فطريه خودش را بدهد، مگر اين كه ميهمان قصد داشته باشد كه مدتى در پيش ميزبان بماند، به طورى كه عرفا جزء عائله او محسوب شود كه در اين صورت فطريه ميهمان بر عهده ميزبان است.
سؤال 57 : ميهمانى كه در شب عيد فطر و قبل از غروب آفتاب خانه ميزبان خود را ترك مىكند و پس از مغرب دوباره به خانه ميزبان باز مىگردد، فطريهاش برعهده خودش است يا ميزبانش؟
پاسخ : اگر هنگام ترك منزل، قصد بازگشت داشته، به طورى كه هنگام مغرب ميهمان او محسوب مىشود، فطريهاش برعهده ميزبانش خواهد بود و اگر قصد بازگشت نداشته و تصادفا يا به هر دليل ديگرى بازگشته است، فطريهاش بر عهده خودش خواهد بود.
سؤال 58 : آيا فطريه كارگرانى كه غذايشان را در كارخانه مىخورند و يا سربازانى كه در پادگان غذا مىخورند و يا كارمندان و كارگرانى كه اداره يا مؤسسهاى به آنها غذا مىدهد و شب عيد فطر نيز در آن محل غذا مىخورند، به عهده كارخانه يا پادگان يا اداره و مؤسسه است يا برعهده خودشان؟ حكم كارگر و خادم و راننده خانه در فرض قبلى چيست؟
پاسخ : اگر غذايى كه مىخورند، جزء حقوق آنهامحسوب شود، فطريه آنها بر عهده خودشان است و اگر جزء حقوق آنان نباشد نيز بنا بر احتياط خودشان فطريه را پرداخت كنند. خادم و راننده و كارگر خانه، در فرض سؤال، جزء عيالات صاحب خانه به حساب مىآيند و فطريه آنها برعهده صاحب خانه است.
واسطه در پرداخت زكات فطره
سؤال 59 : در روز عيد سعيد فطر، كميته امداد به طور وسيعى اقدام به جمع آورى
(483)
فطريه از افراد مىكند تا به دست مستحقين برساند. آيا كسانى كه فطريه خود را اين گونه مىپردازند و خودشان مستقيما به دست فقير نمىرسانند، برىء الذمّه مىشوند يا خير؟
پاسخ : موارد استحقاق زكات فطره در رساله معيّن شده است. شخص بايد فطره را يا خودش به مستحق برساند و يا به واسطهاى كه اطمينان دارد به مستحقّ فطره مىرساند، بدهد و تشخيص موضوع و اطمينان داشتن و يا نداشتن، با خود مكلّف است.
سؤال 60 : آيا صحيح است زكات فطره را به امام جماعتى كه از طرف مجتهد وكيل نيست بدهيم تا به دست فقير برساند؟
پاسخ : اگر يقين داريد كه آن را به دست فقير مىرساند، اشكالى ندارد.
سؤال 61 : آيا براى مسئولان مدارس جايز است فطريه كسانى را كه مايل هستند، جمع آورى نمايند و به خانواده دانش آموزانى كه شرعا مستحق هستند، برسانند؟
پاسخ : براى مسئولان مدرسه، چنانچه آشنا به مسائل شرعى باشند و مستحقّ شرعى را بشناسند، اشكال ندارد و پرداخت كننده فطريه بايد مطمئن باشد كه فطريه براى افرادى كه مستحقّ شرعى هستند، هزينه مىشود.
دادن جنس ديگر و يا پول به جاى زكات فطره
سؤال 62 : آيا برنجى كه با كوپن خريدارى شده است را مىتوان به عنوان فطريه داد؟ در صورتى كه جواب مثبت باشد، اگر بخواهد قيمت برنج را بدهد، بايد قيمت برنج كوپنى را بدهد يا قيمت برنج آزاد را؟
پاسخ : در فطريه، بايد قيمت جنس آزاد را ملاك قرار داد، اگر بخواهد خود جنس كوپنى را بدهد، اشكال ندارد؛ ولى اگر بخواهد پول بدهد، قيمت جنس كوپنى كفايت نمىكند.
(484)
سؤال 63 : آيا مىتوان هم ارزش با سه كيلو گرم گندم، جو، برنج و يا خرما، جنس ديگرى را (مثل كتاب يا كفش يا لباس) به مستحقّ زكات فطره داد؟
پاسخ : بنا بر احتياط در صورتى كه بخواهد ارزش موارد مذكور (گندم، جو و...) را بپردازد، بايد پول آنها را بدهد و نمىتواند جنس ديگرى بدهد، مگر اين كه مستحقّ زكات، جنس ديگر را به جاى زكات قبول كند.
مصرف زكات فطره
سؤال 64 : آيا مىتوان زكات و فطريه را به سادات فقير داد يا خير؟ در صورت مثبت بودن جواب، به چه صورت بايد پرداخت شود؟
پاسخ : پرداخت زكات مال و فطريه به سادات جايز نيست، مگر اين كه زكات دهنده سيّد باشد.
سؤال 65 : در شب عيد فطر، قبل از غروب، سيّدى به عنوان ميهمان بر غير سيّد وارد مىشود يا غير سيّدى بر سيّد وارد مىشود. در اين دو صورت، آيا مىتوان فطريه ميهمان را كه برعهده صاحب خانه است به سيّد فقير داد يا بايد به غير سيّد داده شود؟
پاسخ : در هر دو صورت، بنا بر احتياط فطره را به غير سيّد بپردازند.
سؤال 66 : آيا زن سيّده فقير، مىتواند به اعتبار اين كه شوهرش فقير و غير سيّد است، زكات فطره از غير سيّد دريافت كند؟
پاسخ : در فرض مذكور، زن سيّده نمىتواند براى مصرف خودش از زكات فطره بگيرد؛ ولى دهنده فطره مىتواند فطره را به آن زن بدهد كه به شوهر غير سيّدش برساند تا وى آن را براى خود و عيالش به مصرف برساند.
سؤال 67 : آيا دادن زكات فطره به فقير بىنماز يا معصيت كار صحيح است؟
پاسخ : احتياط اين است به كسانى كه آشكارا مرتكب گناهانى چون
(485)
ترك نماز و شرابخوارى مىشوند، فطريه ندهند و همچنين به كسى كه فطريه را در معصيت مصرف مىكند، نمىشود فطريه داد.
سؤال 68 : آيا شرعا مىتوان به فقير معتادى كه اگر فطريه بگيرد، در اعتياد مصرف مىكند، فطريه داد؟
پاسخ : جايز نيست و كفايت نمىكند.
سؤال 69 : خواهشمند است نظر مبارك خود را در خصوص پرداخت زكات فطره مؤمنين، به مؤسسه حمايت از بيماران نيازمند و صعب العلاج كه توسط جمعى از روحانيان معظّم، جهت مداواى مريضان بى پناه و درمانده تشكيل گرديده است، اعلام نماييد.
پاسخ : اگر شرعا مستحقّ باشند، مىتوان هزينه خوراك و داروى آنان را از زكات فطره پرداخت نمود؛ ولى بايد مراقب باشيد كه در مصرف آن تأخير صورت نگيرد و پرداخت كننده فطريه بايد مطمئن باشد كه فطريه براى افرادى كه مستحقّ شرعى هستند، هزينه مىشود.
ديگر مسائل زكات فطره
سؤال 70 : اگر كسى به عنوان مهمانى وارد خانهاى شود و در آن جا شام صرف كند، كسى نمىگويد كه اين مهمان با خوردن يك شام در منزل ميزبان، جزء عائله او شده است و در عرف مردم، فقط اطلاق مهمان بر اين فرد مىشود نه عائله. پس چگونه است كه با ورود مهمان، قبل از غروب شب عيد فطر بر ميزبان، مهمان را جزء عائله ميزبان محسوب مىكنيم و مىگوييم زكات فطره مهمان برعهده ميزبان است، در حالى كه عائله محسوب شدن مهمان، بر خلاف فهم عرفى است؟
پاسخ : ظاهرا در اين مسأله، خلطى ميان عائله و نانخور بودن شخصى نسبت به شخص ديگر، و از اهل و عيال او بودن، واقع شده است. در زكات فطره،
(486)
معيار اين است كه مهمان قبل از غروب وارد شود و نانخور صاحب منزل حساب شود، نه اين كه از اهل و عيال او محسوب گردد.
سؤال 71 : آيا زكات فطره را بايد يك جا پرداخت كرد يا مىتوان مقدارى از آن را در روز عيد فطر و مقدارى را نيز بعدا پرداخت نمود؟
پاسخ : تأخير انداختن زكات فطره از ظهر روز عيد فطر براى كسى كه نماز عيد نمىخواند و بنا بر احتياط تأخير انداختن از نماز عيد فطر براى كسى كه نماز عيد مىخواند، جايز نيست؛ ولى چنانچه زكات فطره را در وقت خود از مالش جدا كند، مىتواند تمام يا بعضى از آن را بعدا به فقير پرداخت كند.
سؤال 72 : شخصى شب عيد فطر، زكات فطره را كنار گذاشته است؛ ولى همسرش در همان شب يا در روز عيد، فطريه را (بدون اين كه بداند زكات فطره است) برداشته و خرج كرده است. اكنون تكليف چيست؟ آيا دوباره بايد فطريه را جدا كند و به مستحق بدهد؟ در موقع دادن، نيّت ادا كند يا قضا؟
پاسخ : مجدّدا بايد فطريه را بدهد و قصد ادا يا قضا لازم نيست.
(487)
(488)
