موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
« احكام وديعه (امانت) »
مسأله ۲۳۸۰ ـ اگر انسان مال خودرا به كسى بدهد و بگوید: (نزد تو امانت باشد) و او هم قبول كند ، یا بدون این كه حرفى بزنند صاحب مال بفهماند كه مال را براى نگهدارى به او مى دهد و او هم به قصد نگهدارى كردن بگیرد ، باید به احكام ودیعه كه مى آید عمل نمایند.
مسأله ۲۳۸۱ ـ امانت دار و كسى كه مال را امانت مى گذارد باید هردو عاقل باشند ، پس اگر انسان مالى را پیش دیوانه امانت بگذارد ، یا دیوانه مالى را پیش كسى امانت بگذارد ، صحیح نیست.
و كسى كه مال خودش را امانت مى گذارد باید بالغ باشد ، و جایز است بچّه ممیز مال دیگرى را با اذنش نزد كسى امانت بگذارد ، و امانت گذاشتن نزد بچّه ممیز در صورتى كه متمكّن از حفظ باشد و امانت را حفظ كند و مستلزم تصرّف در مال بچّه نباشد ، اشكال ندارد.
و معتبر است كسى كه مال خودش را امانت مى گذارد سفیه و مفلس نباشد ، مگر با اذن یا اجازه ولىّ سفیه و طلبكاران مفلس ، ولى امانت گذاشتن نزد سفیه و مفلس ـ در صورتى كه مستلزم تصرّف آنها در مال خودشان نباشد ـ مانعى ندارد ، و در صورت استلزام با اذن یا اجازه ولىّ و طلبكاران اشكال ندارد.
مسأله ۲۳۸۲ ـ اگر از بچّه اى چیزى را بدون اذن صاحبش به طور امانت قبول كند ، باید آن را به صاحبش بدهد ، و اگر آن چیز مال خود بچّه است و ولىّ اجازه امانت گذاشتن آن را نداده باشد ، لازم است آن مال را به ولىّ او برساند ، و چنانچه در رساندن مال به آنان كوتاهى كند و تلف شود ، باید عوض آن را بدهد ، و همچنین است اگر امانت گذار دیوانه باشد.
مسأله ۲۳۸۳ ـ كسى كه نمى تواند امانت را نگهدارى نماید ، در صورتى كه امانت گذار ملتفت حال او نباشد ، نباید امانت را قبول كند.
مسأله ۲۳۸۴ ـ اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه براى نگهدارى مال او حاضر نیست ، چنانچه او مال را بگذارد و برود و آن مال تلف شود ، كسى كه امانت را قبول نكرده ضامن نیست ، ولى احتیاط مستحبّ آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهدارى نماید.
مسأله ۲۳۸۵ ـ كسى كه چیزى را امانت مى گذارد ، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگیرد ، و كسى هم كه امانت را قبول مى كند هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند.
مسأله ۲۳۸۶ ـ اگر انسان از نگهدارى امانت منصرف شود و ودیعه را به هم بزند ، باید هرچه زودتر مال را به صاحب آن یا وكیل یا ولىّ صاحبش برساند ، یا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهدارى نیست ، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد ، چنانچه مال تلف شود باید عوض آن را بدهد.
مسأله ۲۳۸۷ ـ كسى كه امانت را قبول مى كند ، اگر براى آن جاى مناسبى ندارد ، باید جاى مناسب تهیه نماید و طورى آن را نگهدارى كند كه مردم نگویند در نگهدارى آن كوتاهى نموده است ، و اگر در جایى كه مناسب نیست بگذارد و تلف شود ، باید عوض آن را بدهد.
مسأله ۲۳۸۸ ـ كسى كه امانت را قبول مى كند ، اگر تعدّى كند ـ یعنى زیاده روى نماید ، مثل آن كه مركبى كه نزد او به امانت گذاشته شده بدون اذن صاحبش سوار شود ـ و یا تفریط كند ـ یعنى در نگهدارى آن كوتاهى نماید ، مثل آن كه آن را در جایى بگذارد كه اطمینان از آن نباشد كه كسى بفهمد و آن را ببرد ـ ضامن است ، و چنانچه تلف شود باید عوض آن را ـ اگر مثلى است مثل و اگر قیمى است قیمتش را ـ بدهد ، و در غیر این دو صورت ضامن نیست.
مسأله ۲۳۸۹ ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جایى را معین كند ، و به كسى كه امانت را قبول كرده بگوید كه باید مال را در اینجا حفظ كنى و اگر احتمال هم بدهى كه از بین برود نباید آن را به جاى دیگر ببرى ، جایز نیست آن را به جاى دیگر ببرد ، و اگر ببرد ضامن است.
مسأله ۲۳۹۰ ـ اگر صاحب مال براى نگهدارى مال خود جایى را معین كند ، و كسى كه امانت را قبول كرده بداند آن محلّ در نظر صاحب مال خصوصیتى نداشته ، بلكه یكى از موارد حفظ آن بوده ، مى تواند آن را به جاى دیگرى كه مال در آن جا محفوظ تر یا مثل محلّ اوّلى است ببرد ، و چنانچه مال در آن جا تلف شود ضامن نیست.
مسأله ۲۳۹۱ ـ اگر صاحب مال دیوانه شود ، كسى كه امانت را قبول كرده باید فوراً امانت را به ولىّ او برساند ، و یا به ولىّ او خبر دهد ، و اگر بدون عذر شرعى مال را به ولىّ او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ، باید عوض آن را بدهد.
مسأله ۲۳۹۲ ـ اگر صاحب مال بمیرد ، امانت دار باید فوراً مال را به وارث او برساند ، یا به وارث او خبر دهد ، و چنانچه بدون عذر شرعى مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند ، و مال تلف شود باید عوض آن را بدهد ، ولى اگر براى آن كه بفهمد كسى كه مى گوید من وارث میتم راست مى گوید یا نه ، یا میت وارث دیگرى دارد یا نه ، مال را ندهد و از خبر دادن هم كوتاهى كند و مال تلف شود ، چیزى برعهده او نیست.
مسأله ۲۳۹۳ ـ اگر صاحب مال بمیرد و چند وارث داشته باشد ، كسى كه امانت را قبول كرده باید مال را به همه ورثه بدهد ، یا به كسى بدهد كه همه آنان گرفتن مال را به او واگذار كرده اند ، پس اگر بدون اجازه دیگران تمام مال را به یكى از ورثه بدهد ، ضامن سهم دیگران است ، و اگر نسبت به مال وصىّ هم معین كرده باشد ، اجازه او هم معتبر است.
مسأله ۲۳۹۴ ـ اگر كسى كه امانت را قبول كرده بمیرد یا دیوانه شود ، وارث یا ولىّ او باید هرچه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد ، یا امانت را به او برساند.
مسأله ۲۳۹۵ ـ هرگاه امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببیند ، اگر اطمینان دارد كه امانت به صاحبش مى رسد ، مثل این كه وارث او امین بوده و از امانت اطّلاع دارد ، و همچنین اطمینان دارد كه صاحبش راضى به ماندن آن نزد ورثه مى باشد لازم نیست امانت را به صاحب آن یا وكیل یا ولىّ او برساند ، و یا وصیت كند ، هرچند احوط آن است كه امانت را به صاحب آن یا وكیل یا ولىّ او برساند ، و اگر ممكن نیست ، آن را به حاكم شرع بدهد.
و در غیر این صورت باید به هر طریقى كه ممكن است حقّ را به صاحبش یا وكیل یا ولىّ او برساند ، و اگر ممكن نشد وصیت كند و شاهد بگیرد و به وصىّ و شاهد اسم صاحب مال و جنس و خصوصیات مال و محلّ آن را بگوید.
مسأله ۲۳۹۶ ـ اگر امانت دار نشانه هاى مرگ را در خود ببیند و به وظیفه اى كه در مسأله پیش گذشت عمل نكند ، چنانچه آن أمانت از بین برود ، باید عوضش را بدهد ، اگر چه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده باشد و مرض او خوب شود ، یا بعد از مدّتى پشیمان شود و وصیت كند ، هر چند مال بعد از وصیت تلف شود.
