موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل نوزدهم:
حج، كنگره عظيم اسلامى
«حج» يعنى زيارت خانه خدا در مكه معظمه همراه با انجام اعمال و مناسك مخصوصى كه از طريق شرع به ما رسيده است. انجام مراسم پرشكوه اين عبادت همچون عبادات ديگر داراى بركات و آثار فراوانى براى فرد و اجتماع است و اگر مسلمانان آن را طبق برنامه صحيح انجام دهند و از آن به عنوان تفريح و سير و سياحت و يا تظاهر و خودنمايى استفاده نكنند، اين عبادت بزرگ الهى هر سال منشأ تحول تازهاى در جهان اسلام خواهد بود.
آثار و ابعاد حج
برخى از آثار و ابعاد اين مراسم گرانقدر بدين قرار است:
1 ـ تحول روحى و خود سازى
مهمترين فلسفه حج بُعد اخلاقى آن است؛ فردى كه درصدد انجام عمل حج است با پوشيدن لباس «اِحرام» از امتيازات ظاهرى و لباسهاى رنگارنگ و زر و زيور بيرون رفته و با تحريم پارهاى از لذتها و پرداختن
(314)
به خودسازى از جهان ماده جدا شده و در عالمى از نور و صفا فرو مىرود، با انجام هر يك از مراسم حج علاقههاى معنوى انسان هر لحظه با خدايش محكمتر گشته و انسان از گذشته تاريك و گناهآلودش بريده و با آيندهاى روشن و مملو از نور و صفا پيوند برقرار ساخته و به گونهاى توصيف ناشدنى ورق زندگانى او برگشته و صفحه نوينى در حيات او آغاز مىگردد؛ به همين جهت در برخى از روايات آمده است: «حج و عمره فقر و گناه را از انسان دور مىسازد آن گونه كه سوهان زنگار را از آهن مىزدايد.»(1) و نيز آمده: «كسى كه بدون تكبر براى حج يا عمره آهنگ كعبه نمايد از گناهانش جدا مىشود آن گونه كه هنگام ولادت از مادر گناهى نداشت.»(2)
آرى حج براى مسلمانان يك تولد دوباره است، تولدى كه آغازگر يك زندگى سالم و انسانى است. در طول انجام اين عبادت الهى انسان در هر قدم خاطرات، مجاهدتها و ايثارگرىهاى حضرت ابراهيم و اسماعيل عليهماالسلام و مادرش هاجر و همچنين خاطرات پيامبر بزرگ اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم و پيشوايان بزرگ و مجاهدتهاى مسلمانان صدر اسلام را در آن سرزمين در برابر چشمان خود مجسم مىنمايد.
چه خوب است كه شما نوجوانان عزيز در دعاهايى كه در خلوت با حضرت حق داريد از او بخواهيد كه توفيق انجام اين عبادت دلنشين را در ايام توانمندى و جوانى به شما ارزانى نمايد تا بتوانيد در كمال سلامتى و با
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ فروع كافى،ج4،ص255،حديث12.
2 ـ همان،ص252،حديث2.
(315)
نشاط بيشتر از اين فيض الهى بهرهمند گرديد.
2 ـ انسجام و اتحاد امت اسلام
يكى از آثار و فوايد مهم حج بُعد سياسى آن است؛ مراسم حج در عين اين كه يكى از خالصترين عبادات است، وسيله بسيار مؤثرى براى پيشبرد اهداف سياسى اسلام است. اين مراسم باشكوه عامل مؤثرى براى وحدت صفوف مسلمانان و اتحاد بين آنها بوده و وسيلهاى است براى انتقال صحيح اخبار سياسى كشورهاى اسلامى و شكستن زنجيرهاى اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمانان از چنگال مستكبران؛ در حقيقت روح عبادت و توجه به خدا با روح سياست و توجه به بندگان خدا در اين مراسم درآميختهاند.
در برخى از احاديث حج به عنوان جهاد افراد ضعيف قلمداد گشته است(1)؛ جهادى كه حتى پيرمردان و پيرزنان ناتوان با حضور در صحنه آن مىتوانند شكوه و عظمت امت اسلامى را منعكس ساخته و با حلقههاى تودرتوى نمازگزاران گرد خانه خدا و سردادن آواى وحدت و تكبير پشت دشمنان اسلام را بلرزانند. پس لازم است مسلمانان در موسم حج به جاى اختلاف و پراكندگى و درگيريهاى فرقهاى، با هم تفاهم نموده و راههاى تقويت دين و غلبه بر دشمنان را بررسى نمايند.
3 ـ نشر معارف اسلام
از ديگر فوايد حج بُعد فرهنگى و علمى آن است؛ ارتباط قشرهاى
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسايل الشيعه،ج11،ص12،حديث14.
(316)
مسلمان در ايام حج مىتواند به عنوان مؤثرترين عامل مبادله فرهنگى و انتقال فكرها درآيد، به همين دليل در دوران اختناقى كه از ناحيه حكومت بنىاميه و بنىعباس براى جلوگيرى از نشر احكام اسلامى وجود داشت، مردم با استفاده از فرصتى كه در زمان برگزارى حج پيش مىآمد مشكلات و مسائل خود را به وسيله تماس گرفتن با ائمه هدى عليهمالسلام و علماى بزرگ دين حل مىنمودند.
حج مىتواند به عنوان يك كنگره عظيم فرهنگى انديشمندان جهان اسلام را در ايامى كه در آن سرزمين به سر مىبرند گرد هم آورده و باعث نشر اخبار و آثار اسلام و پيشوايان اسلام گردد.
4 ـ تقويت پايههاى اقتصادى
يكى ديگر از ابعاد حج بعد اقتصادى آن است؛ استفاده از مراسم عظيم حج براى تقويت پايههاى اقتصادى كشورهاى اسلامى نه تنها با روح حج منافات ندارد، بلكه يكى از فلسفههاى اين مراسم به شمار مىرود. امام صادق عليهالسلام در پاسخ «هشام بن حكم» كه از آن حضرت درباره فلسفه انجام حج سؤال نموده است، يكى از فايدههاى اين تكليف الهى را انتقال سرمايههاى تجارى از شهرى به شهر ديگر بيان مىفرمايد(1)؛ چه امرى بالاتر و شايستهتر از اين كه مسلمانان در آن اجتماع يك بازار مشترك اسلامى را پايهريزى نمايند و زمينههاى تجارى و مبادلاتى را در ميان خود به گونهاى فراهم سازند كه منافعشان به جيب دشمنان اسلام ريخته نشود و اقتصادشان وابسته به آنها نگردد.
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ همان،ص14،حديث18.
(317)
با توجه به آنچه گفته شد مسلمانان مىتوانند از اين فرصت طلايى استفاده نموده و براى حل مشكلات گوناگون جامعه اسلامى با تشكيل نشستهاى مختلف سياسى، فرهنگى و اقتصادى از اين عبادت ويژه بهرهبردارى صحيح نمايند؛ و شايد بر همين مبنا امام صادق عليهالسلام مىفرمايند: «تا وقتى خانه كعبه برپاست اسلام هم برپا و استوار است.»(1)
ولى افسوس و صد افسوس كه از كنار اين آثار و فوايد به سادگى مىگذريم و برخى اين سفر را وسيله تفريح و سير و سياحت قرار داده و عدهاى ديگر از آن براى تظاهر و خودنمايى استفاده مىكنند. پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم مىفرمايند: «زمانى فرا مىرسد كه در آن ملوك و پادشاهان و سردمداران براى تفرّج و تفريح، ثروتمندان و اغنياء براى سودآورى و فقراء براى گدايى به حج خواهند رفت.»(2)
پرسش: بر چه كسى انجام حج واجب است؟
پاسخ: انجام حج بر شخصى كه داراى اوصاف و شرايط زير باشد، يك مرتبه در طول عمر واجب است:
1 ـ بالغ و عاقل باشد؛ 2 ـ «مستطيع» باشد، يعنى توانايى رفتن به حج را داشته باشد؛ 3 ـ به واسطه رفتن به حج مجبور نشود كار حرامى را كه اهميت ترك كردن آن در شرع از حج بيشتر است انجام دهد يا عمل واجبى را كه از حج مهمتر است ترك نمايد.
پرسش: استطاعت و توانايى در انجام حج با چه امورى محقق
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ همان،ص21،حديث5.
2 ـ همان،ص60،حديث9.
(318)
مىگردد؟
پاسخ: در صورت وجود امور شش گانه زير انسان براى حج مستطيع خواهد بود:
1 ـ داشتن سلامتى بدن و توانايى انجام اعمال حج.
2 ـ داشتن هزينه سفر.
3 ـ داشتن مخارج افرادى كه او از آنها سرپرستى مىكند و مخارج آنان بر او واجب است تا هنگام بازگشت از حج.
4 ـ نبودن مانع در رفت و برگشت مثل بسته بودن راه يا در معرض خطر قرار گرفتن جان و آبرو و يا مال مهم.
5 ـ داشتن وقت كافى براى انجام اعمال حج.
6 ـ داشتن سرمايه، درآمد يا كسب و پيشهاى كه پس از بازگشت از حج به واسطه آن امور معاش فرد و اشخاصى كه زيردست او هستند اداره شود.
پرسش: اگر كسى استطاعت رفتن به حج را پيدا نمايد اما از رفتن خوددارى كند و بعدا فقير شود، آيا حج بر او واجب است؟
پاسخ: بله، انجام حج بر او واجب بوده و به هر طريقى كه ممكن است اگرچه برايش زحمت شود بايد حج را بجا آورد.
(319)
