موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
تيمّم
موارد متعيّن شدن تيمّم
سؤال 352 : دو ظرف آب داريم كه يكى از آنها نجس است؛ ولى نمىدانيم كه كدام يك نجس است و آب ديگرى هم نداريم. در اين صورت بايد وضو بگيريم يا تيمّم كنيم؟
پاسخ : اگر يقين به نجاست يكى از آنها داشته باشيد، بايد تيمّم كنيد.
سؤال 353 : اگر عضوى از وضو را كه سالم و نجس است، نتوان آب كشيد، وظيفه ما در اين حال، تيمّم است يا وضوى جبيرهاى؟
پاسخ : وظيفه، فقط تيمّم است، نه وضوى جبيرهاى.
سؤال 354 : كسى كه چشمش را جراحى نموده و بايد روى آن مدتى بسته باشد، چه طور غسل و وضو را انجام دهد؟
پاسخ : در مفروض سؤال، تيمّم كفايت مىكند.
سؤال 355 : بيمارانى هستند كه مبتلا به بيمارى پوستىاند و جهت انجام دادن آزمايش براى تشخيص بيمارى، لازم دانسته شده كه روى آن نواحى آب ريخته نشود. چنانچه از گذاردن پارچه بر روى آن نواحى نيز منع شده باشند، چگونه غسل يا وضو به جا آورند؟
پاسخ : در مفروض سؤال، بايد با تيمّم نماز بخوانند.
سؤال 356 : وقتى كه شك داريم به اندازه وضو يا غسل وقت داريم يا نه، آيا اقدام به انجام دادن آنها كنيم يا تيمّم نماييم؟
پاسخ : بايد تيمّم كنيد.
(116)
سؤال 357 : در مواردى كه به دليل پوشانده شدن اعضاى متعدد وضو به وسيله جبيره و نجس بودن بعضى از زخمها و شرايط خارجى ديگر از قبيل وصل بودن سرم و امثال آن، انجام دادن وضوى جبيره داراى حرج نوعى يا شخصى و يا احتمال ضرر براى زخم است، تكليف چيست و آيا تيمّم كافى است؟
پاسخ : اگر مشتمل بر حرج شخصى و يا ضرر باشد، تيمّم كافى است.
سؤال 358 : شخصى مىداند كه با انجام دادن وضو، مقدار كمى از نمازش در خارج وقت خوانده مىشود، با اين حال، تيمّم مقدّم مىشود يا وضو؟
پاسخ : تقدّم تيمّم بر وضو، در صورت درك يك ركعت از نماز در وقت با وضو، خالى از اشكال نيست؛ بلكه بعيد نيست بين وضو و تيمّم مخيّر باشد؛ ولى احتياط استحبابى اين است كه تيمّم كند.
موارد صحّت و عدم صحّت تيمّم
سؤال 359 : در مواردى كه تيمّم كردن صحيح است، آيا مىتوان براى انجام كارهاى مستحبّى (مثل خواندن نماز شب) نيز تيمّم كرد يا اين كه تيمّم، مخصوص انجام واجبات است؟
پاسخ : جواز تيمّم در مورد مذكور، خالى از قوّت نيست.
سؤال 360 : با توجه به اين كه غسل، استحباب نفسى دارد، اگر كسى در اوقاتى كه معمولاً نمىتواند غسل كند (مثل اوقاتى كه در محلّ كار خود مشغول است)، به جاى آن تيمّم كند، آيا اين كار مستحب است و به آن ثوابى تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : بدل بودن تيمّم از اغسالى كه رافعِ حدث نيستند، ثابت نيست.
سؤال 361 : آيا مىتوان به جاى غسلهاى مستحبّى تيمّم كرد؟ و آيا تيمّم كردن كسى كه دوست دارد هميشه با طهارت باشد، ولى هميشه نمىتواند بعد از حدث اصغر وضو بگيرد، صحيح است يا خير؟
(117)
پاسخ : بدل بودن تيمّم از غسلهاى مستحبّى، آن هم در جايى كه عذر شرعى از غسل كردن وجود ندارد، معلوم نيست؛ بلكه عدم آن معلوم است و همچنين است بدل بودن تيمّم از وضو در صورت نبودن عذر شرعى از وضو، مگر در چند مورد كه اين مورد از آنها نيست.
چيزهايى كه تيمّم بر آنها صحيح است
سؤال 362 : آيا تيمّم بر موزائيك و سنگفرش صحيح است؟
پاسخ : تيمّم بر موزائيك صحيح نيست و بر سنگ اشكال ندارد.
سؤال 363 : آيا مىتوان بر روى زمين مرطوب يا خاك مرطوبى كه هنوز به گِل تبديل نشده است، تيمّم كرد؟ اگر زمين خشك يا خاك خشك در اختيار ما باشد، تيمّم بر خاك مرطوب چه حكمى دارد؟
پاسخ : تيمّم بر خاك و يا زمين مرطوب اشكالى ندارد، اگر چه احتياط، تقديم زمين خشك بر آن است.
سؤال 364 : آيا تيمّم بر گِل صحيح است؟ در صورت صحّت، هنگام زدن دو دست بر روى گِل، مقدارى از آن به دستها مىچسبد كه اگر آن را به صورت بكشد، صورت نيز گِلى مىشود. لطفا كمى در مورد تيمّم با گِل كه كمتر در رسالههاى عمليه به آن اشاره شده است، توضيح دهيد.
پاسخ : اگر زمينِ خشك، مثل خاك و امثال آن و همچنين گرد و غبار وجود نداشته باشد و گِل را نيز نتوان خشك نمود، تيمّم بر گِل جايز است، وگرنه نمىتوان بر گِل تيمّم كرد و كيفيت آن اين طور است كه دستهايش را به گل بزند، بعد گل را برطرف نموده، بر پيشانى مسح كند و سپس دستها را مسح نمايد و اما برطرف كردن گِل با شستن با آب، جايز نيست.
سؤال 365 : آيا تيمّم كردن بر گِلى كه مقدارى سفت شده، به طورى كه اگر دست بر آن
(118)
بزنيم، چيزى از گِل به دست ما نمىچسبد، صحيح است يا خير؟ و در صورت صحّت، آيا مىتوان با وجود زمين خشك بر اين گِل تيمم كرد؟
پاسخ : اگر عرفا به آن گِل گفته شود، با وجود خاك، سنگ، كلوخ، ريگ و گرد و غبار نمىتوان بر آن تيمّم كرد، وگرنه اشكال ندارد.
سؤال 366 : آيا مىتوانيم بر خاكى كه در پاكى و نجاست آن شك داريم، تيمّم كنيم يا نه؟ اگر دو خاك در اختيار داريم كه نمىدانيم كدام يك نجس شده است، تيمّم با آنها صحيح است يا خير؟
پاسخ : در مورد اول، جايز است به همان خاكى كه شك در نجاست و طهارت آن دارد، تيمّم كند و در مورد دوم، حكم مسأله اين است كه به هر دو تيمّم كند و احتياط اين است كه پس از تيمّم اول، خاك و غبار را از اعضاى تيمّم پاك كند و سپس تيمّم دوم را انجام دهد و اعضا را باز از خاك و غبار پاك نمايد و نماز بخواند.
سؤال 367 : فردى مدتى با غبار تيمّم نموده، در صورتى كه خاك، سنگ و... وجود داشته است. آيا اعمال او صحيح است؟
پاسخ : بايد اعمالى را كه يقين دارد با اين گونه تيمّم به جا آورده، قضا كند.
امورى كه رعايتش در وقت تيمّم لازم است
سؤال 368 : آيا در تيمّم بدل از وضو، به مانند خود وضو، موالات و پشت سر هم انجام دادن كارها شرط است يا نه؟ در غسل كه موالات در آن شرط نيست، موالات در تيمّم بدل از آن چه حكمى دارد؟
پاسخ : موالات در تيمّم لازم است، اگر چه بدل از غسل باشد.
سؤال 369 : اگر به هنگام مسحِ صورت و دستها در تيمّم، زمان كوتاهى دست خود را از محلّ مسح برداريم و دوباره بگذاريم و بقيه مسح را انجام دهيم، تيمّم صحيح است
(119)
يا باطل؟
پاسخ : در صورت صدق عرفىِ موالات، تيمّم صحيح است، اگرچه احتياط، در اعاده كردن تيمّم است.
سؤال 370 : در تيمّم، آيا لازم است تمام عضو مسح كننده، بر تمام عضو مسح شونده كشيده شود يا مسح شدن تمام عضو مسح شونده كافى است؟ مثلاً وقتى با كف دست راست بايد پشت دست چپ را مسح كنيم، آيا همين كه تمام پشت دست چپ (ولو با قسمتى از كف دست راست) مسح شود، كافى است يا بايد همه كف دست راست و انگشتان آن بر تمام پشت دست چپ كشيده شود؟
پاسخ : اگر عرفا صدق كند كه كف دست بر عضو تيمّم كشيده شده است، كافى است و دقت عقلى لازم نيست.
سؤال 371 : موقع تيمّم كردن، اگر چيزى كه تيمّم بر آن صحيح است (مثل سنگ)، كوچك باشد، به طورى كه نتوان هر دو دست را با هم بر روى آن زد، آيا صحيح است كه هر دست را به تنهايى بر آن زد و بعد تيمّم كرد؟
پاسخ : تيمّم به اين صورت، حتى در حال اختيار نيز جايز است.
سؤال 372 : اگر در تيمّم، موقع زدن دو دست بر چيزى كه تيمّم بر آن صحيح است، فقط كف دو دست (بدون انگشتان) با آن چيز برخورد كند و بعد همان قسمت برخورد كرده را بر پيشانى و بر پشت دو دست و انگشتان بكشيم، تيمّم ما صحيح است يا نه؟
پاسخ : اين گونه تيمّم، صحيح نيست.
سؤال 373 : آيا چيزهايى مثل چسب، خمير و... كه مانع وضو محسوب مىشوند، مانع تيمّم هم هستند و بايد برطرف شوند يا فقط چيزهايى مثل انگشتر، مانع تيمّم هستند؟
پاسخ : مواردى كه در سؤال آمده (چسب، خمير و...)، مانند انگشتر، مانع تيمّم
(120)
هستند و بايد برطرف شوند، والاّ تيمّم باطل مىشود.
تيمّم مقطوع العضو
سؤال 374 : كسى كه فاقد يك يا دو دست است، چگونه تيمّم كند؟
پاسخ : اگر هر دو دست او قطع شده باشد، پيشانى خود را به زمين مسح كند و اگر يكى از دستها قطع شده و يكى باقى است، بعد از زدن همان دست به خاك، پيشانى را با آن مسح كند و پشت خود آن دست را هم به خاك مسح نمايد.
تيمّم دادن غير مماثل، نامحرم و مريض
سؤال 375 : آيا كسى كه مىخواهد ديگرى را تيمّم دهد، لازم است مماثل و همجنس او باشد يا لازم نيست؟
پاسخ : لازم نيست ولكن نامَحرَم نباشد.
سؤال 376 : شخصى مىخواهد فرد ديگرى را تيمّم دهد و لازم است كه تيمّم دهنده دستان خودش را به پيشانى و دستهاى او بكشد. آيا در اين فرض، زن و مرد نامحرم مىتوانند يكديگر را تيمّم دهند؟ اگر لازم شد كه تيمّم دهنده دست خود تيمّم شونده را بگيرد و به صورت و دست او بكشد، آيا در صورتى كه نامحرم است، اگر دستكش به دست كند، اين كار جايز است يا خير؟
پاسخ : در مورد سؤال اول، جايز نيست و در مورد سؤال دوم، با همان كيفيتى كه در سؤال ذكر شده است، عيبى ندارد.
سؤال 377 : كسى كه به علت ناتوانى يا شكستگى يا درد زياد، به هيچ صورتى نتواند يك دست خود را بر پيشانى بكشد، براى تيمّم بايد نايب بگيرد يا كشيدن يك دست ديگر بر پيشانى كافى است؟
(121)
پاسخ : اگر ممكن است احتياطا نايب، دست ناسالم معذور را هنگامى كه خودِ معذور دست سالمش را بر پيشانى مىكشد، به همراه دست سالم معذور بر پيشانى او بكشد و اگر ممكن نباشد، هر كدام جدا جدا كشيده شود و اگر كشاندن دست ناسالم معذور ممكن نيست، احتياط اين است يك بار خود معذور با دست سالم، تمام پيشانى را مسح نمايد و يك بار نيز نايب، دست خودش را به همراه دست سالم معذور بر پيشانى معذور بكشد.
مقدار تأثير و بقاى تيمّم
سؤال 378 : آيا با تيمّمى كه براى نماز ظهر و عصر انجام شده، مىتوان نماز مغرب و عشا را هم خواند يا تيمّم جديد لازم است؟
پاسخ : اگر تمكّن از استعمال آب فراهم نشده و حدثى هم صادر نشده است، آن تيمّم براى نمازهاى آينده كافى است و تيمّم جديد لازم نيست.
سؤال 379 : اگر كسى در شبهاى ماه مبارك رمضان در تنگى وقت (قبل از اذان صبح) تيمّم كند، در صورتى كه تا طلوع آفتاب آب پيدا نكند، آيا شرعا مىتواند با آن تيمّم كه كرده، نماز بخواند يا بايد تيمّم ديگرى كند؟
پاسخ : اگر از هنگام تيمّم تا طلوع آفتاب آب نداشته باشد يا به جهت ديگرى معذور از غسل باشد و تيمّمش بدل از غسل جنابت بوده و باطل نشده باشد، مىتواند با آن تيمّم نماز بخواند و تيمّم ديگرى لازم نيست.
سؤال 380 : شخصى كه به علت بيمارى نمىتواند براى وضو و غسل از آب سرد استفاده كند، اگر به علت در دسترس نبودن آب گرم تيمّم نمايد و سپس امكان استفاده از آب گرم براى او (قبل يا بعد يا هنگام خواندن نماز) فراهم شود، چه بايد بكند؟
پاسخ : در مفروض سؤال، چنانچه قبل از نماز، آب گرم پيدا شود، بايد وضو يا غسل انجام دهد و نماز بخواند و اگر بعد از نماز، امكان استفاده از آب گرم
(122)
فراهم شود، اعاده نماز لازم نيست و اگر در بين نماز اين امكان فراهم شود، چنانچه پيش از ركوع ركعت اول باشد، نمازش باطل است و اگر بعد از آن باشد، نمازش صحيح است و آن را به اتمام برساند.
سؤال 381 : كسى كه به جاى غسل و وضو، تيمّم كرده (مثل زن حائضى كه از خون حيض پاك شده و آب براى غسل حيض و وضو ندارد) و قبل از خواندن نماز، مقدارى آب به دست آورده كه براى غسل تنها يا وضوى تنها كافى است، آيا لازم است كه اقدام به غسل يا وضو كند يا تيمّم بدل از آنها كافى است؟
پاسخ : شخص جنب كه تيمّم بدل از غسل كرده، اگر فقط به مقدار وضو آب به دستش بيايد، تيمّم او باطل نمىشود و اما زن حائض كه بايد در صورت فقدان آب، احتياطا دو تيمّم كند، در صورتى كه فقط به مقدار وضو، آب به دست آورد، تيمّم بدل از وضوى او باطل مىشود و بايد وضو بگيرد و اگر فقط به مقدار غسل، آب به دستش بيايد، بنا بر احتياط بايد آب را در غسل مصرف كند و تيمّم بدل از غسلش باطل مىشود.
سؤال 382 : كسى كه به جهت تنگى وقت، تيمّم بدل از غسل جنابت يا حيض كرده، آيا كارهايى كه بر جنب و حائض حرام است، براى او حلال مىشود؟
پاسخ : بنا بر احتياط در تيمّم بدل از غسلى كه به جهت ضيق وقت انجام شده، فقط آن نمازى كه به قصد آن، تيمّم واقع شده، مباح است و ساير كارهايى كه مشروط به رفع حدث جنابت يا حيض باشند، مباح نمىشوند و صحيح نيستند.
ديگر احكام تيمّم
سؤال 383 : مىدانيم كه اگر چند غسل بر عهده مكلّف باشد، مىتواند با نيّت كردنِ همه آنها فقط يك غسل انجام بدهد و كافى است. آيا اين حكم، در تيمّم بدل از غسل هم جارى مىشود؟
(123)
پاسخ : حكم تداخل، به آن گونه كه در اغسال جارى است، در تيمّم، محلّ اشكال است.
سؤال 384 : كسى كه آب براى وضو گرفتن و غسل كردن و خاك براى تيمّم كردن ندارد و در داخل وقت است، وظيفهاش نسبت به نماز چيست؟
پاسخ : چنانچه چيزى را كه تيمّم بر آن صحيح است، پيدا نكند، فاقد الطهورين است و احتياطا نماز خود را بدون طهارت به جا آورد و پس از امكان تطهير، نماز را دوباره بخواند.
سؤال 385 : اگر بعد از تيمّم بدل از غسل، حدث اصغر پيش آمد و امكان غسل هم فراهم نشد، براى خواندن نماز، وضو يا تيمّم بدل از وضو كافى است يا تيمّم بدل از غسل هم بايد تكرار شود؟
پاسخ : تيمّم بدل از غسل نيز احتياطا تكرار شود.
سؤال 386 : زنى بعد از پاك شدن از حيض، عذرى دارد و امكان غسل برايش فراهم نيست. به همين جهت، تيمّم بدل از غسل حيض مىكند. حال براى نماز تكليفش چيست؟
پاسخ : اگر بدل از غسلهاى غير جنابت تيمّم كند، بنا بر احتياط واجب بايد براى نماز، وضو هم بگيرد و اگر نتواند وضو بگيرد، بايد تيمّم ديگرى بدل از وضو نمايد.
