موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
احكام قسم خوردن
مسأله 2679- اگر قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا ترك كند، مثلًا قسم بخورد كه روزه بگيرد، يا دود استعمال نكند، چنانچه بدون عذر مخالفت كند گناه كرده است و بايد كفّاره بدهد؛ يعنى يك بنده آزاد كند، يا ده فقير را سير كند، يا آنان را بپوشاند و اگر اينها را نتواند، بايد سه روز پى‌درپى روزه بگيرد.
مسأله 2680- قسم چند شرط دارد:
اوّل: كسى كه قسم مى‌خورد بايد مميّز و عاقل باشد و از روى قصد و اختيار قسم بخورد، پس قسم خوردن غير مميّز و ديوانه و مست و كسى كه مجبورش كرده‌اند درست نيست ولى اگر كسى كه مجبورش كرده‌اند بعداً قسمى را كه خورده اجازه دهد، صحيح خواهد شد، و نيز اگر در حال عصبانى‌بودن بى‌قصد يا بى‌اختيار قسم بخورد صحيح نيست، و قسم بچۀ مميّز بدون اذن يا اجازه ولىّ صحيح نيست.
دوم: كارى را كه قسم مى‌خورد انجام دهد بايد واجب يا مستحبّ باشد و كارى را كه قسم مى‌خورد ترك كند بايد واجب و مستحبّ نباشد، بنابراين اگر كارى انجام و ترك آن از هر جهتى يكسان باشد اگر ترك آن را قسم بخورد بايد به قسم خود عمل نمايد و اگر انجام آن را قسم بخورد لازم نيست انجام دهد.
سوم: به يكى از اسمهاى خداوند عالم قسم بخورد كه به غير ذات مقدّس او گفته نمى‌شود؛ مانند «خدا» و «اللّٰه»، و نيز اگر به اسمى قسم بخورد كه به غير خدا هم مى‌گويند ولى به قدرى به خدا گفته مى‌شود كه هر وقت كسى آن اسم را بگويد ذات مقدّس حقّ در نظر مى‌آيد، مثل آن كه به خالق و رازق قسم بخورد صحيح است و نيز اگر به قرينه‌اى به خداى متعال قسم بخورد صحيح است و بنا بر احتياط بى‌قرينه هم صحيح است.
چهارم: قسم‌خوردن را به وسيله‌اى همچون گفتار يا نوشتار يا اشاره كردن انشاء كند، و ظاهراً لازم نيست قسم را به زبان آورد ولى نام خداوند را بايد به زبان آورد و نوشتن آن يا اشاره به آن كفايت نمى‌كند، و آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد و به خداوند عالم اشاره كند صحيح است.
پنجم: عمل‌كردن به قسم براى او ممكن باشد و اگر موقعى كه قسم مى‌خورد ممكن باشد و بعداً از عمل به آن عاجز شود، از وقتى كه عاجز مى‌شود قسم او به هم مى‌خورد، و اگر عمل كردن به نذر با ضرر يا حرج (يعنى مشقّت زيادى كه معمولًا آن را تحمّل نمى‌كنند) همراه باشد، مانع از صحّت قسم نيست، آرى گاه تحمّل ضرر يا حرج از نظر شرع ناپسند است كه در اين صورت قسم به علّت دارا نبودن شرط دوم صحيح نيست.
مسأله 2681- قسم فرزند بدون اجازۀ پدر و قسم زن بدون اجازۀ شوهر صحيح نيست، بنابراين اگر پدر يا شوهر از قسم خوردن، يا عمل به كارى كه به آن قسم خورده مى‌شود، قبل از قسم‌خوردن نهى كند، قسم صحيح نخواهد بود.
مسأله 2682- اگر فرزند با اجازۀ پدر يا زن با اجازۀ شوهر قسم بخورد، بعداً پدر يا شوهر نمى‌تواند قسم فرزند يا زن را به هم بزند، مگر زن به كارى قسم خورده كه انجام آن بدون اذن شوهر جايز نيست، در اين صورت شوهر مى‌تواند در هنگام عمل اجازۀ انجام آن را ندهد، در نتيجه عمل به قسم لازم نخواهد بود.
مسأله 2683- اگر انسان از روى فراموشى يا ناچارى به قسم عمل نكند، كفّاره بر او واجب نيست و همچنين است اگر مجبورش كنند كه به قسم عمل ننمايد، و قسمى كه آدم وسواسى مى‌خورد، مثل اين كه مى‌گويد واللّٰه الآن مشغول نماز مى‌شوم و به واسطۀ وسواس مشغول نمى‌شود، اگر وسواس او طورى باشد كه بى‌اختيار به قسم عمل نكند كفّاره ندارد.
مسأله 2684- كسى كه براى اثبات يا نفى مطلبى قسم مى‌خورد اگر حرف او راست باشد قسم خوردن او مكروه است و اگر دروغ باشد حرام و از گناهان كبيره مى‌باشد، ولى اگر براى اين كه خودش يا مسلمان يا غير مسلمان را (كه اموال وى احترام دارد) از شرّ ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشكال ندارد، بلكه گاهى واجب مى‌شود امّا اگر بتواند توريه كند؛ يعنى موقع قسم خوردن طورى نيّت كند كه دروغ نشود، بنا بر احتياط مستحبّ توريه نمايد، مثلًا اگر ظالمى بخواهد كسى را اذيّت كند و از انسان بپرسد كه او را نديده‌اى؟ و انسان يك ساعت قبل او را ديده باشد، احتياط مستحبّ آن است كه بگويد او را نديده‌ام و قصد كند كه مثلًا از پنج دقيقه پيش نديده‌ام.
